Poëzie klas 3 les 1

Poëzie

Lessenserie

Les 1: rijmvormen en schema's

Les 2: ritme in gedichten

Les 3: gedichtvormen

Les 4: rijm in moderne poëzie en muziek

Les 5: creatief schrijven met rijm

Les 6: afronding door middel van schriftelijke toets

Leerdoelen

Aan het einde van de les:

- weet je wat poëzie is;

- kun je verschillende rijmvormen en schema's herkennen en toepassen.

Wat weet je van poëzie?

Poëzie

Poëzie is een bijzondere manier om iets te zeggen in de vorm van een gedicht. Je herkent deze vorm bijvoorbeeld aan versregels die (soms heel plotseling) afgebroken worden. Poëzie rijmt vaak, maar dat hoeft niet.

 

Eigenlijk mag ‘alles’ in de poëzie: een dichter mag alle taalregels breken. Maar er is wel een addertje onder het gras: áls een dichter de regels breekt, moet hij/zij daar wel een goede reden voor hebben. Bijvoorbeeld omdat hij/zij zo een betekenis oproept.

In poëzie is niets ‘toevallig’ of ‘willekeurig’. Ieder woord, iedere afbreking, iedere keuze heeft een reden.

Wat valt onder poëzie?

1. Gedicht
2. Rap
3. Liedtekst
4. Nieuwsbericht

Poëzie is als onkruid. De lezer/hoorder bepaalt of het onder poëzie valt. Net zoals met onkruid. De een vindt de klaproos onkruid, de ander vindt het de mooiste bloem.

Rijmvormen

Rijm is de herhaling van klanken aan het einde of binnen een woord of zin. Het wordt veel gebruikt in poëzie en muziek om ritme en klankkleur te creëren.

Eindrijm: Rijm aan het einde van versregels.
Voorbeeld: “De bomen zijn groen, / de vogels gaan toen.”

Binnenrijm: Rijm binnen dezelfde versregel.
Voorbeeld: “Hij lacht en hij wacht op de nacht.”

Beginrijm (alliteratie): Beginletters van woorden rijmen.
Voorbeeld: “Liesje leerde Lotje lopen langs de lange Lindelaan.”

Klinkerrijm (assonantie): Alleen de klinkers rijmen.
Voorbeeld: “Dromend over rozen, boven groene hoven.”

Geef een voorbeeld van een alliteratie.

Waar is sprake van assonantie?

1. Liesje leerde Lotje lopen
2. boom - roos - koof
3. nacht - wacht - lacht

Rijmschema's

Dichters kiezen bepaalde rijmschema's om het publiek op verschillende manieren te beïnvloeden . Het creëert een bepaalde sfeer en stemming, en het kan de manier waarop we reageren op de thema's in het gedicht beïnvloeden. Rijm kan een leuke sfeer creëren, een gezangachtig gevoel geven of zelfs sarcastische ondertonen hebben.

Er zijn verschillende schema's:

Gepaard rijm (AABB): 

Gekruist rijm (ABAB):

Omarmend rijm (ABBA):

Slagrijm (AAAA): 

Voorbeeld slagrijm

Een mooie vrouw is langs me heen gegaan;

Heel even bleef zij staan;

Toen is zij weer haar gang gegaan.

(P. van Ostaijen, VW Poëzie, dl. 1, 1979, p. 78)

Je zag net een voorbeeld van slagrijm. Zou je op basis daarvan kunnen bedenken wat gepaard rijm is? Geef een voorbeeld

Gepaard rijm

Slaap, kindje slaap!

Daarbuiten loopt een schaap;

Een schaap met witte voetjes,

Drinkt zijn melk zo zoetjes;

Schaapje met zijn witte wol,

Kindje drinkt zijn buikje vol.

(M. Veldhuyzen, Prisma liederenboek, 19718, p. 188) 

Gekruist rijm

De huizen zijn nog donker en de dromen nog niet af

warm is het bed en warm het zachte kussen

een nachtportier gaat weer naar huis toe op een sukkeldraf

een jongen stopt het nieuws in brievenbussen

(HET BLAUWE UUR – Joke van Leeuwen

uit: Dichter No7 Blauw, 2018, Plint Eindhoven)

Omarmend rijm

De trein die mij naar mijn voorbije liefdes voert 

heeft net als vroeger weer aanzienlijke vertraging.

Het geeft niet wie er wie bij toerbeurt achternaging, 

haast altijd waren de verbindingen beroerd.