Hoofdstuk 3: Verantwoordelijkheid

• Recht en deontologie
• Secundair onderwijs

Hoofdstuk 3: Verantwoordelijkheid en aansprakelijkheid

5 Gezondheidszorg - Recht en deontologie

Mevrouw van Loon

Lesdoelen

De leerling:

- Geeft de definitie van verantwoordelijkheid.

- Geeft de definitie van verantwoordelijkheidszin.

- Somt de voorwaarden om verantwoordelijk gesteld te worden op.

- Past de voorwaarden van verantwoordelijkheid toe op een gegeven casus.

- Somt de categorieën waarvoor men verantwoordelijk kan gesteld worden op.

- Past de categorieën van verantwoordelijkheid toe op een gegeven casus.

Overzicht hoofdstuk

1. Verantwoordelijkheid

definitie - voorwaarden - onderwerp

2. Aansprakelijkheid

definitie - voorwaarden - soorten - gevolgen

Overzicht hoofdstuk:

• Les 1 = verantwoordelijkheid
• Les 2 = aansprakelijkheid
• Les 3 = oefeningen op verantwoordelijkheid en aansprakelijkheid
• Les 4 = toets verantwoordelijkheid en aansprakelijkheid

1. Verantwoordelijkheid

1.1. Wat is verantwoordelijkheid? 

1.2. Wanneer ben je verantwoordelijk? 

1.3. Waarvoor ben je verantwoordelijk? 

Verantwoordelijkheid

Wat betekent het om verantwoordelijk te zijn als zorgverlener?

1.1. Wat is verantwoordelijkheid?

Verantwoordelijkheid

• Moreel begrip
  
• Waarom je iets doet of zegt
  

Verantwoordelijkheidszin

• Dragen van verantwoordelijkheid
  
• Instaan voor je eigen handelen
  

Belangrijke competentie binnen zorgverlening!

Verantwoordelijkheid is een moreel begrip. Als je iets doet of zegt, zul je rekenschap moeten geven tegenover de ander en/of jezelf. Je moet verantwoorden waarom je iets doet of zegt.

Voorbeeld: Je ziet tijdens je shift dat een collega het vuilnis niet wegbrengt en je spreekt haar erover aan. Jouw collega moet verantwoording afleggen over waarom zij dit niet doet.

Voorbeeld: Je werkt als verzorgende in een woonzorgcentrum en zegt tegen de familie van een zorgvrager dat de dokter langs geweest is en dat er andere medicatie werd opgestart. Het afdelingshoofd roept jou ter verantwoording want dit behoort niet tot jouw takenpakket. Bovendien gaf je verkeerde informatie waardoor de familie overstuur is.

Voorbeeld: Als je verantwoordelijk bent, wil dat zeggen dat je verplicht bent goed voor iets of iemand te zorgen; Je kunt verplicht worden om daarover rekenschap te geven.

Verantwoordelijkheidszin is het dragen van verantwoordelijkheid en het instaan voor je eigen handelen. Het is het bewustzijn dat jij je taken naar behoren moet uitvoeren.

 Verantwoordelijkheidszin is binnen de zorgverlening een belangrijke competentie. Het hebben van verantwoordelijkheidszin toont aan dat je je verantwoordelijkheid opneemt en de geldende (leef)regels toepast. Je kunt te allen tijde uitleggen waarom je iets doet of zegt.

Voorbeeld: Bij het verluieren van een baby zorg ervoor dat je al het materiaal bij de hand hebt zodat je de baby niet alleen hoeft te laten om nog snel iets te nemen. Je toont hierbij aan dat je verantwoordelijkheidszin draagt omdat je het risico vermijdt dat de baby van het verluierkussen valt.

Voorbeeld: Bij het poetsen van de vloer in een woonzorgcentrum zet je een waarschuwingsbord zodat de bewoners en bezoekers zien dat er gevaar dreigt door de natte vloer Je toont hiermee aan dat je verantwoordelijkheidszin draagt omdat je het risico op uitglijden en vallen wilt voorkomen.

