14.1 Zintuigcellen V5 2223

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

H14: Waarnemen

Inhoud hoofdstuk

14.1 Zintuigcellen (plus evenwichtszintuig)

14.2 Gehoorzintuig

14.3 Gezichtszintuig

14.4 Netvlies en de hersenen

14.5 Zintuigen en regeling

Doel 14.1

Je leert de verschillende typen zintuigcellen
Je leert hoe de zintuigcellen een prikkel omzetten in een impuls 

Je leert hoe het evenwichtszintuig werkt

Zintuigcellen

Zintuigcellen moeten een signaal doorgeven aan een sensorisch neuron.

Prikkels

druk

warmte (temp)

geur/ smaak (moleculen)

licht (golflengte)

Receptoren - adequate prikkel

Mechanoreceptoren: druk

Thermoreceptoren: temperatuur

Chemoreceptoren: moleculen

Fotoreceptoren: licht

Receptoren - impuls

1. Receptorcel ontvangt de adequate prikkel

2. De prikkel zorgt voor het opengaan van Na+ poorten in de zintuigcel

3. Prikkeldrempel bereikt? Volledige depolarisatie van het membraan

4. Ca2+ poorten open, Ca2+ bindt aan neurotransmitter blaasjes

5. Exciterende neurotransmitter komt vrij in de synapsspleet en bindt op het membraan van het sensorische neuron

6. Voldoende neurotransmitter? Impulsgeleiding in het sensorisch neuron naar sensorische schors

Receptoren - prikkels

Mechanoreceptoren: druk zorgt voor 

opengaan Na+ poorten. De Na+ poort

is zelf gevoelig voor druk

Thermoreceptoren: temperatuur zorgt

voor openen Na+ poorten, de Na+ poort

heeft een temperatuurgevoelig eiwit 

Receptoren - prikkels

Chemoreceptoren: binding moleculen

aan receptor zorgt voor vrijkomen

secundaire boodschapper, die zorgt

voor openen Na+ poorten

Receptoren - prikkels

Fotoreceptoren: licht op een licht-

gevoelig eiwit zorgt voor vrijkomen

secundaire boodschapper, die zorgt

voor openen Na+ poorten

Receptoren - prikkels

Pijnreceptoren: 

Geen zintuigcelen, maar zenuwuiteinden die reageren op prikkels die schade kunnen geven, zoals te hoge temp, te hoge druk, hoge concentratie chemicaliën. 

Prikkeldrempel ligt veel hoger dan bij zintuigcellen. 

Geven informatie door aan pijncentra in hersenen.

Prikkelsterkte

De actiepotentiaal is altijd even sterk. 

Sterkere prikkel =

meer neurotransmitter =

hogere frequentie van actiepotentialen.

Adaptatie

Door een langdurige constante prikkel kan de prikkeldrempel  van een receptorcel omhooggaan. 

De receptorcel reageert dan minder op de adequate prikkel. 

Dit heet gewenning of adaptatie. 

De snelheid waarmee adaptatie optreedt verschilt per type receptorcel (tast snel, druk of pijn nauwelijks). 

In leidingwater zit een beetje zout. Je drinkt water en in je zoutsmaakzintuigcellen in je tong is een verandering meetbaar.
Toch proef je geen zout. Dit komt doordat:

1. De prikkeldrempel niet is bereikt
2. Er adaptatie is opgetreden
3. Het zout niet de adequate prikkel is
4. Je smaakzintuig geen chemoreceptor is

Zintuigcellen hebben over hun membraan een rustpotentiaal. Hoe verandert dit wanneer Na+-poorten openen?

1. Depolarisatie
2. Hyperpolarisatie
3. Repolarisatie
4. Geen verandering

H14.1 Je leert hoe het evenwichtszintuig werkt

Hoe komt het dat je draaierig wordt als je uit een zweefmolen stapt?

H14.1 Je leert hoe het evenwichtszintuig werkt

Hoe komt het dat je draaierig wordt van alcohol?

Evenwichtszintuig

Bevindt zich in het binnenoor.

Registreert de stand van je

hoofd én beweging van je

hoofd.

met boek/internet een van deze vragen tot op detail uitzoeken

Hoe komt het dat je draaierig wordt als je uit een zweefmolen stapt?

Hoe komt het dat je draaierig wordt van alcohol?

Evenwichtszintuig - vestibulum

Bevat endolymfe (vloeistof)

Bevat maculae (1)

Evenwichtsorgaan: 

2 typen zintuigcellen

Rechtlijnige bewegingen 

macula

Met “steentjes”

Stuurt signalen via het ruggenmerg naar je skeletspieren om rechtop te blijven staan.

Macula

Geleilaag met kalksteentjes.

Deze geleilaag en de kalksteentjes

reageren op beweging (als gevolg 

van zwaartekracht of versnelling).

Zintuigharen (ciliën) op de

zintuigcellen registreren deze

verandering

Macula - horizontaal

Macula 2 - verticaal

Registreert ook zwaartekracht

en versnelling omhoog/ omlaag (lift)

Evenwichtszintuig - Halfcirkelvormige

kanalen

Bevat ook 

endolymfe 

én cupula

Evenwichtsorgaan: 

2 typen zintuigcellen

Draaibeweging 

cupula

Zintuigharen steken in gelei (zonder steentjes)

Gaat via hersenstam naar je ogen, zodat beeld stabiel is

Cupula

Cupula klappen om als de

endolymfe gaat stromen

 

Altijd in tegengestelde

richting van de beweging

(traagheid)

Cupulae en de zweefmolen

Als je een tijdje ronddraait op dezelfde snel-

heid registreren je cupulae dit niet (meer).

De vloeistof in de kanalen draait dan op

dezelfde snelheid als het lichaam.

Staat je lichaam daarna stil dan slaan de 

cupula wél weer uit, de vloeistof blijft nog

even draaien: duizelig.

Cupulae en alcohol

Stap 1 (begin al na 10 minuten)

Alcohol komt via het bloed in de

cupula. Deze wordt dan lichter dan water. 

De cupula in het vertikale kanaal gaat

zweven.

Draaisensatie!

Cupulae en alcohol

Stap 2 (na 6 uur):

Alcohol zit óók in de endolymfe.

De cupula heeft dan weer dezelfde dicht-

heid en zweeft niet.

Cupulae en alcohol

Stap 3:

Alcohol is uit de cupula maar nog niet 

uit de endolymfe.

De cupula zakt dan juist in de endolymfe.

Draaisensatie.

Wat helpt? Nieuwe alcohol.

Doel 14.1

Je hebt de verschillende typen zintuigcellen geleerd
Je hebt geleerd hoe de zintuigcellen een prikkel omzetten in een impuls 

Je hebt geleerd hoe het evenwichtszintuig werkt

BINAS 14.1

BINAS 87D Gehoor en evenwicht

Begrippen 14.1

zintuigcellen, adequate prikkel, evenwichtszintuig, vestibulum, halfcirkelvormige kanalen, endolymfe, zwaartekracht, versnelling, maculae, haarcellen, ciliën, cupula, receptorcellen, mechanoreceptoren, thermoreceptoren, chemoreceptoren, fororeceptoren, secundaire boodschapperstof, prikkeldrempel, impulsfrequentie, pijnreceptoren, adaptatie

Huiswerk

In de online methode.

Maak de opdrachten van 

14.1: Leerroute B (3 t/m 6)