4.2 klassikaal

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Tijdvak 4: Tijd van steden en staten.

1000-1500

4.2 Staten ontstaan

Tijd van steden en staten

1000-1500

Kenmerkende aspecten

13. De opkomst van handel en ambacht die de basis legde voor he therleven van een agrarisch-urbane samenleving.

14. De opkomst van stedelijke burgerij en de toenemende zelfstandigheid van steden.

15. Het begin van staatsvorming en centralisatie.

16. Het conflict in de christelijke wereld over de vraag of de wereldlijke dan wel de geestelijk macht het primaat behoorde te hebben.

17. De expansie van de christelijke wered naar buiten toe, onder andere in de vorm van kruistochten.

Ken je ze nog?!

Kenmerkende aspecten - welk woord weg

13. De ................?.................... die de basis legde voor het herleven van ...............?................

Ken je ze nog?!

Kenmerkende aspecten

13. De opkomst van handel en ambacht die de basis legde voor het herleven van een agrarisch-urbane samenleving.

Ken je ze nog?!

Kenmerkende aspecten - welk woord weg

13. De ................?.................... die de basis legde voor het herleven van ...............?................

14. De opkomst van stedelijke burgerij en de...................?............................

Ken je ze nog?!

Kenmerkende aspecten

13. De opkomst van handel en ambacht die de basis legde voor het herleven van een agrarisch-urbane samenleving.

14. De opkomst van stedelijke burgerij en de toenemende zelfstandigheid van steden.

Ken je ze nog?!

Kenmerkende aspecten - welk woord weg

13. De ................?.................... die de basis legde voor het herleven van ...............?................

14. De opkomst van stedelijke burgerij en de...................?............................

15. Het begin van ............?................

Ken je ze nog?!

Kenmerkende aspecten

13. De opkomst van handel en ambacht die de basis legde voor het herleven van een agrarisch-urbane samenleving.

14. De opkomst van stedelijke burgerij en de toenemende zelfstandigheid van steden.

15. Het begin van staatsvorming en centralisatie.

Ken je ze nog?!

Kenmerkende aspecten - welk woord weg

13. De ................?.................... die de basis legde voor het herleven van ...............?................

14. De opkomst van stedelijke burgerij en de...................?............................

15. Het begin van ............?................

16. Het ................?................ over de vraag of de wereldlijke dan wel de geestelijk macht 

Ken je ze nog?!

Kenmerkende aspecten

13. De opkomst van handel en ambacht die de basis legde voor het herleven van een agrarisch-urbane samenleving.

14. De opkomst van stedelijke burgerij en de toenemende zelfstandigheid van steden.

15. Het begin van staatsvorming en centralisatie.

16. Het conflict over de vraag of de wereldlijke dan wel de geestelijk macht het primaat behoorde te hebben.

Ken je ze nog?!

Kenmerkende aspecten - welk woord weg

13. De ................?.................... die de basis legde voor het herleven van ...............?................

14. De opkomst van stedelijke burgerij en de...................?............................

15. Het begin van ............?................

16. Het ................?................ over de vraag of de wereldlijke dan wel de geestelijk macht ............?.................

17. De ................?..................... naar buiten toe, onder andere in .............?...................

Ken je ze nog?!

Kenmerkende aspecten

13. De opkomst van handel en ambacht die de basis legde voor het herleven van een agrarisch-urbane samenleving.

14. De opkomst van stedelijke burgerij en de toenemende zelfstandigheid van steden.

15. Het begin van staatsvorming en centralisatie.

16. Het conflict over de vraag of de wereldlijke dan wel de geestelijk macht het primaat behoorde te hebben.

17. De expansie van de christelijke wereld naar buiten toe, onder andere in de vorm van kruistochten.

Ken je ze nog?!

nabespreken

4.1 opdr 9

9a. Stel, je doet historisch onderzoek.  Je onderzoeksvraag is : 

‘Hoe en waardoor kregen de mensen in de Tijd van steden en staten steeds meer vrijheid?’

