KA en Chronologie

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

KA en Chronologie

Foto van een rij wachtenden voor een uitkeringsinstantie, gemaakt in 1937 in de Verenigde Staten.

Deze foto staat in veel schoolboeken om een kenmerkend aspect van de eerste helft van de twintigste eeuw te illustreren.

Noem dit aspect en leg uit waarom je dat denkt (1p)

Op 24 september 1838 houden de Chartisten, een Engelse beweging voor algemeen kiesrecht, een massabijeenkomst in de buurt van Manchester. Eén van hun leiders, Joseph Rayner Stephens, houdt een toespraak. Het tijdschrift van de Chartisten schrijft daarover

Het grondbeginsel (…) waarvoor de spreker het woord voert, is het beginsel dat het recht erkent van iedere man om zijn huis te hebben en zijn vrouw en kinderen, met dezelfde zekerheid als elke andere man. Het vraagstuk van het algemeen kiesrecht is, als het er op aan komt, een mes en vork kwestie; het vraagstuk is een brood en kaas kwestie (…). Als iemand de spreker vraagt wat hij onder algemeen kiesrecht verstaat, dan zal hij antwoorden: dat iedere man in het land het recht heeft om een goede jas om zijn lijf te hebben, een comfortabel onderkomen als onderdak voor zichzelf en zijn familie, een goede maaltijd op tafel en niet meer werk dan nodig is om er gezond bij te blijven en zoveel loon voor dat werk dat het ruimschoots genoeg is en hem in staat stelt om alle zegeningen van het leven te genieten die een redelijk mens kan wensen. (Stormachtige toejuichingen).

De spreker op de bijeenkomst van de Chartisten legt een verband tussen twee kenmerkende aspecten van de negentiende eeuw.

3p Noem beide kenmerkende aspecten en geef aan wat volgens de spreker het verband tussen beide is.

Toelichting

In 1965 staat in een brochure van een Arnhemse lederwarenfabriek een gitaartas, de beat swingbag. De tas wordt aangeprezen als: 'speciaal voor tieners, met enorme bergruimtes en een apart vak met rits voor een tramkaart en dergelijke'.

Deze advertentie past bij een kenmerkend aspect van de tweede helft van de twintigste eeuw.

1p Toon dit aan.

In 1568 schrijft de Franse jurist Jean Bodin over de stijging van de prijzen in Europa:

Ik ben van mening dat de belangrijkste oorzaak van de stijging van de kosten van levensonderhoud, en om zo te zeggen de enige die tot op heden door niemand werd aangehaald, de overvloed is aan goud en zilver, die thans in dit koninkrijk groter is dan 40 jaar geleden. De Spaanse koning, meester over de nieuwe gebieden, heeft Spanje overstelpt (en niet alleen Spanje maar heel Europa) met het goud en zilver, waaraan deze gebieden zo rijk zijn.

Gebruik de bron

De verklaring van Jean Bodin voor de stijging van de prijzen illustreert een kenmerkend aspect van de zestiende eeuw.

1p Toon dit aan.

Schilderij van J.J. Coeman uit 1665 van Pieter Cnoll met zijn vrouw Cornelia, hun dochters en hun Javaanse bedienden.

Toelichting:

Pieter Cnoll was tussen 1663 en 1676 opperkoopman van de Verenigde Oostindische Compagnie (VOC) in Batavia (Jakarta in het huidige Indonesië). Zijn vrouw Cornelia was de dochter van een VOC-koopman en een Japanse vrouw.

Deze bron illustreert enkele kenmerkende aspecten van de zeventiende eeuw.

2p Noem twee van die aspecten en leg per aspect uit waardoor het schilderij hier een goede illustratie van is.

In 1855 weigerde Sultan Taha van Djambi (in Nederlands-Indië) het Nederlandse oppergezag te erkennen. De Nederlandse regering zette sultan Taha af en er werd een nieuwe, Nederlandsgezinde sultan aangesteld.

Taha viel vanuit de binnenlanden Djambi aan.

In 1885 kwam het tot een grote opstand, die door het Nederlands oppergezag werd neergeslagen.

(2014-1 vr. 11)

Hierbij passen twee beweringen:

1 Het optreden van de Nederlandse regering illustreert een kenmerkend aspect van de negentiende eeuw.

2 Sultan Taha kreeg in de twintigste eeuw navolging, wat een

kenmerkend aspect illustreert uit de twintigste eeuw.

2p  Leg beide beweringen uit

De volgende historische gebeurtenissen vonden plaats in het paleis van Versailles in Frankrijk en staan in willekeurige volgorde:

1 De Franse president De Gaulle leidde tijdens de Koude Oorlog deSovjetleider Chroesjtsjov rond. De Gaulle ergerde zich, omdat hij vonddat Chroesjtsjov niet genoeg onder de indruk was van het paleis.

2 De nieuwe leiders van de Republiek van Weimar werden gedwongeneen vredesverdrag te tekenen in het paleis.

3 Het paleis werd gebruikt door de absolute koning Lodewijk XIV om zijnadel aan het hof te binden. Zo kon hij alle touwtjes in handen houden.