1.2. Wanneer ben je verantwoordelijk?

3 voorwaarden:

Uit vrije wil

Met volle verstand

Met kennis

Je kunt verantwoordelijk gesteld worden als je handelt:

1. Uit vrije wil: het vermogen van een rationeel handelende persoon om controle uit te oefenen over eigen daden en beslissingen. Het is het vermogen om bewust een keuze te maken.

Voorbeeld: Je kunt niet verantwoordelijk gesteld worden als je door iemand anders gedwongen wordt iets te doen waarvan je weet dat het niet kan of hoort.

Voorbeeld: Je kunt daartoe gedwongen worden door je baas (met risico op ontslag) of door iemand anders (met gevaar voor eigen leven)

Voorbeeld: lemand met een psychische aandoening (kleptomanie) steelt een tandenborstel van een zorgvrager. Hij kan niet altijd aansprakelijk gesteld worden voor het stelen omdat kleptomanie beschouwd wordt als een psychische stoornis en de persoon er niet echt voor kiest om te stelen.

2. Met volle verstand: vanaf de leeftijd van 18 jaar word je beschouwd als volwassen en zul je verantwoording moeten afleggen. Dit geldt niet voor mensen met een mentale beperking. Zij worden bij wet 'verlengd minderjarig' verklaard .

3. Met kennis: Als je over een zorgdiploma beschikt, word je verondersteld te weten wat je job inhoudt, welke handelingen je mag stellen en hoe je deze handelingen naar behoren moet uitvoeren.

Voorbeeld: Van een verpleegkundige wordt verondersteld dat ze weet op welke plaatsen ze een inspuiting mag geven. Als ze hiertegen een fout maakt, kan ze ter verantwoording geroepen worden.

Voorbeeld: Je werkt in de keuken van een kinderdagverblijf en je weet dat er drie kindjes zijn die geen varkensvlees mogen eten vanuit geloofsovertuiging. Als jij nalaat om voor deze drie kindjes in een alternatief te voorzien, kun je ter verantwoording geroepen worden.

Situatie Wilma

Wilma is 20 jaar en studeert psychologie. Ze doet stage in een psychiatrisch centrum. Op een dag gaat ze wandelen met patiënt D. op het domein. Tijdens de wandeling krijgt D. een epileptische aanval. Wilma roept om hulp.

Tijdens het wachten op hulp is Wilma bang dat D. zichzelf tijdens het schokken zichzelf zou bezeren en probeert ze de krachtige lichaamsbewegingen tegen te houden. Wilma weet echter niet dat je bij een epileptische aanval de lichaamsbewegingen best niet kunt verhinderen om letsels te vermijden. Hierdoor bezeert D. zijn schouderspier, maar komt hij er zonder verdere schade van af.

De verpleegkundige die komt toegelopen reageert tamelijk boos op Wilma omdat ze D. stevig vasthield. Wilma voelt zich schuldig dat ze niet correct heeft gehandeld naar de principes van eerste hulp.

Situatie Wilma

Is Wilma verantwoordelijk voor de bezeerde schouderspier van patiënt D.?

Vrije wil? 

Met volle verstand? 

Met kennis? 

Ja, ze heeft controle over haar eigen daden en beslissingen en wordt niet gedwongen

Ja, ze is meerderjarig en heeft geen mentale beperking

Nee, Wilma beschikt niet over een zorgdiploma en heeft zo goed mogelijk proberen handelen. Ze wist echter niet dat het beter is om iemand tijdens een epilepsie aanval niet in bedwang te houden.