Gebruik bron 9. Beredeneer voor bron of die bron bruikbaar is voor het beantwoorden van de 

onderzoeksvraag.

Conrad, hertog van Zwaben, stichtte de marktplaats Freiburg (Duitsland):

‘Het dient aan iedereen, nu en in de toekomst, bekend te zijn dat ik de kooplieden uit de omgeving heb samengeroepen.

Ik heb een markt opgericht en aan die markt iedere koopman een stuk grond gegeven om er een huis te bouwen. Voor dat stuk grond moet de eigenaar elk jaar grondbelasting betalen.

Ik garandeer ieder die naar de markt komt bescherming en veiligheid. Als iemand op de markt beroofd wordt, dan krijgt hij schadevergoeding.

Als een van mijn burgers sterft, zullen zijn vrouw en zijn kinderen alles erven wat hij bezit.

De kooplieden van de marktplaats hoeven geen tol te betalen.

De burgers van de stad mogen hun eigen priester.’

Uit: Stichtingsacte Freiburg (1120).

antwoord:

Bij bruikbaarheid moet de bron een antwoord of een deelantwoord op de vraag geven. In bron 9 worden vele vrijheden gegeven: eigen stuk grond, veiligheid, vrouw en kinderen erven de grond of bezit, geen tol hoeven betalen, eigen voogd of priester kiezen. 

9a. Stel, je doet historisch onderzoek. Je onderzoeksvraag is: 

‘Hoe en waardoor kregen de mensen in de Tijd van steden en staten steeds meer vrijheid?’

Gebruik bron 11.

Beredeneer voor bron

of die bron bruikbaar

is voor het 

beantwoorden van de 

onderzoeksvraag.

1. De burgers van Gent moeten de graaf trouw zijn zolang hij hen volgens recht en rede behandelt.

2. De stad krijgt dertien schepenen die in rechtszaken vonnissen.

3. De Gentenaren hoeven voor hun vorst aan geen enkele militaire tocht deel te nemen, behalve op zee.

4. De burgers van Gent mogen hun stad versterken door middel van muren, grachten en op alle andere manieren.’

Uit: Stadsprivilege van Gent (1191).

antwoord:

In bron 11 krijgen de Gentenaren het recht om door eigen burgers te worden berecht en hun stad te versterken met muren en grachten.

9a. Stel, je doet historisch onderzoek. Je onderzoeksvraag is : 

‘Hoe en waardoor kregen de mensen in de Tijd van steden en staten steeds meer vrijheid?’

Gebruik bron 12. Beredeneer voor bron of die bron bruikbaar is voor het beantwoorden van de onderzoeksvraag.

Stadsbestuurders lezen mededelingen voor vanaf het bordes van het stadhuis. Miniatuur uit de vijftiende eeuw

antwoord:

In bron 12 is niet duidelijk welke vrijheden worden uitgesproken. Het is zelfs niet duidelijk of het over vrijheden gaat, maar duidelijk is wel dat de burgers hier zelf spreken, en niet de graaf. Bron 9, 11 en 12 zijn bruikbaar

4.2 Staten ontstaan

steden en staten

1000 - 1500 

4.2 Staten ontstaan

leerdoelen:

1. Je kunt uitleggen hoe de staatsvorming van Frankrijk plaatsvond en welke rol steden hierbij speelden.

2, Je begrijpt waarom de groei van de steden gevolgen had voor de verhoudingen tussen koningen, edelen en burgers.

3, Je kunt beschrijven hoe door de opkomst van staten de macht van de adel en het belang van het feodale stelsel afnam.

4. Je kunt uitleggen waarom standen en steden streefden naar particularisatie en waarom de koning streefde naar centralisatie.

5. Je kunt uitleggen waarom de staatsvorming van Bourgondië mislukte.

KA

15. Het begin van staatsvorming en centralisatie.

eerst wat herhaling...

