5H Herhaling evolutie les 4 4.4 Evolutie in populaties en argumenten

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Thema 4 Evolutie

Oriëntatie

4.1 Indeling van de levende natuur 

4.2 Bacteriën, virussen en schimmels les 2

4.3 De evolutietheorie les 2

4.4 Evolutie in populaties

4.5 Onderzoek naar evolutie

Programma

• Leerdoelen
• Uitleg basisstof 4.4 Evolutie in populaties
• Filmpjes seksueel selectie --> 3 - 4 minuten
• Uitleg basisstof 4.5 Argumenten voor evolutie
• Filmpje evolutie in de mens --> 4 min. 
• Afsluiting 

Leerdoelen 

• Je kunt beschrijven hoe genetische eigenschappen in een populatie kunnen veranderen.
• Je kunt enkele onderzoeksmethoden naar verwantschap noemen.
• Je kunt verschillen en overeenkomsten herkennen tussen organen en orgaanstelsels van de mens en van verschillende diersoorten
• Je kunt een stamboom aflezen en construeren. 

Startopdracht

Beantwoord de volgende vragen in je schrift:

1. Wanneer behoren organismen tot hetzelfde soort?
2. Wat is een populatie?

1. Loop rustig het lokaal binnen en praat zachtjes
2. Ga zitten op je stoel
3. Oortjes doe je uit
4. Je jas hang je over je stoel
5. Pak je boek, schrift + pen

Dezelfde soort organismen

Organismen behoren alléén tot dezelfde soort als ze vruchtbare nakomelingen kunnen krijgen.

Elephas maximus

Elephas africanus

Canis familiaris

Canis familiaris

Zelfde Familie: Olifanten

Zelfde soort: Honden

Populatie

Een groep individuen van hetzelfde soort in een bepaald gebied die zich onderling 

voortplanten.

Evolutie in populaties

Genenpool van een populatie is de verzameling van genen in de populatie.

Allelfrequentie geeft aan hoe vaak een bepaald allel in de populatie voorkomt.

Allelfrequentie

Hoe vaak een allel voorkomt, heet de allelfrequentie of genfrequentie. 

--> Hoe hoger de allelfrequentie, hoe groter de kans dat dat allel doorgegeven wordt. Dit klopt alleen als er geen selectiedruk is.

De allelfrequentie blijft dan door de generaties constant.

Maar plaatselijk kan de selectiedruk anders zijn. 

Voorbeeld: sikkelcelanemie-allel en malaria.

Veranderende allelfrequenties

De allelfrequentie in een populatie is meestal niet constant, er zijn beïnvloedende factoren zoals:

• Mutaties
• Natuurlijke selectie
• Seksuele selectie

Wanneer een gemuteerd allel dominant is en 

de overlevingskansen vergroot, zal de allelfrequentie toenemen. 

Evolutie in populaties

Geen selectiedruk? --> genen worden willekeurig doorgegeven aan nakomelingen. 

Als de overlevingskans geen rol speelt en de genen spelen geen rol bij de partnerkeuze, dan is er geen selectiedruk. 

Seksuele selectie

= Selectie van partners op basis van kenmerken die aantrekkelijk worden gevonden.

Deze eigenschappen hebben wel 

een positief effect op de voortplantingskans maar niet 

op de overlevingskans.

https:

Populatiegenetica

Populatie

• alle individuen van een soort in een bepaald gebied, samen onderling voortplantend

Genenpool

• alle allelen op alle chromosomen in een populatie

Genenpool wordt beïnvloed door:

• gene flow (uitwisseling van genen tussen verschillende populaties)
• natuurlijke selectie (een allel kan een selectievoordeel of -nadeel hebben)
• seksuele selectie (vrouwtjes kunnen een bepaalde eigenschap prettiger vinden)

Argumenten voor de  evolutietheorie

• Overeenkomsten in bouw

• Rudimentaire organen

• Overeenkomst in embryonale ontwikkeling
• Fossielen
• DNA-analyse

Homologe organen

Homologe organen --> tonen verwantschap aan.

