stad en burgerij

• Kunst
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 5

Burgelijke cultuur van Nederland.

5.2  Stad en Burgerij

Kernconcepten Burgerlijke Cultuur 

• MAATSCHAPPIJ: na opstand tegen Spanje: DE REPUBLIEK een GEDECENTRALISEERD SYSTEEM. Nederland is een STEDENLAND. De GEGOEDE BURGERIJ aan de macht.
• LEVENSBESCHOUWING: GODSDIENSTIGE TOLERANTIE toch domineert HET CALVINISME.
• HANDEL: sterke groei vanwege de VRIJE MARKTECONOMIE (handelskapitalisme): HANDELSREIZEN EN ONTDEKKINGSREIZEN leiden tot handelsmaatschappijen (VOC, WIC Levanthandel), handel in nieuwe producten (specerijen, katoen, Delfts Blauw).
• WELVAART: Brede lagen profiteren van de welvaart, het is een GOUDEN EEUW. Handel met overzeese gebiedsdelen leidt uiteindelijk tot SLAVERNIJ.
•  WETENSCHAP: wordt belangrijk: men doet EMPIRISCH ONDERZOEK ontwikkelt instrumenten, zoals OPTISCHE INSTRUMENTEN. REISVERZAMELINGEN worden getoond in KABINETTEN met daarin NATURALIA EN ARTIFICALIA. Techniek m.b.t. toneel: TONEELMACHINERIEEN – KUNSTWERKEN & VLIEGWERKEN
•  OPDRACHTGEVERS: zijn vaak PRIVE OPDRACHTGEVERS (gegoede burgerij; adel) of COLLECTIEVE OPDRACHTGEVERS; veel en gevarieerd aanbod van schilderkunst op de vrije markt (GENRES).

Burgerlijke cultuur van Nederland - 17e eeuw

5.2 stad en burgerij blz 106

-Steden maken een enorm snelle groei door.

Amsterdam groeit ook erg. Concentrisch stelsel van grachten en kaden rond oude stadshart

https://www.youtube.com/watch?v=IvsHvfs3G1M 

- VOC sticht op Java de stad Batavia, gebouwd op dezelfde stedenbouwkundige principes als Amsterdam.

Stadhuis van Jakarta (nu een museum).

- Welke vormkenmerken herken je in deze architectuur? 

- Waaraan kan je zien dat een Nederlandse architect dit gebouw in de 17e eeuw heeft ontworpen?

Architectuur

- gedomineerd door klassieke opvatting

=> Kerken en publieke gebouwen worden gebouwd volgens streng klassieke principes (Vitruvius).

- Van Campen = architect voor nieuw stadhuis in Amsterdam

en volgt de klassieke regels die door Vitruvius zijn opgesteld.

(Vitruvius was een Romeinse architectuurtheoreticus, ongeveer 85 v Chr.)

Vitruvius - basis architectuur

over stadhuis Amsterdam

1. Schoonheid  [ symmetrie van grondplan en gevels, klassieke maatvoering / gulde snede]

2. Functionaliteit  [plaatsing zalen rond de openbare burgerzaal]

3. Stevigheid [ fundament 13.000 heipalen + duizenden blokken natuursteen]

De gulden snede (in normale taal de "gouden verhouding") is een curiosum uit de compositieleer, die zelden wordt toegepast, hoewel velen een gulden snede proberen te zien in vooral oude en beroemde schilderijen.

De gulden snede is een manier om het vlak te verdelen. Het is een ingewikkeld verhaal, dat de mensheid al sinds de oudheid heeft gefascineerd. De Romeinen noemden deze verhouding "sectio divina", de goddelijke verdeling.

Gulde Snede

In de 17e eeuw hebben burgers en bestuurders veel invloed op de Nederlandse kunsten. (o.a. muziek- en theatercultuur). Geschiedenis van de Republiek is b.v. een belangrijk thema.

Bestuurders willen een gebouw dat macht van de Republiek illustreert en ook vrede laat zien door beeldhouwwerken en ornamenten. Ook schilders laten dit in hun schilderijen zien (Rembrandt). Dit gebouw is het stadhuis. (Paleis op de dam)

Paleis op de dam

In Amsterdam neemt de omvang van bestuurlijke taken toe en het stadhuis wordt te klein. In 1639 wordt er door het stadsbestuur een prijsvraag voor het ontwerp van een nieuw stadhuis. Het moet een prestigeobject worden waarmee de stad macht en rijkdom kan tonen, Amsterdam beschouwt zichzelf als centrum van de wereld. Het ontwerp van Jacob van Campen is Hollands classicistisch met klassieke verhoudingen. De ingangspartij wordt benadrukt met een timpaan. De kern van het gebouw wordt gemetseld met Hollandse baksteen en voor de buitenkant wordt Duits zandsteen gebruikt. Het wordt het grootste stadhuis van Europa.  

Stadhuis op de Dam

- Publieksgebouw

- Kantoren (bestuur, rechtspraak, bankzaken, sociale zorg)

- Gevel is symmetrisch

- Voor en achtergevel hebben vooruitstekend middendeel met daarop een timpaan

- Gevels hebben 3 lagen (fundament, en nog 2 verdiepingen)

- Horizontale banden

- Verticale pilasters (benadrukken de symmetrie)

- 1e verdieping: Ionische & korintische pilasters

- 2e verdieping: korintische pilasters

- Achthoekige toren + koepel -> beiaard (= klokken)

- Vitruvius schrijft dat gebouwen die "macht" huisvesten in Korintische stijl dienen te worden versierd.

- De ingang is sober. Op straatniveau zijn meerdere deuren waarlangs het publiek het gebouw kan betreden.