Hiernaast staat het ............... ?

1. Hofstelsel
2. Leenstelsel

Het leenstelsel is een ... systeem

1. politiek
2. juridisch
3. economisch
4. sociaal

Leenstelsel is hetzelfde als hofstelsel.

1. waar
2. niet waar

Hofstelsel of leenstelsel?
Als er oorlog is moeten de vazallen de keizer helpen

Het leenstelsel hebben we in een eerdere les al besproken.

1. Hofstelsel
2. Leenstelsel

Hofstelsel of leenstelsel?
Op het domein van de leenman werken horige boeren

1. Hofstelsel
2. Leenstelsel

Leg uit welk gevolg het leenstelsel had op de macht van de koning

Staatsvorming

Met de groei van de steden verliezen de leenheren (graven, hertogen ed.) steeds meer macht. (het leverde wel geld op;). Leenheren begonnen zich ook steeds onafhankelijker van hun koning te gedragen. (vb Willem de Veroveraar 1066 in Engeland).

Het feodale stelsel (leenstelsel) wordt vooral bij steden en koningen minder populair. Koningen wilden centralisatie van hun macht en steden wilden meer privileges. (belasting bepalen, eigen rechtspraak etc.) 

Door steun aan de steden te geven, vergroten de koningen hun macht en verloor de adel die macht. (vb Filips II van Frankrijk +/- 1190.)

het streven van een vorst naar een aaneengesloten grondgebied met een goed functionerend bestuur.

aantekening

Staatsvorming

Filips II was aan het einde van 12e eeuw druk bezig met de staatsvorming van Frankrijk. Als een leenman overleed, dan leende hij het land niet meer uit. Hierdoor meer inkomsten voor hem.

Filips II kreeg bij zijn huwelijk Zuid- Vlaanderen als bruidsschat. In Noord- Vlaanderen maakte hij een familielid tot graaf.

Filips II versterkte de band met de rijke Vlaamse steden door ze stadsrechten te geven. In ruil daarvoor kreeg hij meer belastingen en werden de steden trouwe volgelingen van hem omdat hij stadsrechten had gegeven.

het streven van een vorst naar een aaneengesloten grondgebied met een goed functionerend bestuur.

Huwelijkspolitiek - vaak worden familieleden uitgehuwelijkt om de macht van de familie te behouden of liever nog te vergroten. 

aantekening

Staatvorming van Frankrijk 

De Honderdjarige Oorlog

In de 13e eeuw probeerden koningen om de macht van de edelen te verkleinen. Maar.....

.....Edelen begonnen oorlogen om te voorkomen dat de koning meer macht kreeg!

Engeland was de vijand van Frankrijk, de Engelse koning bezat grote gebieden in Frankrijk. Toen de Franse koning kinderloos stierf, brak er een strijd uit om de macht; Engelse koning vond dat hij recht had op de Franse troon.

Gevolg: 100-jarige Oorlog (1337-1453) (Eigenlijk een heleboel kleine oorlogen met dezelfde inzet, wie is de baas in Frankrijk?)

aantekening

Hoe noem je het streven van een koning om vanuit één hoofdstad zijn rijk te besturen?

1. Centralisatie
2. Uniformering
3. Gewesten
4. Staatsvorming

Welk begrip past bij: "privileges afschaffen en overal dezelfde wetten invoeren".

1. Centralisatie
2. Staten-Generaal
3. Stadsrechten
4. Uniformering

De Honderdjarige Oorlog

• De Franse bevolking heeft het zwaar en de Franse koning verliest veel macht
• Maar Jeanne d'Arc zorgde voor een verandering. Zij hoorde stemmen van God en krijgt een rol in de legerleiding. 
• Olv Jeanne d'Arc wonnen de Fransen weer veldslagen

Een nieuw Frankrijk

Uiteindelijk wint Frankrijk. De oorlog kostte een vermogen, hierdoor moest de Franse koning een nieuw belastingstelsel opzetten. 

