Praten over proza

• Nederlands
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Welkom!

Lesdoel

Aan het eind van de les...

• weet je wat de kenmerken van literatuur zijn
• weet je welke personages er zijn in een verhaal
• kan je verschillende perspectieven onderscheiden.

Waarom literatuur?

• Kritisch nadenken
• Inleven in andere personen/culturen/tijden/situaties
• Woordenschat groeit
• Leesplezier!

Verschillen

Literatuur	Lectuur/genreliteratuur
originaliteit	vaak herhaling
onvoorspelbaarheid	voorspelbaar
stijl is mooi/bijzonder: beeldspraak/stijlfiguren	hoeft niet bijzonder te zijn
diepere laag	geen diepere laag
zet de lezer aan het denken	amuseren

Theorie verhaalanalyse (1)

• Welke personages heb je in een verhaal?
• hoofdpersoon - bijpersoon
  typen - karikatuur
  
  
• Rol van de personages
  helper
  tegenspeler

Theorie verhaalanalyse (1)

• Ontwikkeling van personages

Conflictmodel:

- evenwicht

- conflict --> motorisch moment

- ontwikkeling

- oplossing/nieuw evenwicht

Perspectief: wie vertelt?

• Elk verhaal heeft een verteller (stem in het verhaal)
• Merkbaar of niet
• Perspectief ligt bij degene van wie je weet wat die ziet, hoort, denkt en voelt

Merkbare verteller 1

Auctoriaal perspectief/ alwetende verteller

• Geen personage in het verhaal
• Geeft vanaf de zijlijn bijv. commentaar op gebeurtenissen, legt dingen uit
• Weet wat alle personages denken of voelen en wat er op verschillende plaatsen of tijdstippen gebeurt

Alwetende verteller

“Er was eens een houthakker met zijn vrouw en die hadden zeven kinderen, allemaal jongens: de oudste was pas tien jaar en de jongste al zeven. Misschien vind je het vreemd dat de houthakker in zo weinig tijd zoveel kinderen had, maar hij had een rappe vrouw, die er altijd minstens twee tegelijk kreeg.” 

Merkbare verteller 2

Ik-perspectief

• Verteller én personage
• Je volgt de gebeurtenissen door zijn ogen; de lezer kent zijn gedachten en gevoelens 
• De andere personages leer je alleen kennen via de ik-persoon

Ik-perspectief

'Ik loop naar de achterdeur, draai hem op slot en sluit de gordijnen. Net als ik me om wil draaien, hoor ik iemand aan de deurklink rammelen.'

Niet-merkbare verteller

Hij/zij/personaal-perspectief

• Er wordt verteld wat één personage doet, ziet, voelt of denkt
• De verteller volgt dit personage in alles wat hij of zij doet, maar zonder dat de verteller commentaar geeft
• Belangrijk verschil met alwetende verteller!

Personale verteller

'Toen Gregor Samsa op een ochtend ontwaakte uit onrustige dromen, ontdekte hij dat hij in bed was veranderd in een reusachtig eng beest. Voor zijn ogen wiebelden zijn vele, vergeleken met zijn verdere omvang jammerlijk dunne pootjes hulpeloos heen en weer. 

Wat is er met me gebeurd, dacht hij. Het was geen droom.'

Wisselend perspectief

• De gebeurtenissen worden afwisselend door de ogen van verschillende personages gezien. 
• Zo krijg je een gebeurtenis vanuit verschillende invalshoeken te zien

Voorbeeld 1

'Toen moeder aan Roodkapje vroeg om koekjes naar oma te brengen, trok ze meteen haar rode mantel aan. Ze was dol op wandelingen in het bos!'

Voorbeeld 2

'Moeder vroeg, zoals elke zaterdag, aan Roodkapje om koekjes naar oma te brengen, en het lieve kind trok meteen haar favoriete rode mantel aan. Maar geen van beiden wisten ze welk gevaar er op de loer lag in het donkere bos! Op datzelfde moment was de Boze Wolf al snode plannen aan het smeden.'

Voorbeeld 3

'Toen moeder me vroeg om koekjes naar oma te brengen, trok ik meteen mijn rode mantel aan. Ik ben dol op wandelingen in het bos!'

Even checken

Lesdoel:

• weet je wat de kenmerken van literatuur zijn
  
• weet je welke personages er zijn in een verhaal
  
• kan je verschillende perspectieven onderscheiden.