VEI 1 Erfelijkheid 11.1 Eigenschappen en chromosomen 2020 2021

• Biologie
• Middelbare school
• mavo
• Leerjaar 4

11.1  Eigenschappen en chromosomen   

       

11.1 leerdoelen

• Je beschrijft wat erfelijke eigenschappen zijn.
• Je beschrijft hoe een fenotype ontstaat en verandert.
• Je beschrijft de bouw en vorm van chromosomen.
• Je beschrijft hoe DNA in chromosomen het uiterlijk bepaalt.
• Je beschrijft dat verschillende organismen een verschillend aantal chromosomen hebben.

Wat zijn erfelijke eigenschappen?

• Ieder mens heeft eigenschappen, zoals 2 benen, 2 armen etc. Eigenschappen zijn kenmerken die jou tot een mens maken.
• De eigenschappen die je van ouders krijgt -> Erfelijke eigenschappen.
• Erfelijke eigenschappen zien er bij iedereen anders uit. Dit noem je fenotype.

Heb je al je eigenschappen van je ouders geërfd?

• Eigenschappen als oog- en huidskleur worden door je chromosomen (dus je DNA) bepaald.  Dit zijn erfelijke eigenschappen.
• Ergens heel erg goed in zijn, zoals voetbal is gedeeltelijk erfelijk. Dit noem je aanleg.
•  niet-erfelijke eigenschappen.

Waar zit de informatie voor je eigenschappen?

• In de celkern zitten de chromosomen. 

• Chromosomen bestaan voor het grootste deel uit DNA.

• DNA  bevat alle informatie van jouw lichaam.

Chromosomen

• Eigenschappen kunnen worden doorgegeven met DNA. 
  
•  DNA zit in je chromosomen in de celkern van elke cel
• 46 chromosomen bij de mens in lichaamscellen.
  
• Altijd in paren van twee in lichaamscellen 
• In geslachtscellen 23 chromosomen, niet in paren 

Juist of onjuist?
In de kern van een lichaamscel van een mens zitten 23 chromosomen.

1. Juist
2. Onjuist

• Een gen is een stuk van het DNA dat de informatie bevat
•   voor 1 eigenschap.
• Op een chromosomenpaar zitten dezelfde genen
• Alle genen op alle chromosomen samen noem je het genotype
• Het genoom van een organisme zijn alle chromosomen en
•   genen bij elkaar      

Gen

Genotype

De informatie voor alle erfelijke eigenschappen = genotype

Verschillende fenotype bij honden

• Fenotype: hoe een eigenschap eruit ziet, de verschijningsvorm.

Fenotype

-Je fenotype komt tot stand door je genotype en de invloeden vanuit het milieu.

Hoe ontstaat het fenotype?

• Alle informatie uit het genotype+ invloeden uit het milieu
• Je kan je fenotype veranderen, je genotype ....
• fenotype=genotype + milieu
  

Kan het fenotype veranderen?

• Je uiterlijk blijft niet het hele leven hetzelfde. In de puberteit verandert er bijv. ook het een en ander.

• Fenotype kun je ook zelf veranderen. Denk maar eens aan haren verven, make-up en tatoeages.

Michael Jackson:

zelfde genotype, maar zijn fenotype verandert

Welke stelling is juist?

1. Fenotype = genotype + milieu
2. Milieu = genotype + fenotype
3. Genotype = fenotype + milieu

Welk van onderstaande eigenschap heeft te maken met het fenotype?

1. Blond geverfd haar
2. Kort geknipt haar
3. Gepermanent haar
4. Zowel A, B als C

Aanleg

• Van sommige eigenschappen weet je pas dat je ze hebt wanneer je ze gaat gebruiken. Je hebt dan aanleg geërfd.

• Het fenotype is afhankelijk van de erfelijke eigenschappen en invloeden uit de omgeving (het milieu).

Chromosomen

• Lichaamscellen van mensen hebben 23 paar chromosomen (dus 46 chromosomen in totaal).

• Één chromosomen paar bepaalt je geslacht. Dit noemen we de geslachtschromosomen. Deze worden aangegeven met de letter X en Y.

• Vrouwen hebben twee X-chromosomen (XX), mannen hebben één X-chromosoom en één Y-chromosoom (XY).

Meisje of jongen?

• 46 chromosomen (23 paar)
• 22 paar chromosomen even lang
• Het 23e paar chromosomen vormt de geslachtschromosomen


• 2 gelijke =                   XX= meisje
• 1 groot + 1 klein =      XY= Jongen

 chromosomenkaart /  karyogram

Eigenschappen op de chromosomen

• Een chromosoom bestaat uit een lange opgerolde draad van DNA.

• Een stukje DNA bevat informatie over één eigenschap. Dit stukje noemen we een gen. Op één chromosoom liggen wel duizenden genen.

Aan het werk

Maken: opdracht 3 tot en met 13 in de les

14 tot en met 21 wordt huiswerk