5H Herhaling evolutie 2 4.2 Bacteriën, virussen en schimmels

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Thema 4 Evolutie

Oriëntatie

4.1 Indeling van de levende natuur 

4.2 Bacteriën, virussen en schimmels

4.3 De evolutietheorie

4.4 Evolutie in populaties

4.5 Onderzoek naar evolutie

Programma

• Leerdoelen
• Uitleg basisstof 4.2 Bacteriën, virussen en schimmels
• Filmpje Virus --> 1 min. 
• Start flitskaartjes of mindmap maken
• Afsluiting 

Leerdoelen 

• Je kunt kenmerken van bacteriën noemen.
• Je kunt kenmerken van virussen noemen.
• Je kunt kenmerken van schimmels noemen

Domeinen

Bacterie

• Eencellige micro-organismen
• Celwand: stevige laag om de bacteriecel
• Celmembraan: Een dun vlies om het cytoplasma. Bepaald wat er in en uit de cel gaat.
• Cytoplasma: Water met opgeloste stoffen.
• Soms zweepharen/zweepstaart

Bacterie

• Geen celkern: één groot cirkelvormig chromosoom ligt los in het cytoplasma.
• Plasmiden: kleine cirkelvormige chromosomen. Kan uitgewisseld worden met andere bacteriën.     --> Resistentie antibiotica. 
• Bacteriën zijn prokaryoot.

Bacteriën

Celdeling door middel van celdeling/mitose: ze kopiëren zichzelf.

Je kunt ze alleen zien met het blote oog als ze in grote groepen liggen: kolonies

Hoe groot/klein is een bacterie?

Roze = bloedcel

Paars = groepjes bacteriën

Blauw = bacterie

Achtergrond = menselijke cel

Nuttige bacteriën

Er zijn bacteriën die:

• Lactose (melksuiker) omzetten in melkzuur--> productie yoghurt, kaas en zuurkool
• Dode organismen omzetten in anorganische stoffen --> reducenten
• Behoren tot onze darmflora --> helpen bij vertering van voedsel


• Behoren tot onze huidflora
• Afvalwater zuiveren
• Afval 'opruimen' 

Nuttige bacteriën

Door middel van biotechnologie maken 

bacteriën:

• Insuline voor diabetes patiënten
• Aspartaam (zoetstof in cola light)
• Wasmiddel: enzymen die het 

schoonmaakt

Binas 71M₁

Uitleg van biotechnologie

Hiervoor worden vrijwel altijd bacteriën en hun plasmiden gebruikt

Schadelijke bacteriën

• Als een ziekteverwekker je lichaam binnendringt en zich vermenigvuldigt heb je een infectie.
• Ze veroorzaken veel ziektes (BiNaS 79A). Denk bijv. aan (keel)ontsteking, salmonella, chlamydia... enz.    
• Bacteriën kunnen bestreden worden met antibiotica (dit maakt hun celwand stuk).

• Ze zorgen ook voor voedselbederf

Celdeling

Een bacterie deelt zich in perfecte omstandigheden ongeveer elk half uur of elke 20 min. 

> Wat zou er met de celdeling 

gebeuren als je het in de koelkast 

stopt?

> En in de vriezer?

Celdeling bacterie

Voortplanting 

van bacteriën

Bacteriën planten zich voort door te delen.

1.  Eén bacterie deelt in tweeën.

2.  Die 2 groeien groeien groot.

3.  Dan gaan die 2 zich ook weer delen.

4.  Dan zijn er 4 en die gaan zich ook delen..

Als de omstandigheden gunstig zijn kunnen bacteriën zich elk half uur delen. Er moet dan voedsel en vocht zijn en de temperatuur moet goed zijn. Dan kan elke bacterie uitgroeien tot een grote groep = kolonie. 

Voortplanting bacteriën uitrekenen

Een bacterie deelt zich elke 30 minuten. Hoeveel bacteriën heb je na 2 uur? Machtsverheffen!

Voortplanting bacteriën  =  deling

Tijdstip                Aantal                                
0 minuten                = 1 bacterie
20 minuten       1x2 = 2 bacteriën
40 minuten       2x2 = 4 bacteriën
60 minuten       4x2 = 8 bacteriën

80 minuten       8x2 = 16 bacteriën

100 minuten   16x2 = 32 bacteriën

Virussen

• Een virus is geen organisme -> ze kunnen geen stofwisselings-processen uitvoeren zonder een gastheer.
  
