HV4 Chromosomen, allelen en eigenschappen

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 2-4

Thema 3

Genetica = 

Erfelijkheidsleer!

Over:

B2

Wat leren we deze les? 

- Korte herhaling chromosomen, mitose, meiose...

- Wat zijn genen en allelen?

- Je weet wat dominante en recessieve allelen zijn en op welke manier deze in je fenotype tot uiting kunnen komen. 

0

Benoem in het kort waarvoor jij denkt dat genetica in de praktijk (in misschien wel jouw leven, maar ook in bijvoorbeeld het ziekenhuis en onderzoek, en en...) allemaal gebruik kan worden. 

'Genetica' in
de praktijk...

Wat zie je op de afbeelding rechts?

1. Een chromosoom na de S-fase
2. Een chromosomen-paar tijdens M-fase
3. Een gen
4. Een allel

Een chromsoom kan dubbel zijn (rechts op afbeelding), wanneer er celdeling gaat plaatsvinden. Dan verdubbelt het chromosoom en zit het DNA in het midden nog aan elkaar en krijg je die 'typische' X-vorm: chromatiden. 

Wanneer er geen celdeling plaatsvindt, is het chromosoom enkelvoudig (links op afbeelding).

A = chromosoom

B = chromosomenpaar

C = chromatide

Kerndeling (mitose)

1. Kopiëren van DNA (S-fase van celcyclus): ontstaan twee chromatiden die bij centromeer aan elkaar zitten. 

2. Mitose start na G2-fase (tijdens M-fase): alle chromosomen worden eerlijk verdeeld over twee nieuwe cellen. 

3. Chromosomen liggen naast elkaar op evenaar van de cel (metafase)

4. Trekdraden ontstaan vanuit het spoellichaampje op de 'noordpool en zuidpool' van de cel en hechten aan centromeer van ieder chromosoom.

5. Trekdraden trekken zich terug: trekken chromatiden uit elkaar: chromosoom is nu weer enkel, iedere chromatide in andere helft van de cel. 

01:30

Gespiraliseerd chromosoom

Dát is dus wat je als 'typisch' plaatje van een chrosoom vaak ziet! 

Dominant en recessief

Wat is de juiste omschrijving
van een gen?

1. Een stukje DNA dat codeert voor het maken van één eiwit
2. Eén van de chromosomen van een chromosomenpaar
3. Een eiwit
4. Een stukje chromosoom dat codeert voor het maken van één eiwit

Allelen

Van ieder chromosoom heb je er twee: samen een chromosomenpaar. 

Van ieder gen heb je er dus óók twee: een genenpaar. 

Die kunnen net verschillend zijn: bijvoorbeeld een variant voor blauwe ogen en een variant voor bruine ogen. Eén zo'n variant heet dan een allel. 

Chromosomenpaar:

Wat betekent het woord 'dominant'?

1. Iets/iemand die overheersend is of meer invloed heeft dan de rest.
2. Iets/iemand die zwakker is of minder invloed heeft dan de rest.
3. Iets/iemand die onhandig is of vaak dingen verkeerd doet.
4. Iets/iemand die heel slim is of altijd het goede antwoord weet.

Dominant / recessief

Je hebt net geleerd dat je van ieder gen twéé varianten hebt: op ieder chromsoom van het chromosomenpaar eentje. Iedere variant noemen een allel. 

Zo'n allel kan dominant (overheersend) zijn of recessief (ondergeschikt).

Blauwe of bruine ogen?

De eigenschap die hoort bij het DOMINANTE allel komt altijd tot uiting, óók als je ook de andere (recessieve) variant van het gen hebt. 

Beantwoord hierover de vragen op de volgende slides... 

Welke kleur ogen heeft de persoon met de allelen in de afbeelding?

1. Blauw
2. Bruin
3. Dat is niet te zeggen
4. Groen

Welke kleur ogen heeft de persoon met de allelen in de afbeelding?

1. Blauw
2. Bruin
3. Dat is niet te zeggen
4. Groen

Welke kleur ogen heeft de persoon met de allelen in de afbeelding?

1. Blauw
2. Bruin
3. Dat is niet te zeggen
4. Groen

Schrijfwijze

Om de boel overzichtelijk te houden, geven we de allelen een letter (dan hoeven we ze niet telkens voluit te schrijven!)

Dominant: HOOFDLETTER (bijvoorbeeld B)

Recessief: kleine letter (bijvoorbeeld b)

Het allel voor bruine ogen heet dan B, het allel voor blauwe ogen noemen we b. 

Je hebt twéé allelen voor deze eigenschap (op ieder chromosoom van het chromosomenpaar één), dus je genotype voor deze eigenschap is BB, Bb of bb.

We noemen het (dominante) allel voor bruine ogen B (hoofdletter) en het (recessieve) allel voor blauwe ogen b (kleine letter).

Welk genotype kan iemand met blauwe ogen hebben?

1. BB
2. Bb
3. bb
4. Dat kun je niet weten

We noemen het (dominante) allel voor bruine ogen B (hoofdletter) en het (recessieve) allel voor blauwe ogen b (kleine letter).
Welk genotype kan iemand met bruine ogen hebben?

1. Alleen BB
2. BB of Bb
3. Alleen bb
4. Dat kun je niet weten

Lesafsluiting: wat vond je het moeilijkst aan deze les?

Maakwerk

- Lezen en maken B1 + B2

- B1 Maken tenminste: opdr. 1, 3, 4, 5, 7

- B2 Maken tenminste: opdr. 11, 13, 14, 17, 18