Organen met een vergelijkbare bouw (bijvoorbeeld de botstructuur).

Homologe organen: dezelfde bouw (organen), maar een andere functie. 

Homologe organen: dezelfde bouw (organen), maar een andere functie. 

Analoge organen

Analoog --> dezelfde functie, maar de bouw is verschillend, geen verwantschap.

Door aanpassing aan het milieu zijn bij niet verwante organismen organen met een vergelijkbare functie ontstaan. 

Organen die wel op elkaar lijken qua functie, maar qua bouw verschillend zijn. 

Analoge organen

Andere bouw - dezelfde functie

Samenvattend

Homologe organen vertonen een overeenkomst in bouw die voortkomt uit eenzelfde embryonale ontstaanswijze. De verschillende functies zijn ontstaan als aanpassing aan een verschillend milieu. 

Analoge organen hebben door aanpassing aan hetzelfde milieu een vergelijkbare functie, maar een verschillende bouw. Deze is ook niet terug te vinden in een gemeenschappelijke voorouder.

Rudimentair orgaan

Een orgaan dat geen functie (meer) heeft.

Bij verre voorouders had zo'n orgaan nog wel een functie maar die is verloren gegaan tijdens de evolutionaire ontwikkeling.

Bij de mens? 

Voorbeelden:

    het stuitbeentje bij de mens (ooit de aanleg van een staart)
    de verstandskiezen bij de mens
    pootresten bij slangen

Verstandskiezen, appendix (wormvormig aanhangsel van de blinde darm), staartbeen.

Fossielen

• Fossielen zijn versteende overblijfselen van organismen of afdrukken van organismen in gesteenten.
• Fossielen laten soms zien dat soorten maar een bepaalde periode hebben geleefd of dat soorten veranderen.

https:

DNA-analyse

• Soorten die een gemeenschappelijke voorouder hebben tonen verwantschap. 
• DNA-analyse speelt een belangrijke rol bij het bepalen van de mate van verwantschap.
• De specifieke nucleotidenvolgorde van DNA wordt bepaald. Door DNA te vergelijken kan je de afstammeling van een soort bepalen--> Hoe meer overeenkomst, hoe groter de verwantschap

Evolutionaire stamboom

Met verbindingslijnen wordt verwantschap aangetoond

Hoe zie je dat soorten verwant zijn?

In een verwantschapsschema kan je zien hoe wetenschappers denken dat soorten aan elkaar verwant zijn.

Soorten staan dicht bij elkaar als ze kort geleden een gemeenschappellijke voorouder hadden.

Evolutionaire stambomen en verwantschap

• Soorten die een gemeenschappelijke voorouder hebben, vertonen verwantschap
  

• Hoe korter geleden de gemeenschappelijke voorouder in een stamboom zit, hoe meer verwant groepen zijn.
  

Welke dieren hebben de minste verwantschap?

1. Prikken en vissen
2. Prikken en reptielen
3. Zoogdieren & reptielen
4. Zoogdieren en vogels

Wie heeft de meeste verwantschap met de gorilla?

1. Apen van de nieuwe wereld
2. Chimpansees
3. Orang-oetans
4. Gibbons

Bekijk de stamboom van apen en halfapen.
Met wie hebben de mensapen het meeste verwantschap?

1. halfapen
2. apen van de oude wereld
3. apen van de nieuwe wereld

Stamboom slangen.
Met welk soort vertoont soort 2 de meeste verwantschap?

1. 3
2. 1
3. 5
4. 7

Met welk soort zal soort 1 de meeste overeenkomsten vertonen?

1. 2
2. 3
3. 6
4. 7

Hoeveel groepen olifantachtigen kwamen er voor in het begin van het Plioceen volgens de stamboom?

Herhalen en/of extra oefenen

• Stambomen verwantschap oefenen (LessonUp)

• Herhalen evolutie met oefenvragen (LessonUp)

• Oefenen met de examenbundel

Playlist uitlegvideo's

Oefenen

Effectief leren video's