Thema 1 - Voeding

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 6

Thema 1

Voeding

BINAS tabellen: 82C, 82E-G

Basisstof 1

• Assimilatie: fotosynthese, voortgezette assimilatie
• Dissimilatie: verbranding

Basisstof 2

Voedingsstoffen en voedingsmiddelen

Bouwstoffen en brandstoffen

Eiwitten

• Bestaat uit aminozuren
• Transaminering om zelf nieuwe aminozuren te maken
• Essentiele aminozuren moeten in voedsel voorkomen
• Bouwstoffen cytoplasma, membranen, cytoskelet
• Reguleren transport stoffen, overbrengen signalen

Eiwitten

• Dissimilatie aminozuren die niet worden gebruikt naar ureum
• Pyrodruivenzuur voor glycolyse, eiwit als brandstof

Koolhydraten

• Mono-, di-, en polysachariden
• Brandstof (1g koolhydraat = 17kJ)
• Opgeslagen als glycogeen in lever en spieren
• Overtollige koolhydraten opgeslagen onder huid en rond organen als vet
• Als bouwstof in DNA, RNA en in celmembranen

Koolhydraten

• Voedingsvezels worden niet verteerd
• Afkomstig uit celwanden 
• Bevorderen darmwerking en stoelgang
• Zorgen voor verzadigd gevoel

Vetten

• Glycerol en drie vetzuren
• Verzadigd en onverzadigd
• Verzadigd bevorderd afzetting cholesterol (LDL), onverzadigd verminderen afzetting (HDL)

Vetten

• Essentiele vetzuren
• Brandstof (1g vet = 38kJ)
• Reserve-energiebron onder huid en rond organen
• Warmte-isolerend
• Bouwstoffen in membranen

Water

• Bouwstof, oplosmiddel, transportmiddel, regeling lichaamstemperatuur
• Bepaalt osmotische waarde

Mineralen

• Bouwstoffen
• Calcium - botten
• Spoorelementen in enzymen en hormonen
• Fluor - beenderen en gebit
• IJzer - hemoglobine

Vitaminen

• Co-enzym, heel weinig nodig
• Gebreksziekten
• Provitaminen : hier kan je lichaam vitamine uit make: beta-caroteen -> vitamine A (opgeslagen in lever)
• Vitamine B en C oplosbaar in water, lichaam kan dit niet opslaan
• Teveel vitaminen kunnen je ziek maken

Basisstof 3

Gezonde voeding

Basisstof 4

Voedsel conserveren

Voedselvergiftiging en voedselinfectie

Voedsel conserveren

• Lage temperatuur bewaren
• Invriezen
• Hoge temperatuur (pasteuriseren, steriliseren)
• Luchtdicht verpakken
• Gasverpakken
• Conserveermiddelen (suiker, zout, zuur)

Additieven

• Kleur-, geur-, en smaakstoffen
• Emulgatoren
• Antioxidanten

Zou je dit eten?

Basisstof 5

Verteringsstelsel

Mechanische en chemische vertering

Mechanische vertering

Chemische vertering

Mond

• Mechanische vertering: kauwen voedsel (groter oppervlak)
  
• Chemische vertering: speeksel met slijm en enzymen

Maag

• Voedsel via slokdarm naar maag
• Kringspier aan beide kanten
• Maagsap met enzym, zoutzuur en slijm

12-vingerige darm

• Afvoerbuis lever en galblaas: gal (galkleurstoffen en galzouten)
• Afvourbuis alvleesklier: alvleessap

Emulgeren door galzouten

Dunne darm

• Toevoegen enzymen
• Opname water, voedingsstoffen en verteringsproducten (resorptie)

Dikke darm

• Resorptie water, mineralen, vitaminen
• Darmbacterien voor vertering en produceren van vitaminen

Basisstof 6

Chemische vertering

Enzymen van vertering

Koolhydraten

• Amylase in speeksel en alvleeskliersap
• Maltase, sacharase en lactase in dunne darmsap

Eiwitten 

• Pepsinogeen geactiveerd tot pepsine door zoutzuur in maag
• Trypsinogeen geactiveerd tot trypsine door enterokinase in twaalfvingerige darm
• Peptidasen in dunne darmsap

Vetten 

• Lipase in alvleeskliersap
• Vetzuren verlagen pH

Basisstof 7

Darmplooien, darmvlokken en microvilli

Resorptie

Darmepitheel

• Groot oppervlak door darmplooien, darmvlokken en microvilli
• Resorptie door passief transport

Transporteiwit

• Monosachariden, aminozuren en mineralen
• Symport glucose

Symport glucose

Gefaciliteerde diffusie

• Actief transport ionen zorgt voor verschil osmotische waarde
• Osmose water door membraaneiwitten
• Diffusie water oplosbare deeltjes (vitaminen)

Diffusie

• In vet oplosbare moleculen zoals glycerol en vetzuren

Transport

• Monosachariden, aminozuren, mineralen en in water oplosbare vitaminen via haarvaten naar poortader en vervolgens lever
• Monoglyceriden, vetzuren en glycerol via lymfe systeem

Vetten

• In darmepitheelcellen triglyceriden gevormd omgeven door fosfolipiden en eiwitten - lipoproteinen (triglyceriden)
• Via intercellulaire ruimte naar lymfevaten