Mens versus dier - wat zijn de levens van andere diersoorten waard?

• Filosofie
• Levensbeschouwing
• +1
• Secundair onderwijs

Wat is de mens? Wat is het dier?

Zijn er fundamentele verschillen tussen mens en dier?

Lesdoelen:

- Leerlingen begrijpen de historische visies op de relatie tussen mens en dier.

- Leerlingen kunnen de filosofische tweedeling tussen mens en dier uitleggen.

- Leerlingen zijn zich bewust van de morele en ethische vraagstukken rondom dierenrechten.

- Leerlingen kunnen verschillende culturele perspectieven op het eten van dieren bespreken.

Lesdoelen:

• je begrijpt de historische visies op de relatie tussen mens en dier.
  
• je kan de filosofische tweedeling tussen mens en dier uitleggen.
  
• je bent je bewust van de morele en ethische vraagstukken rondom dierenrechten.
  
• je kan verschillende culturele perspectieven op het eten van dieren bespreken.
  

Thema: Mens versus dier - Wat zijn de levens van andere diersoorten waard? 

• in geschiedenis van het Westers denken
• moraalfilosofie en dierenrechten
• dieren eten

1. In de geschiedenis van ons Westers denken

• Dieren: redeloos, zielloos, minderwaardig
  
• Van oudheid tot 19e eeuw: Scala naturae
• In bijbel: God schept mens naar zijn beeld, die mag heersen over andere schepselen.
  
• Andere (niet-westerse) culturen en uitzonderlijke denkers, andere overtuigingen. Bv. geloof in reïncarnatie, Pythagoras

Antropocentrisme

• De mens is het belangrijkste.
• Alleen de mens heeft inherente waarde

antropocentrisme is een filosofische tweedeling tussen mens en dier

Opvatting waarbij de mens centraal staat, waarbij dieren als quasi-dingen worden beschouwd

= dualistisch/tweedelig

De mens situeren ten opzichte van het dier als de betere diersoort: "het dier dat..."

Oude Grieken

"De mens is een speciaal soort dier."

"Dieren, mensen en planten delen eenzelfde adem."

--> Pythagoras, Plato, Aristoteles

Pythagoras

"De mens en het dieren delen eenzelfde soort ziel en kunnen na de dood in elkaar overgaan."

Pythagoras wordt gezien als de aardvader van het vegetarisme. Hij is de eerste mens in de geschiedenis waarvan bekend is dat hij uit overtuiging geen vlees at. Hij geloofde in een theorie die beweert dat de zielen van mens en dier onsterfelijk zijn.

Plato

"De mens is een ongevederd dier dat op twee poten loopt."

Het feit dat we op twee benen zijn gaan lopen ervoor dat onze handen vrij kwamen om gereedschappen te maken en gebruiken. Bovendien veranderde ons primaire zintuig daardoor van de reukzin naar het gezichtsvermogen. Bovendien moesten we onze creativiteit gebruiken om ons aan te passen aan onze omgeving, bijvoorbeeld middels kleding en huisvesting.

Aristoteles

"De mens heeft een lichaam zoals de dieren maar beschikt ook over een rede."

= de mens als animal rationale of rationeel levend wezen

= één van de eerste keren om het intellect als uniek menselijk te zien: mensen kunnen een plan maken en een plan uitvoeren

scala naturae

Scalae naturae

de ordening van de natuur volgens een duidelijk hiërarchisch systeem van toenemende perfectie.

Scalae naturae

= De ladder van de natuur: ordening van de natuur volgens een duidelijk hiërarchisch systeem van toenemende perfectie.

synoniem: the great chain of being

In de Europese traditie hebben we altijd een kloof gezien tussen mens en dier, en dat heeft nog altijd invloed op ons denken!

Scalae naturae

Vul de ladder van het leven aan (bundel)

Gebruik de volgende opties:

• engelen
• aarde, water, gesteente
• planten
• god
• de mens
• dieren

God

engelen

mens

dieren

planten

aarde, water, gesteenten

Welke argumenten gebruikt Franciscus van Assisi?

Kunnen we sinds Darwin nog zeggen dat de mens op één of andere manier uniek is?

Biocentrisme

• anti-antropocentrisch
• alle levende wezens hebben  inherente waarde
• GAIA

Ecocentrisme

• ecosystemen hebben inherente waarde
• Alle dingen (levende en niet-levende), hebben inherente waarde
• WWF, Greenpeace

Zoöcentrisme

= Opvatting waarbij dieren als levende, gevoelige subjecten met een zekere eigenwaarde worden beschouwd: alle dieren zijn gelijkwaardig aan elkaar en dienen niet te worden gebruikt door mensen.

Is het bedriegen van een liefdespartner slecht volgens dit principe? Waarom wel/niet?

1. wel, omdat je de ander niet respecteert
2. niet, omdat je geluk nastreeft
3. wel, omdat je niemand als middel mag gebruiken
4. niet, omdat je je eigen voordeel nastreeft

Leidt het principe van Kant ertoe dat vlees eten moreel onaanvaardbaar is? Waarom wel/niet?

Noem een voorbeeld van een situatie waarin dit principe geschonden wordt.

