Par. 6.4 Strijd om de macht

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 2

De Middeleeuwen

Strijd om de macht

Leerdoel

1. Welke wereldlijke macht had de bisschop?

2. Waardoor verzwakte de macht van de bisschop?

De Nederlanden

• Nederland als één land bestond nog niet in de Middeleeuwen. 

• Er waren veel kleine gebieden (zeventien gewesten), die bij elkaar 'De Nederlanden' heetten.

• In die gebieden was een heer, edelman, (bijv. graaf of hertog) de baas. Hij maakte de wetten.

De Nederlanden maakten deel uit van het Rooms-Duitse Rijk. De graven en hertogen in Nederland waren officieel leenmannen van de Duitse keizer, maar die had meestal niet meer veel macht over zijn leenmannen. In 1018 werden de legers van de Duitse keizer zelfs verslagen door te troepen van de graaf van Holland.

De bisschop wordt leenman

Geestelijken mogen niet trouwen en/of kinderen krijgen = celibaat

Dat kwam goed uit voor keizer Otto I, want de bisschoppen waren ook leenmannen. De keizer leende liever zijn gebied aan kinderlozen bisschoppen. Als de bisschop stierf, keerde het gebied terug naar de leenheer en hij koos zelf een opvolger.

Bisschop van Utrecht

Een van de zeven katholieke bisdommen van de Nederlandse rooms-katholieke kerkprovincie.

 

 De aartsbisschop van Utrecht staat als aan het hoofd van de Nederlandse kerkprovincie.

De bisschop van Utrecht kreeg wereldijke macht: bestuursmacht over een gebied.

Dit gebied wordt ook wel het Sticht genoemd.

Wereldijke macht

In 1024 werd de bisschop graaf van Drenthe. De graven en hertogen in het Sticht waren voortaan leenmannen van de bisschop.

Sticht Utrecht wordt opgesplitst:

• Niet alle edelmannen waren blij met de macht van de bisschop, ze kwamen in opstand
• Holland, Gelre, Friesland en Groningen scheiden zich af
  
• Sticht = Utrecht
  
• Oversticht = Drenthe en Overijssel
  

Investituur

• Investituur: een plechtige benoeming
• Om de macht te vergroten, benoemden Duitse keizers vanaf de 10e eeuw bisschoppen als vazal.
• Meer trouwer aan de keizer en geen gevaar van erfzonen (vanwege het celibaat)

Investituurstrijd

Keizer / koning

Benoemt bisschoppen obv. vriendjespolitiek

Paus

Wil de bisschoppen kunnen benoemen als leider van de kerk.

botst

Hendrik IV (van DU) stuurt brief naar de Paus, roept op om Paus af te zetten en benoemd een tegenpaus. Paus is woedend en doet Hendrik in de ban

Investituurstrijd

De keizer had niet langer de macht om bisschoppen te benoemen. 

Stadsrechten

• Utrecht kreeg zijn stadsrecht in 1122 van keizer Hendrik V. Dit verzwakte de macht van de bisschop.
• Een stad met stadsrechten mag een stadsmuur bouwen
• De stad mag zelf rechtspreken, maar een ambtenaar (de schout) van de heer moet wel aanwezig zijn en een deel van de boetes is voor de heer

• De inwoners van een stad waren vrije poorters (geen bezit van de heer)

• In ruil voor deze rechten moet de stad belasting betalen. 

Wie is de baas?

• De schout is de plaatsvervanger van de heer in de stad bij de rechtspraak
• Samen met de schepenen bepaalde hij de straf.
• Ze kregen advies van een raad.
• De burgemeester (soms meer dan één) was de baas van de raad.
• Schout, schepenen en burgemeester(s) heten ook wel: magistraten

Schout, schepenen en burgermeester

- Eigen bestuur 

- Schout = Baas van de "politie"

- Schepenen = Rechtbank die advies kreeg van een raad

- Burgermeester = voorzitter van de raad

- Bestuurden samen de stad

- Werden gekozen uit rijke burgers

Gilden

Een organisatie voor ieder beroep

Bakkers, smeden, spinners, schoenmakers etc.

Stedelingen krijgen meer invloed

• De hertogen en graven probeerden de benoeming van een bisschop met geld of geweld te beïnvloeden. 
• In 1274 hadden de gilden daar genoeg van. Ze grepen de macht in de stad en benoemden hun gildeleiders tot bestuurders!
• Helaas werd de opstand neergeslagen...
• In 1375 gingen de geestelijkheid, de adel en de belangrijkste steden mee gingen beslissen in het Sticht.