Paragraaf 2.2 Platentektoniek

• Aardrijkskunde
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

2.2 Platentektoniek en aardbevingen

H2 Endogene en Exogene processen

Domein Aarde

Lesdoel

Aan het eind:

•  Je weet op welke manieren de aardplaten ten opzichte van elkaar bewegen.
• Je begrijpt dat natuurlijke processen zoals ze nu plaatsvinden informatie leveren over natuurlijke processen in het verleden.
• Je begrijpt dat divergente en convergente plaatbewegingen ontstaan door een duwkracht vanuit de midoceanische rug en een trekkracht in subductiezones.

Opbouw Aarde basis

Lithosfeer

Asthenosfeer

Buitenmantel en binnenmantel

Buitenkern en binnenkern

Oceanische en continentale plaat

Geologische tijdschaal, paleomagnetisme, superpositie

Opbouw van de aarde

Even terug naar de vorige les

0

Hoe werkt convectie in de mantel?

Mantelconvectie vindt plaats op lange ("geologische") tijdschalen. Typische stroomsnelheden zijn enkele millimeters tot enkele centimeters per jaar. Het is in de mantel de belangrijkste wijze waarop de Aarde haar interne warmte verliest. Mantelgesteente staat bloot aan een naar boven gerichte warmtestroom vanuit de aardkern. Doordat gesteente onder de drukken en temperaturen die in de mantel heersen plastisch deformeert kan er in de mantel, in tegenstelling tot de korst, stroming van vast gesteente plaatsvinden.

Kenmerken

• Heet taai vervormd mantel gesteente stijgt op
• Snelheid enkele mm/cm p/j
• Veroorzaakt beweging van de aardplaten  
• Veroorzaakt 3 typen plaatbewegingen
  

Heet, taai en vervormd

Al deze platen kunnen onderverdeeld worden in twee soorten: continentale en oceanische platen.Wat is het verschil?

Continentale plaat:  deze platen zijn heel breed, ouder liggen voornamelijk boven zee maar zijn wel lichter. Gesteente: graniet, lagere dichtheid

Oceanische plaat: deze platen zijn dunner, jonger, hier ligt vooral water op maar zijn wel zwaarder.  Gesteente: basalt, hogere dichtheid

Zie hiernaast.

Oceanic crust: oceanische plaat

Continental crust: continentale plaat

Duwkracht en trekkracht

Oceaanbodem ontstaat en verdwijnt, terwijl continenten blijven drijven.

De geologische tijdschaal, 

weten jullie nog?

- Continenten passen in elkaar (platentektoniek)

- Planten en dieren migreerden tussen de verschillende gebieden, door fossielen is de geschiedenis te reconstrueren.

Maar: niemand geloofde hem!

Actualiteitsprincipe:

The present is the key to the past! 

Charles Lyll

Bewijs van Alfred Wegener:

Welke plaatbewegingen zijn er?

Platentektoniek

Platentektoniek is het bewegen van platen. Bij breuklijnen en op de randen van aardplaten treden bewegingen op, als volgt:

1. Divergente plaatbewegingen            van elkaar af
2. Convergente plaatbewegingen        naar elkaar toe
3. Transforme plaatbewegingen            langs elkaar

        Divergent                        Convergent                           divergent

    Midoceanische rug              subductie            midoceanische rug

De westkant van Zuid-Amerika

Subductiezone 

Zorgt voor actief vulkanisme

Platen (schollen), continentale en oceanische plaat

Platen (schollen), continentale
en oceanische plaat

Breuklijnen en gevolgen

1. Transversaal/transform: langs elkaar --> heftige aardbevingen
2. Divergent: uit elkaar
   2.1: 2 oceanische platen --> mid-oceanische rug
   2.2: 2 continentale platen --> slenk --> oceaan
3. Convergent: naar elkaar toe
   3.1: 2 continentale platen --> plooiingsgebergte, (heftige) aardbevingen
   3.2: 1 oceanische en 1 continentale plaat: oceanische duikt onder continentale --> subductie, vulkanen (explosief door taai magma!), eilanden, trog, aardbevingen, tsunami
   3.3: 2 oceanische platen: oudste plaat duikt onder jongere plaat --> subductie (let op de plaat waar eilanden/land op ligt dit is de lichte, dus jongere plaat). Gevolgen: zie 3.2
   

Convergente beweging: 

Platen bewegen naar elkaar toe

3 manieren:

1. 2 continentale platen botsen: Plooiingsgebergte
2. Een oceanische en continentale plaat botsen: Subductie
3. 2 oceanische platen botsen: Subductie

Plooiing

Als 2 continentale platen botsen, gaan ze plooiien (oftewel kreukelen) Er onstaat een gebergte.

Gebergten zoals de Alpen ontstaan op deze manier. Er kunnen zware aardbevingen onstaan bij deze beweging.

Subductie

Bij subductie verdwijnt de zware oceanische plaat onder de lichtere continentale plaat. De oceanische plaat smelt wanneer deze weer in de mantel komt.

Bij deze beweging onstaan gebergten zoals de Andes. Deze beweging kan zware aardbevingen veroorzaken. Een ander kenmerk is dat er vulkanen ontstaan bij deze beweging.

Diepzeetrog

Een diepzeetrog is de plek waar de oceanische korst onder de continentale korst verdwijnt. 

Dit is een hele diepe plek in de oceaan. De diepste diepzeetrog is de Marianentrog, vlakbij Japan. Die trog is ongeveer 11 kilometer diep.