Zoek een situatie waarin we dieren niet alleen als middel behandelen.

Is het bedriegen van een liefdespartner slecht volgens dit principe? Waarom wel/niet?

1. wel, omdat de gevolgen tellen
2. niet, omdat de gevolgen tellen
3. niet, omdat geluk vooropstaat
4. wel, omdat geluk vooropstaat

Welke kritiek kan je geven op de redenering van Singer?

hoe wordt de naturalistische drogreden gebruikt tegen (1) vegetarisme en (2) homoseksualiteit?

De naturalistische drogreden is een argumentatiefout waarbij men probeert te concluderen wat 'natuurlijk' is, en dit vervolgens gebruikt om te rechtvaardigen wat 'goed' of 'juist' is. 

1. Tegen vegetarisme: Voorstanders van de naturalistische drogreden kunnen beweren dat het 'natuurlijk' is voor mensen om vlees te eten, omdat onze voorouders dat ook deden en omdat veel dieren in de natuur vleeseters zijn. Ze kunnen stellen dat het eten van vlees een inherent onderdeel is van de menselijke natuur en dat vegetarisme daarom onnatuurlijk of ongepast is.

2. Tegen homoseksualiteit: In het geval van homoseksualiteit kan de naturalistische drogreden worden gebruikt door te stellen dat heteroseksualiteit de 'natuurlijke' staat van menselijke relaties is, omdat de meeste mensen heteroseksueel zijn en omdat het de voortplanting bevordert. Dit argument impliceert dat homoseksualiteit onnatuurlijk is en daarom niet acceptabel zou zijn.

ontwikkeling van dierenrechten

uit het utilitarisme ontsproten dierenrechtenorganisaties, de UVRD (1978) en de Wereldorganisatie voor Diergezondheid (OIE), nu World Organisation for Animal Health (WOAH)

De vijf vrijheden van dieren zijn richtlijnen die zijn ontwikkeld om het welzijn van dieren te waarborgen. 

De 5 vrijheden

1. fysieke welzijn of biologisch functioneren
2. emotionele welzijn
3. tegemoet komen aan gedragsbehoeften

Fysieke welzijn of biologisch functioneren

1. vrijheid van honger en dorst en onjuiste voeding
   
2. vrijheid van fysiek en fysiologisch ongemak
   
3. vrijheid van pijn, verwondingen en ziektes

Emotionele welzijn

4. Vrijheid van angst en chronische stress

Tegemoet komen aan gedragsbehoeften

5. vrijheid om het natuurlijke (soorteigen) gedrag te vertonen (soorteigen) gedrag te vertonen

wat vind jij het belangrijkste recht(en) van dieren?

3. Dieren eten

wat is jouw houding tegenover het eten van dieren?

Hare Krishna (hindoeïsme)

• Beweging binnen hindoeïsme nadruk op ahimsa (= geweldloosheid)
• Eten geen levende wezens
• Dieren hebben een ziel, net zoals mensen, met een goddelijke waarde
• Noodzakelijk voor de spirituele ontwikkeling om te stoppen met het eten van dieren
• Spirituele leider: Mahatma Ghandi

Boeddhisme

• ook de waarde van ahimsa 
• geloof in reïncarnatie of wedergeboorte --> vandaar vegetarisme
• verschillende stromingen --> met mededogen te leven, ongeacht hun dieet

JAINISME

• ahimsa en de waarde van alle levensvormen
• reïncarnatie
• strikt vegetariërs. 
• vermijden niet alleen vlees, maar ook andere dierlijke producten zoals eieren en vaak zelfs bepaalde groenten die schadelijk kunnen zijn voor de bodem of andere organismen.

Peter Singer (1946)

• Australisch filosoof, voorvechter van dierenrechten
• Volgt Bentham: maximalisatie van geluk geldt ook voor dieren!
• Animal Liberation = 'bijbel van het vegetarisme'
• Dieren kunnen pijn en genot voelen, dus de mens moet ervoor zorgen dat ze zo weinig mogelijk lijden en zo veel mogelijk genieten.

vegans

Miley Cyrus, Ariane Grande, Di Caprio, Oprah, Joaquin Phoenix 

Opdracht bekijk eerst filmpjes en beantwoord:

1. "Mogen dierenrechten in de grondwet opgenomen worden?" Wat denk jij? Wat is jouw mening? Kunnen wij op basis van het onderzoek van De Waal vaststellen dat dieren rechten verdienen? Ben jij het met Singer eens en is het discriminatie als wij dieren geen rechten toekennen? Geef min 3 argumenten volgens het sexi-model.
2. "Is het (dagelijks) eten van vlees verantwoord?" Bij uitbreiding het eten /gebruiken van dierlijke producten? Wat vind je in het algemeen? Pas jij zelf je voeding aan? Argumenteer sexi (3 arg).
3. "Mogen dierproeven uitgevoerd worden?" maak je een verschil tussen esthetische, medische proeven? Wat vind je in het algemeen? Pas jij zelf je koopgedrag aan? Argumenteer sexi (3 arg).

onderwijs.hetarchief.be

Opdracht 

Kijk eerst naar deze filmpjes en dit filmpje!

onderwijs.hetarchief.be

onderwijs.hetarchief.be