- festoen of guirlande = te zien boven de ramen.

Hollands classicisme geschikte bouwstijl voor de Republiek omdat

• door te kiezen voor het classicisme in plaats van een eigen lokale bouwstijl laat de Republiek zien internationaal mee te tellen, wordt ze serieus genomen.
• de regels voor schoonheid waarvan het classicisme gebruik maakt zijn universeel , ze gelden overal en altijd ook in de Republiek
• het classicisme verschaft de Republiek status  en allure (associatie machtige Rom Rijk en kennis van de geschiedenis)

De Amsterdamse stedenmaagd zit in het midden van het timpaan van de achterzijde van het stadhuis, nu het Paleis op de Dam. Zij is het machtige middelpunt van de wereld. Met uitgestrekte armen ontvangt ze goederen van alle werelddelen en haar voeten rusten op de aardbol. Boven haar hoofd draagt Atlas de sterrenhemel, maar dat zie je niet op deze prent.

Links van de stedenmaagd staat Europa, rijk gekleed met een kroon op haar hoofd. Ze heeft een hoorn van overvloed in haar armen. Achter haar staat Afrika, bijna naakt, maar wel met een zonnehoed en kralenketting. Een leeuw en een olifant vergezellen haar. Afrikanen slepen balen, tonnen en ivoor naar Amsterdam.

Azië is rechts van de stedenmaagd te zien. Zij heeft een tulband op haar hoofd en voert een kameel bij de teugel. In het kistje dat een kind voor haar draagt zitten ongetwijfeld kruiden en zij brengt ook tulpen mee. Amerika wordt gepersonifieerd door een vrouw met een verentooi. Ze brengt rollen tabak en suikerriet. Mijnwerkers delven zilver en goud. In de hoek spelen twee aapjes met tropische vruchten bij een cactus.

Info timpaan stadhuis Amerdam

De wereld aan haar voeten

De Amsterdamse stedenmaagd zit in het midden van het timpaan van de achterzijde van het stadhuis, nu het Paleis op de Dam. Zij is het machtige middelpunt van de wereld. Met uitgestrekte armen ontvangt ze goederen van alle werelddelen en haar voeten rusten op de aardbol. Boven haar hoofd draagt Atlas de sterrenhemel, maar dat zie je niet op deze prent.

Europa en Afrika

Links van de stedenmaagd staat Europa, rijk gekleed met een kroon op haar hoofd. Ze heeft een hoorn van overvloed in haar armen. Achter haar staat Afrika, bijna naakt, maar wel met een zonnehoed en kralenketting. Een leeuw en een olifant vergezellen haar. Afrikanen slepen balen, tonnen en ivoor naar Amsterdam.

Azië en Amerika

Azië is rechts van de stedenmaagd te zien. Zij heeft een tulband op haar hoofd en voert een kameel bij de teugel. In het kistje dat een kind voor haar draagt zitten ongetwijfeld kruiden en zij brengt ook tulpen mee. Amerika wordt gepersonifieerd door een vrouw met een verentooi. Ze brengt rollen tabak en suikerriet. Mijnwerkers delven zilver en goud. In de hoek spelen twee aapjes met tropische vruchten bij een cactus.

De Hollanders maakten in Brazilië grote winsten op de suikerplantages. Zij lieten het werk op de plantages doen door tot slaaf gemaakte Afrikanen.

De voorstelling op het timpaan van het stadhuis van Amsterdam laat zien dat de Republiek zich superieur voelde aan de volkeren van Afrika en Amerika.

Beschrijf drie aspecten van de voorstelling waaruit de ondergeschikte positie van Afrika en Amerika blijkt. 

De wereld aan haar voeten

De Amsterdamse stedenmaagd zit in het midden van het timpaan van de achterzijde van het stadhuis, nu het Paleis op de Dam. Zij is het machtige middelpunt van de wereld. Met uitgestrekte armen ontvangt ze goederen van alle werelddelen en haar voeten rusten op de aardbol. Boven haar hoofd draagt Atlas de sterrenhemel, maar dat zie je niet op deze prent.

Europa en Afrika

Links van de stedenmaagd staat Europa, rijk gekleed met een kroon op haar hoofd. Ze heeft een hoorn van overvloed in haar armen. Achter haar staat Afrika, bijna naakt, maar wel met een zonnehoed en kralenketting. Een leeuw en een olifant vergezellen haar. Afrikanen slepen balen, tonnen en ivoor naar Amsterdam.

Azië en Amerika

Azië is rechts van de stedenmaagd te zien. Zij heeft een tulband op haar hoofd en voert een kameel bij de teugel. In het kistje dat een kind voor haar draagt zitten ongetwijfeld kruiden en zij brengt ook tulpen mee. Amerika wordt gepersonifieerd door een vrouw met een verentooi. Ze brengt rollen tabak en suikerriet. Mijnwerkers delven zilver en goud. In de hoek spelen twee aapjes met tropische vruchten bij een cactus.

antwoorden

Afrika en Amerika worden als naakte wilden afgebeeld (tegenover de geklede stedenmaagd en Europa en Azië).

- Afrika en Amerika staan op de tweede rang, ze zijn het verst van de stedenmaagd af geplaatst (achter Europa en Azië).

- De personen die Afrika en Amerika voorstellen lijken meer "aan het werk" (staan geboden / kijken ingespannen, ze slepen dieren / mensen richting de stedenmaagd, terwijl Europa en Azië in rust, trots rechtop staan).

-De personen die Afrika en Amerika voorstellen worden arm voorgesteld, zonder (culturele) rijkdommen (terwijl Europa een overvloed aan voedsel en dieren heeft en Azië wierook en een kistje met kostbaarheden meedraagt).