4 Toen de Franse democratische revolutie het paleis bereikte,

probeerde koningin Marie Antoinette door een geheime gang tevluchten.

5 Het Duitse Keizerrijk werd uitgeroepen in de spiegelzaal van

Versailles.

6 Tijdens een staatsbezoek dineerde de Sovjetleider Michael Gorbatsjov met de Franse president in de spiegelzaal van Versailles. 

Zet deze gebeurtenissen in de juiste volgorde, van vroeger naar later. Noteer alleen de nummers. 

(2014-1 vr. 10)

Een gegeven:

Vanaf 30 november 1963 zond het VARA-radioprogramma 'Tijd Voor Teenagers' voor het eerst een top-10 van populaire liedjes uit op basis van een telefonisch onderzoek onder platenwinkels (waar muziek werd verkocht) in heel Nederland.

1p Leg uit bij welk kenmerkend aspect van die tijd dit gegeven past.

2015-1 vr.30

Eind jaren 1950 schreef een journaliste van het damesblad Margriet naar aanleiding van eigen ervaringen een artikel over een nieuw fenomeen, de supermarket, waarin

de klant zichzelf bedient:

Je verkeert in een roes, voelt je heerseres over een klein koninkrijk. Ik was opeens geen journaliste meer, maar alleen vrouw. Ik moest en zou met zo'n mandje aan mijn arm langs de smakelijke uitstallingen lopen. Ik ben met mijn aktetas vol boodschappen weggegaan. Efficiënt boodschappen doen is volgens mij niet meer mogelijk.

In dit fragment beschrijft de journaliste een verandering in die tijd.

1p  Leg uit dat deze verandering past bij een kenmerkend aspect van de twintigste eeuw

2016-2 vr 27

De volgende gegevens gaan over de Ierse popgroep U2:

 

1 In 1976 begon een groepje schooljongens uit Dublin het bandje Feedback.

2 In 1978 veranderden zij die naam in U2, een verwijzing naar het Amerikaanse spionagevliegtuig dat in 1960 boven de Sovjet-Unie wasneergehaald.

3 Op 14 oktober 1980 speelde de band voor het eerst in Nederland en België. Tijdens deze tournee kostte een kaartje 12 gulden (= € 5,50).

4 In 1993 kwam Zooropa uit. Op dit album liet U2 zich kritisch uit over de daadkracht van een verenigd Europa in internationale conflicten.

2p Kies twee gebeurtenissen uit de geschiedenis van U2 en geef bij elke gebeurtenis aan, bij welk kenmerkend aspect van de tweede helft van de twintigste eeuw deze gebeurtenis past.

2016-1  vr. 26

Enige gegevens over het leven van Klaas Ris (1821-1902):

1 In 1868 richtte Klaas Ris de Amsterdamse Bouwmaatschappij ter verkrijging van Eigen Woningen op, om ook arbeiders aan goede woningen te helpen.

2 In 1870 hield Klaas Ris een toespraak bij een demonstratie voor algemeen kiesrecht.

3 In 1872 sprak Klaas Ris in Amsterdam op een bijeenkomst van de Internationale Arbeiders Associatie, waar Karl Marx ook een toespraak hield.

4 In 1876 werd Klaas Ris vanwege zijn politieke activiteiten ontslagendoor de firma Van Gelder na er 37 jaar te hebben gewerkt.

Het leven van Klaas Ris kan worden gebruikt om verschillende

kenmerkende aspecten van de negentiende eeuw te illustreren.

2p Kies twee gegevens uit het leven van Klaas Ris en verbind elk gegeven met een verschillend kenmerkend aspect van de negentiende eeuw. Licht dit verband telkens toe.

2016-1 vr 14

Gebruik bron 7.

Met deze tabel kun je een kenmerkend aspect van de negentiende eeuw en een kenmerkend aspect van de twintigste eeuw illustreren.

2p Noem beide kenmerkende aspecten en maak telkens met een gegeven uit de tabel duidelijk waardoor dit kenmerkend aspect geïllustreerd wordt.

2017-2 vr 16

2017-2 vr 27

Gebrui

Twee gegevens over Nederland in 1964:

1 De lonen stegen in dat jaar met 17,6%.

2 De kosten van levensonderhoud stegen in dat jaar met 6%.

1p Geef aan welk kenmerkend aspect van de jaren zestig van de twintigste eeuw door het combineren van deze gegevens geïllustreerd kan worden

2017-2 vr 27

De onderstaande gebeurtenissen gaan over de Britse popzanger

David Bowie (1947-2016):

1 In 1969 werd het lied Space Oddity uitgebracht, vijf dagen voor de live

verslaggeving van de maanlanding door de Verenigde Staten, die daarmee de ruimterace met de Sovjet-Unie wonnen. Het lied van Bowie werd een wereldhit.