Het belastingstelsel werd bedacht door ambtenaren. 

Ambtenaren (burgers met een opleiding) bedenken belastingen en wetten die gelden voor heel Frankrijk
.

Centralisatie: vorsten willen hun land regeren vanuit een centraal punt
.

Uniformering: vorsten willen dat in het gehele land dezelfde wetten en regels gelden.

aantekening

(Engeland was  juist erg rijk van geworden door allerlei plunderingen.)

Nog een ander voorbeeldje van zo'n hebberige hertog:

Filips de Stoute

Zoon nummer zoveel van de Franse koning

Hertogdom Bourgondië

Hertogdom Bourgondië

Tijdens de 100 jarige-oorlog steunt de hertog van Bourgondië de Engelsen.

Door huwelijkspolitiek en oorlogen vergroten de hertogen van Bourgondië hun rijk, willen ook een steeds groter en machtiger rijk. .

Maar de adel en de gewesten in het Bourgondische Rijk zijn daar niet gelukkig mee.

De adel weigert oorlogen te voeren waar ze zelf geen voordeel aan hebben

aantekening

Hertogdom Bourgondië

Omdat de adel geen legers levert, is de hertog van Bourgondië is voortaan gedwongen om huurlegers samen te stellen.

Voordeel: niet meer afhankelijk van adel voor oorlogsvoering

Nadeel: hogere belastingen voor bevolking en grote druk op steden om meer geld uit te lenen

Gevolg: nog meer verzet tegen de Bourgondische hertog

aantekening

Hertogdom Bourgondië

Hertog Karel de Stoute (=dappere), achterkleinzoon van Filips de Stoute, wil centraliseren / uniformeren:

- Centrale raad: Parlement van Mechelen: maakt wetten en spreekt recht

De raad negeert de privileges van de steden. Het verzet (particularisatie) tegen de hertog groeit.

Als Karel de Stoute sterft in 1477, komt er veel oproer in de steden, nu kon men van de machthebbers afkomen.

aantekening

Karel de Stoute

Karel gesneuveld....

Bourgondië, mislukte staatsvorming

Karels opvolgster, Maria van Bourgondië, maakt een deel van de centralisatiemaatregelen ongedaan om te rust te herstellen
.

Maria van Bourgondië trouwde met Maximiliaan van Oostenrijk. Bourgondië wordt deel van het Habsburgse rijk
.

De staatsvorming van Bourgondië was mislukt.  

aantekening

Waarom is dat hertogdom Bourgondië nou zo interessant? 

Maria van Bourgondië

Maximiliaan van Oostenrijk

Welke vergadering hield Karel de Stoute als hij de belasting wilde verhogen?

1. Parlement van Mechelen
2. Privileges
3. Gewestelijke Staten
4. De Grote Raad

Bij welk rijk komen de Nederlanden te horen na de Bourgondiërs?

1. Het Frankische Rijk
2. Het Vlaanderse Rijk
3. Het Habsburgse Rijk
4. Het Karolingische Rijk

aan de slag

Mk opdr 2 t/m 5 en 8

Kenmerkende aspecten

13. De opkomst van handel en ambacht die de basis legde voor het herleven van een agrarisch-urbane samenleving.

14. De opkomst van stedelijke burgerij en de toenemende zelfstandigheid van steden.

15. Het begin van staatsvorming en centralisatie.

16. Het conflict in de christelijke wereld over de vraag of de wereldlijke dan wel de geestelijk macht het primaat behoorde te hebben.

17. De expansie van de christelijke wered naar buiten toe, onder andere in de vorm van kruistochten.

Ken je ze nog?!

Schrijf 3 dingen op die
je deze les hebt geleerd

Stel 1 vraag over iets dat je
deze les nog niet zo goed hebt begrepen

huiswerk

Mk opdr 2 t/m 5 en 8 van par 4.2

Doe ook de zelftest van 4.2