§ 1.6 Europa en de wereld

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 2

Varen voorbij de horizon

1.6 Europa en de wereld

Lesdoelen

Aan het eind van deze les:

• Je kunt uitleggen wie Karel V was en hoe hij zijn rijk bestuurde.

• Je kunt benoemen welke oorlogen Karel V voerde in Europa in de vroege 16de eeuw.

• Je kunt uitleggen welke invloed de handel tussen Amerika de Europeanen had.

• Je kunt uitleggen hoe het wereldbeeld van de Europeanen veranderde door de ontdekkingsreizen.

Samen lezen § 1.6 deel 1

Het wereldrijk van Karel V

Oorlogen in Europa

Karel V

• Karel V werd geboren in 1500 en zou via zijn moederskant grote bezittingen erven in Spanje en Amerika. Via zijn vaderskant erfden hij de Nederlanden. 
  
• In 1519 werd hij gekozen tot keizer van het Heilige Roomse Rijk.
  
• Zo kreeg Karel V een wereldrijk in handen, een rijk waar de zon nooit onder ging. 
  
• Bij zo'n machtige en rijke positie komt veel concurrentie kijken (zijn positie werd van alle kanten aangevallen en bedreigd).
  

Karel V in Augsburg. Geschilderd door Titiaan in 1548.

De bezittingen in Europa en de nieuwe wereld van Karel V na de vrede van Crépy in 1544.

Oorlogen in Europa

• De grootste concurrent van Karel V was de Franse koning Frans I. Zij vochten tussen 1520 en 1530 twee oorlogen uit die beiden in Italië plaatsvonden.
• Karel V kwam als winnaar uit de bus.
  
• Ook was Karel V verwikkelt in een strijd tegen de Osmanen. Door de Slag bij Wenen (1529) te winnen wist hij het tij te keren.
  

Anoniem (atelier van Joos van Cleve). Frans I, koning van Frankrijk. Begin 16e eeuw.

De Slag om Wenen in 1529 werd gewonnen door Habsburgse Oostenrijkers. 

https://www.youtube.com/watch?v=fWcf9ur542o

De gebieden die de Osmanene veroverde per tijsperiode. 

https://www.youtube.com/watch?v=fWcf9ur542o (Battle of Vienna)

Waarom kreeg het rijk van Karel V de bijnaam: het rijk waar de zon nooit onder ging?

Hoe kreeg Karel V een rijk in bezit waar de zon nooit onder ging?

1. Hij wist de Engelse kolonies te veroveren en zo een onderkoninkrijk op te richten in Noord Amerika.
2. Hij erfden grote delen van zijn ouders zoals Amerika en Spanje
3. Hij was een meester in onderhandelen, zo sprokelde hij zijn rijk bij elkaar.
4. Hij werd gekozen tot keizer van het Habsburgse rijk.

Waarom was de Slag bij Wenen (1529) een belangrijk moment in de Europese geschiedenis?

1. Dit is een definitief keerpunt in de opmars van de Osmanen.
2. Dit is een definitief keerpunt in de opmars van de Inca's.
3. Dit is een definitief keerpunt in de opmars van de Fransen
4. Dit is een definitief keerpunt in de opmars van de Azteken.

Tegen wie voerde Karel V oorlogen? (meer antwoorden goed)

1. De Engelsen
2. De Osmanen
3. De Fransen
4. De Italianen

inflatie (let.: oplazen)

• inflatie = stijging algemeen prijspeil (= geldontwaarding: je hebt meer geld nodig om iets te kopen, dus je geld is minder waard.)
• oorzaken:

• Als het meer geld kost om een product te maken, zal een producent een hogere prijs voor dat product moeten vragen om dezelfde winst te behalen. 
  
• Of: Als de vraag naar een product stijgt, leidt dit bij een gelijk aanbod tot een stijging van de prijs.  Als de vraag naar alle producten op alle markten in een land stijgt, zal dit leiden tot een stijging van het algemeen prijspeil.
  
• Of: Als de geldhoeveelheid erg sterk stijgt in vergelijking met de hoeveelheid producten kan er hyperinflatie ontstaan.
  

huiswerk

Leren § 1.6 deel 1

Maken:

HAVO: 105 t/m 113

VWO: 117 t/m 123 + 128 en 129

Les 2

§ 1.6 De Nieuwe Wereld

Welk gebied hoorde NIET bij het rijk van Karel V?

1. Italië
2. De Nederlanden
3. Portugal
4. Delen van de Nieuwe Wereld

Geef de omschrijving van geldontwaarding / inflatie

Wat gebeurde er doordat er bootladingen aan goud en zilver werden geimporteerd van Amerika naar Europa?

1. Omdat het geld steeds meer waard werd stapten mensen weer over naar de ruilhandel.
2. Er trad geldwaardering op. Goud werd dus steeds meer waard waardoor je meer producten kon kopen.
3. Er trad geldontwaarding op. Goud werd dus steeds minder waard waardoor je minder producten kon kopen.
4. De oorlogen in Europa stopten hierdoor, er was immers genoeg goud voor iedereen.

mechanisch galjoen

• Goudsmid en klokkenmaker Hans Schlottheim, 1585
  
• Luxe speelgoed
  
• Rijdt over tafel
  
• Klok, speelt muziek, kanonnen schieten, rook.
  
• bladgoud en ijzer
  
• Voor o.a. de Duitse keizer en sultan Suleyman de Grote / de Wetgever
  

The rich, the wealthy of all kinds, the aristocracy, everybody wants to own a bit of technology - something with cogs and wheels and winding bits. A clock - a very ornamental clock - or a very ornamental position-finding instrument. Jewelled, gilded, they survive and you can see them in our museums. It was fashionable to own scientific instruments because they were the means of expansion, discovery. Clockwork is fundamentally European and it develops in the early sixteenth century, at least on a small scale. It's all hand-worked, it's not mass-produced at all, it's minute craftsmanship and it's mostly done by gold and silversmiths. It immediately fascinates everyone that you can wind something up and it goes without you touching it. Clockwork is magic in the sixteenth century."

www.hetklokhuis.nl

Boekdrukkunst uit de 15de eeuw.

Door losse letters in de bak te leggen en deze daarna in de ink te dopen kun je op hoog tempo pagina's ''printen''. 

Bron 2.

Kaart van Amerika, of de Nieuwe Wereld, door Theodor de Bry, 1596.

Bron 1. 

Schepen vertrekken vanuit Lissabon naar de Nieuwe Wereld.

Gravure door Theodoor de Bry, 1592. 

Bron 15. 

Columbus gaat aan land. Gravure van Theodoor de Bry, 16de eeuw. 

profiteerde

verkennen

exploiteren

goederen

navigeren