Wegduikende platen

• Plaatbewegingen veroorzaken niet alleen aardbevingen, maar ook vulkanen. 
• Regel: hoe dieper in de aarde komt, hoe hoger de temperatuur wordt. Een onderduikende plaat smelt gedeeltelijk. Er ontstaat magma dat opstijgt en vulkaanuitbarstingen veroorzaakt.
• Dit kan zowel bij twee oceanische platen, als bij een continentale plaat en een oceanische plaat. De zwaarste plaat duikt weg!

Plooingsgebergte

Gebergte waarvan de gesteentelagen plooien vertonen. Deze plooiingen ontstonden meestal door de werking van endogene krachten. Bijv. botsingen van twee continententale schollen.

Diepzeetroggen

Diepzeetroggen zijn super diepe inzinkingen van de zeebodem. Troggen bevinden zich altijd langs plaatgrenzen. Er moet sprake zijn van een convergente beweging, waarbij twee platen naar elkaar toe bewegen. Hier zal dus één plaat onder de andere duiken en afsmelten, dit noem je subductie.

Aantekening

Divergente beweging:

Platen bewegen uit elkaar

2 manieren:

1. oceanische platen bewegen uit elkaar: Mid-Oceanische-Rug (MOR)
2. continentale platen bewegen uit elkaar:

MOR

Bij een Mid-Oceanische-Rug bewegen 2 oceanische platen uit elkaar. Tussen die platen onstaat een ruimte (een spleet) Door die spleet komt magma uit de aarde. Dit is dus een soort vulkaan. (spleetvulkaan)

Wanneer de magma uit de aarde is stolt het snel omdat het onder water is en het daar koud is. 

Mid-oceanische rug(MOR)

Een voorbeeld van een mid-oceanische rug is de Mid-Atlantische rug in de Atlantische Oceaan. De mid-oceanische ruggen spelen een belangrijke rol in het proces van platentektoniek. Bij de ruggen bewegen verschillende tektonische platen van elkaar af. Het gevolg is dat er een ruimte ontstaat tussen de platen, deze ruimte zal worden opgevuld door magma uit de asthenosfeer (de laag in de Aarde onder de lithosfeer). De magma zal aan het oppervlak stollen, waardoor hier nieuwe oceanische lithosfeer zal worden gevormd. Dit zorgt ervoor dat op mid-oceanische ruggen veel vulkanisme voorkomt.

Spreidingszone?

Omdat de platen uit elkaar blijven bewegen, zal het proces door blijven gaan, waarbij steeds nieuwe lithosfeer worden gevormd bij de oceaanruggen. Men noemt in de platentektoniek een mid-oceanische rug daarom een spreidingszone. Het proces waarbij op spreidingszones oceanische korst wordt gevormd wordt oceanische spreiding genoemd.

Samenvattend: de plaatbewegingen en gevolgen voor de lithosfeer

0

Lesdoel

Aan het eind:

•  Je weet op welke manieren de aardplaten ten opzichte van elkaar bewegen.
• Je begrijpt dat natuurlijke processen zoals ze nu plaatsvinden informatie leveren over natuurlijke processen in het verleden.
• Je begrijpt dat divergente en convergente plaatbewegingen ontstaan door een duwkracht vanuit de midoceanische rug en een trekkracht in subductiezones.

Aan de slag

1. bepaal voor jezelf of je de leerdoelen kan beantwoorden en begrijpt. Ja? Top! Nee? Kijk de presentatie nog een keer door, lees het boek goed en stel de vraag aan mij

2. Hieronder komen de opdrachten van paragraaf 2.2 Maak deze en lever in. 

De aarde heeft een bepaalde opbouw. Wat is, van binnen naar buiten, de juiste opbouw van de aarde?

1. Mantel - aardkorst - kern
2. Kern - aardkorst - mantel
3. Kern - mantel - aardkorst
4. Aardkorst - kern - mantel

Twee sferen: hoe heten deze en zijn ze vast, vloeibaar of plastisch?

1. De asthenosfeer is plastisch en de lithosfeer is vloeibaar
2. De asthenosfeer is vloeibaar en de lithosfeer is vast
3. De asthenosfeer is plastisch en de lithosfeer is vast
4. De asthenosfeer is vast en de lithosfeer is vloeibaar

Bekijk bron 8 en 9 uit je tekstboek. Langs de westkust van Zuid-Amerika komen veel zware aardbevingen voor. Leg uit waarom juist aarde westkust van Zuid-Amerika zware aardbevingen voorkomen. Je uitleg moet een oorzaak-gevolg relatie bevatten

Op de plaatgrens van de Nazcaplaat en de zuidelijker gelegen Antarctische plaat komen regelmatig zware aardbevingen voor. Leg uit hoe dat kan (gebruik bron 8 en 9 tekstboek)

Waarom komen zware aardbevingen niet voor bij divergente plaatgrenzen?

Bekijk figuur 3 in je werkboek.
Waar is de oceaanbodem het oudst, bij X of Y. Leg je antwoord uit

Hoe komt het dat de Nazcaplaat (figuur 3 werkboek) niet steeds groter wordt?

Aardplaten bewegen met enkele cm per jaar. Welk gevolg heeft de platentektoniek op een tijdschaal van enkele tientallen jaren?

Welk gevolg heeft de platentektoniek op de omvang van de Atlantische Oceaan. Leg je antwoord uit

Teken een subductiezone

• Schrijf de volgende begrippen erbij:

Continentale plaat, oceanische plaat, Andes, smeltend magma, trog, vulkanen

• Zet pijlen om de bewegingsrichting van de platen aan te geven
• Inleveren donderdag!