• Een virus heeft een gastheer nodig om zich voort te planten.
• Een virus bestaat uit DNA of RNA, verpakt in een eiwitmantel (capside).

Virussen zijn veel kleiner dan bacteriën

BiNaS 77A t/m77D

Bacteriofaag

• Virussoort die een bacterie gebruikt om zich voort te planten.
  
• 'Nieuwe' manier om resistente bacteriën te bestrijden

Virus replicatie

Virus replicatie in een 

gastheercel --> afhankelijk

van het virus is dat een mens, 

dier, plant, bacterie of archaea.

De cel barst open of verliest 

zijn functie.

BiNaS 77D

Onze cel als virusfabriek

BiNaS 77C

Schimmels

Schimmels

• Een schimmel is een netwerk van dunne draden: de zwamvlok
• Als de zwamvlok groot genoeg is groeien er aan de bovenkant sporenkapsels of paddenstoelen. 
• Een spore is de voortplantingscel van de schimmel.

Schimmels

Planten zich voort door sporen: cellen waaruit nieuwe schimmels kunnen ontstaan.

Paddenstoelen zijn vruchtlichamen van een meercellige schimmel

Schimmels zijn heterotroof

Schimmels en bacteriën voeden zich met delen of resten van planten en dieren.

Sporen

Gisten en schimmeldraden

Gisten zijn eencellige schimmels en zijn eivormig/rond. (Voortplanting --> knopvorming)

Meercellige schimmels bestaan uit lange draden.

Nuttige schimmels

• Voedsel --> kaas, champignons.
• Gist voor brood, bier en wijn.
• Bereiding van kaas, sojasaus
• Van schimmels maken we ook antibiotica (penicilline)

Reducenten

Bepaalde schimmels en bacteriën zorgen voor afbraak van dode organismen. 

Bijvoorbeeld --> bladeren die van de bomen vallen in de herfst.

Deze noem je reducenten

Zijn dus erg belangrijk in de voedselkringloop!

Schadelijke schimmels

Voedselinfectie: schimmels komen op voedsel terecht en zorgen ervoor dat je ziek wordt.

Conserveren: langer houdbaar maken van voedsel -> De groei van schimmels (en bacteriën) op voedsel kun je tegengaan, door ze te doden of de leefomstandigheden zo ongunstig mogelijk te maken.

Zwemmerseczeem is een schimmelinfectie

Aan de slag met oefenen

• Uitleg flitskaartjes maken en concept-mapping

• Aan de slag: 

- Flitskaartjes maken van alle begrippen van thema 4

Heb je flitskaartjes gemaakt? Dan maak je een conceptmap.

- Conceptmap maken van alle begrippen van thema 4

• Afsluiting --> Laat je gemaakte werk zien

Flitskaartjes maken

Je maakt flitskaartjes van minimaal alle begrippen (dikgedrukte woorden) van het thema Evolutie:

• Online --> b.v. via cram.com/flashcards/create
• Fysiek --> op papier

Cram

https://www.cram.com/flashcards/create

Flitskaartjes gemaakt?

Dan ga je een conceptmap maken van de begrippen uit thema 4

Conceptmap

Waarom een conceptmap?

Op examenvragen moet je verbanden kunnen leggen tussen onderwerpen en thema's

In plaats van samenvattingen schrijven

Je maakt een conceptmap over de begrippen uit het thema evolutie

Het moet alle termen bevatten uit de basisstoffen en waarschijnlijk moet je er nog een paar bij zetten om het kloppend te maken:

• Fysiek --> op papier met potlood, kleurtjes of b.v. post-it's op een A3
• Online --> b.v. via Canva

Verschil concept map en mindmap

Nog een voorbeeld

Stappen conceptmap maken

Maak je conceptmap eerst op een kladblaadje.

1. Noteer de begrippen op een kladblaadje
2. Bepaal welke begrippen met elkaar te maken hebben --> zet ze bij elkaar
3. Teken de verbindingspijlen tussen de begrippen met de verbindingswoorden ertussen.
4. Voeg eventueel uitleg, voorbeelden of tekeningen toe aan je conceptmap.

Herhalen en/of extra oefenen

Playlist uitlegvideo's

Oefenen

Effectief leren video's

71M1