Conclusie: ze is niet verantwoordelijk

Situatie Lisa

Optie 1: ik probeer de volgende oefening zelf

Optie 2: ik ben niet helemaal zeker maar probeer de volgende oefening samen te maken

Optie 3: ik begrijp het nog niet helemaal en heb opnieuw uitleg nodig van de leerkracht

Leerlingen krijgen de keuze om zelfstandig aan de slag te gaan of samen met extra uitleg de oefeningen te maken

Situatie Lisa

Lisa (26 jaar) is verpleegkundige in een woonzorgcentrum. Op een drukke ochtend ziet ze dat een van haar patiënten, een oudere man genaamd meneer De Vries, hulp nodig heeft om uit bed te komen en zich klaar te maken voor de dag. Lisa weet dat het belangrijk is om meneer De Vries op tijd uit bed te helpen, omdat hij anders last kan krijgen van doorligwonden en stijfheid.

Echter, op deze ochtend is Lisa overweldigd door de hoeveelheid werk die nog gedaan moet worden. Ze voelt de druk om snel door te gaan naar de volgende patiënt, die ook hulp nodig heeft. Lisa besluit om meneer De Vries nog even te laten liggen en belooft later terug te komen om hem te helpen.

Later die dag wordt meneer De Vries gevonden met doorligwonden, omdat hij te lang in bed heeft gelegen. Lisa wordt hierop aangesproken door haar leidinggevende.

Zie ook cursus p.3-4

Situatie Lisa

Is Lisa verantwoordelijk voor de doorligwonden van meneer De Vries?

1. Handelt Lisa uit vrije wil?

2. Handelt Lisa met kennis van zaken?

3. Handelt Lisa met volle verstand?

Besluit?

Ja, Lisa heeft de keuze om meneer De Vries te helpen of niet, en ze kiest ervoor om hem uit te stellen vanwege haar werklast.

Ja, Lisa weet dat het belangrijk is om meneer De Vries op tijd uit bed te helpen om doorligwonden te voorkomen, maar ze besluit om het uit te stellen vanwege andere prioriteiten.

Ja, Lisa is 26 jaar oud en wordt beschouwd als volwassen volgens de wet. Ze is zich bewust van haar verantwoordelijkheden als verpleegkundige.

We weten nu dat Lisa verantwoordelijk is, maar waarvoor precies?

ANTWOORD: voor de doorligwonden van meneer De Vries

In dit geval is Lisa dus verantwoordelijk voor haar eigen daden (het niet tijdig helpen van meneer De Vries) en de gevolgen ervan (de doorligwonden van meneer De Vries).

Situatie Jolien

Jolien is leerkracht op een middelbare school. Vandaag gaat ze met alle klassen van het eerste jaar op uitstap naar een museum. Tijdens het bezoek laten enkele leerlingen het brandalarm afgaan.

Wie is hier verantwoordelijk?

Wie is hier verantwoordelijk?

  

De leerlingen?

 1) vrije wil (ze zijn niet gedwongen om het brandalarm te laten afgaan), 2) met volle verstand (neen! De leerlingen zijn minderjarig)

--> NEE

 

Jolien?

ANTWOORD: JA, de leerlingen staan onder toezicht van Jolien als begeleidende leerkracht. In dit geval is Jolien niet verantwoordelijk voor haar eigen daden, maar wel voor de daden van anderen die onder haar toezicht staan en de gevolgen daarvan.

Situatie Bea

Wanneer het goed weer is gaat Bea met haar hond Elmo naar het Rivierenhof om wat te spelen. Het is paasvakantie en een erg zonnige dag, waardoor er heel wat kinderen in het Rivierenhof zijn. Zoals gewoonlijk speelt Bea met Elmo door een bal te gooien. Tijdens het spelen loopt Elmo een kindje omver.

Wie is hier verantwoordelijk?

  

Elmo de hond?

ANTWOORD: nee

Bea?

ANTWOORD: ja, want Elmo is haar hond

1.3. Waarvoor ben verantwoordelijk?

3 categorieën: 

Eigen daden en gevolgen ervan (zoals Lisa)

Daden van anderen die onder jouw toezicht staan en de gevolgen ervan (zoals Jolien)

Aan jou toevertrouwde voorwerpen (zoals Bea)