2 In 1972 lanceerde Bowie zijn nieuwe act: als Ziggy Stardust ging hij gekleed in felgekleurde pakken, droeg schoenen met plateauzolen,gebruikte regenboogkleurige make-up en had knaloranje haar.

2p Geef per gebeurtenis aan, welk kenmerkend aspect van de tweede helft van de twintigste eeuw erbij past. Licht je antwoord telkens toe.

2017-1 vr 27

In het leven van Jean-Baptiste Belley (1746-1805), afkomstig uit Senegal

(West-Afrika), vonden de volgende gebeurtenissen plaats:

1 Toen hij twee jaar oud was, in 1748, werd Belley gevangengenomen en als slaaf naar de Franse kolonie Saint-Domingue (het huidige Haïti in Midden-Amerika) gestuurd.

2 Nadat hij zich had weten vrij te kopen, nam Belley in 1791 deel aan een opstand op Saint-Domingue om democratische grondrechten in te voeren.

3 Op 4 februari 1794 hield Belley een redevoering in het Franse

parlement, waarna met algemene stemmen werd besloten de slavernij af te schaffen.

Bij deze gebeurtenissen uit het leven van Belley passen verschillende kenmerkende aspecten (of onderdelen daarvan) van de achttiende eeuw.

3p Geef bij elke gebeurtenis uit het leven van Belley een passend kenmerkend aspect van de achttiende eeuw.

2017-1 vr.9 

Aletta Jacobs begint in 1879 als eerste vrouwelijke arts in Nederland een praktijk in Amsterdam. In haar Herinneringen uit 1924 beschrijft zij een incident uit haar eerste

jaren als arts:

Zoals dat in die jaren toen gebruikelijk was, diende ik bij de aanvang van het nieuwe jaar mijn rekening in. Enkele dagen later kreeg ik de echtgenoot van mijn ex-patiënte op bezoek. Nog zie ik hem de kamer binnenkomen, mijn nota tussen duim en wijsvinger van de linkerhand geklemd. Nog hoor ik de geïrriteerde toon waarop hij mij verweet, dat ik, een vrouw, hem een rekening had durven sturen even hoog als die van welke mannelijke arts dan ook. "Hoe komt u op het denkbeeld!", riep hij, een en al verontwaardiging. "U moest toch stellig weten dat niemand eraan denkt om vrouwenarbeid even hoog te betalen als werk dat door mannen wordt verricht."

Bij deze bron passen twee verschillende kenmerkende aspecten van de negentiende eeuw.

2p Noem de twee kenmerkende aspecten die bij deze bron passen en geef bij elk kenmerkend aspect met een voorbeeld uit de bron aan, of er sprake is van continuïteit of van verandering. 

2018-2 vr. 11

In het leven van Jean-Baptiste Belley (1746-1805), afkomstig uit Senegal (West-Afrika), vonden de volgende gebeurtenissen plaats:

1 Toen hij twee jaar oud was, in 1748, werd Belley gevangengenomen en als slaaf naar de Franse kolonie Saint-Domingue (het huidige Haïti in Midden-Amerika) gestuurd.

2 Nadat hij zich had weten vrij te kopen, nam Belley in 1791 deel aan een opstand op Saint-Domingue om democratische grondrechten in te voeren.

3 Op 4 februari 1794 hield Belley een redevoering in het Franse

parlement, waarna met algemene stemmen werd besloten de slavernijaf te schaffen.

Bij deze gebeurtenissen uit het leven van Belley passen verschillende kenmerkende aspecten (of onderdelen daarvan) van de achttiende eeuw.

3p Geef bij elke gebeurtenis uit het leven van Belley een passend kenmerkend aspect van de achttiende eeuw.

2018-2 vr. 9

Deze bron is geschikt als illustratie bij twee kenmerkende aspecten van

de vroegmoderne tijd.

3p 7 Licht dit toe door:

 het kenmerkende aspect van de zestiende eeuw te noemen waarbij

deze bron past en

 uit te leggen welk kenmerkend aspect van de zeventiende eeuw al in

de bron herkenbaar is.

Jan Huyghen van Linschoten is een Nederlandse zeevaarder, die heeft gevaren in Portugese dienst. Door zijn Portugese contacten heeft hij informatie verzameld over de zeeroute naar China en Japan. Hierover publiceert hij in 1596 een boek, dat veel belangstelling trekt en vele malen wordt herdrukt in de Republiek.

Hij schrijft over Korea:

Vlak boven Japan, rond de 34ste en 35ste breedtegraad en niet ver van de Chinese kust, ligt nog een groot eiland, namelijk het schiereiland Korea. Hierover hebben we nog geen betrouwbare berichten voor wat betreft de grootte en het volk, noch over de producten die er te vinden zijn.

Deze bron is geschikt als illustratie bij twee kenmerkende aspecten van de vroegmoderne tijd

Licht dit toe door: (2p)

 het kenmerkende aspect van de zestiende eeuw te noemen waarbij deze bron past en

 uit te leggen welk kenmerkend aspect van de zeventiende eeuw al in de bron herkenbaar is. 2018-1 vr. 7