3.6 - Speciale manieren van overerven

• Biologie
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 4

Thema 3 Genetica

Basisstof 6 Speciale manieren van overerven

De ziekte van Duchenne (een ernstige spierziekte) wordt bepaald door een recessief gen op het X-chromosoom. Een man en vrouw zonder de ziekte krijgen een zoon met de ziekte. Hoe groot is de kans dat hun tweede kind, een dochter, draagster is van het allel voor de ziekte?

X-chromosmale overerving

Hoe groot is de kans dat hun tweede kind, een dochter, draagster is van het allel voor de ziekte? 

• P(arents):                     X^AX^a          x       X^AY
• Geslachtscellen:   X^A of   X^a      x    X^A of Y
• F1:

       50% kans ----->

	X A	Y
X A	X A X A	X A Y
X a	X A X a	X a Y

Tot nu toe gehad...

• Monohybride: Aa x Aa


• Intermediair/codominant: I^RI^R x I^WI^W = I^RI^W
• X-chromosomaal: X^AX^a x X^AY

Uit de resultaten van één bepaalde kruising is met zekerheid af te leiden, dat het gen voor korte haren dominant is.

Welke kruising is dit?

1. kruising 1 x 2
2. kruising 3 x 4
3. kruising 5 x 6

Bij een runderras is de vachtkleur rood of wit of rood-wit gevlekt. De vachtkleur is een erfelijke eigenschap.
Als een homozygoot rood rund wordt gekruist met een homozygoot wit rund zijn alle nakomelingen rood-wit gevlekt. Het fenotype van deze nakomelingen wordt intermediair genoemd.
Twee rood-wit gevlekte runderen worden met elkaar gekruist. Hoe groot is de kans op een witte nakomeling bij deze kruising?

1. 0%
2. 25%
3. 50%
4. 75%

Aan de slag!

Wat?	Basisstof 4: Maak opdracht 41, 42, 43, 44, 46. 47, 49
Hulp nodig? Meer hulp nodig?	Lees basisstof 4 Steek je vinger omhoog
Klaar?	Maak een begrippenlijst van basisstof 5

Aan de slag!

LEERDOEL BS5 SPECIALE MANIEREN VAN OVERERVEN

• Je kunt een kruisingsschema opstellen voor onafhankelijke overerving van multipele allelen, letale factoren en gekoppelde genen en hieruit of uit stambomen de frequentie van genotypen en fenotypen van nakomelingen afleiden.
• Je kunt het overervingspatroon uitleggen bij mitochondriale overerving.
  

• Je kunt uitleggen hoe bij geslachtelijke voortplanting voortplantingscellen met een unieke combinatie van genen ontstaan door recombinatie van chromosomen en crossing-over.

Multipele allelen

Drie allelen (I^A, I^B en i) combineren tot 4 bloedgroepen: 

Bloedgroep A:      I^AI^A of I^Ai 

Bloedgroep B:      I^BI^B of I^Bi 

Bloedgroep AB:   I^AI^B

Bloedgroep 0:      ii 

Multipele allelen (voorbeeld: bloedgroepen)

Er zijn meer dan 2 allelen voor 1 eigenschap. 

Bijvoorbeeld bij bloedgroep: 3 allelen (I^A, I^B en i) 

Een vrouw met bloedgroep 0 krijgt een kind met een man met bloedgroep AB. Hoe groot is de kans dat het kind bloedgroep A heeft?

Letale allelen

Een allel zorgt ervoor dat een organisme niet levensvatbaar is wanneer het homozygoot (twee maal) aanwezig is. 

Voorbeeld: q is een letaal allel bij muizen. Je kruist twee heterozygote muizen (Qq). 

25% van die nakomelingen heeft genotype qq: die zijn dus niet levensvatbaar. 

Van de overige muizen is 2/3 (66,7%) Qq en 1/3 (33,3%) QQ. 

Letale factor 

= allel dat in homozygote toestand geen levensvatbare cel of individu oplevert

Als beide ouders dezelfde letale factor bezitten, wordt een deel van de F1  niet geboren.

LET OP: andere verhoudingen 2:1  i.p.v.  3:1

r is een letaal allel bij cavia's. Je kruist cavia Rr met cavia Rr. Hoeveel % van de levend geboren jongen heeft genotype Rr?

Mitochondriën

Heeft eigen Mitochondriaal DNA

Krijg je van je moeder

Mitochondriaal DNA

Mitochondriaal DNA

• Mitochondriaal DNA erft over via eicellen 
• Zaadcellen verliezen mitochondria bij bevruchting

Crossing-over

BiNaS tabel 76B).

Crossing over

Aan het begin van meiose I (in de metafase) liggen homologe chromosomen bij elkaar, dan kan crossing over plaatsvinden

CROSSING OVER = het uitwisselen van afgebroken chromosoomdelen

kan in een chromosoom op elke willekeurige plaats optreden. 

GEVOLG:

• 1 chromosoom kan daardoor allelen van twee verschillende ouders bevatten, zo ontstaan nieuwe haplotypen. 
•  = recombinatie
• een grotere verscheidenheid aan genotypen binnen een populatie ontstaat.

Alle nakomelingen

 in de F1 zijn:        

Opdracht: Gekoppelde dihybride kruising

Onderzoekers ontdekten dat geen van beren in de F2 een gekrulde bruine vacht hadden of een gladde zwarte vacht. Daarom denken ze dat er sprake is van gekoppelde overerving.

Maak een kruisingsschema, ga er nu van uit dat de allelen gekoppeld zijn. De kruising begint als volgt:

P:     

Twee konijnen met lang haar en rechtopstaande oren die beide heterozygoot zijn voor deze eigenschappen planten zich voort. De genen voor deze eigenschappen liggen op hetzelfde chromosoom. Hoeveel procent van de nakomelingen zal kort haar en flaporen hebben?

54

WAT

* lezen 3.6 maken opdr. 54-61

** testjezelf 3.5 + 3.6
** groene context opg. 62+63

** groene context opg. 52+53

*** examenopgaven T3

HOE

individueel

in stilte

HULP NODIG

1. kijk in de tekst in je basisstof
2. schrijf je vraag op, vraag na afloop of tijdens een R-les aan je docent
3. vinger omhoog zodra docent langs je tafeltje loopt

actie - IN STILTE

Bij pronkerwten zijn de allelen P en L gekoppeld. 

P = paarse bloemkleur en is dominant over rode bloemen.


Bij stuifmeelkorrels blijken twee vormen voor te komen: 

L = langwerpige stuifmeelkorrels
l = ronde stuifmeelkorrels

Een plant met rode bloemen en rond stuifmeel wordt gekruist met
een ouder die heterozygoot is voor beide eigenschappen:
Wat zijn de verhoudingen van de fenotypes in de F1-generatie?

1. 0/100
2. 25/75
3. 50/50
4. 20/80

Wat is de kruising tussen Monique en Kees?

1. AA x Aa
2. Aa x Aa
3. AA x aa