Grensvervagingen - 11.3 Despret over spiegeltest bij dieren

• Filosofie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 6

Mensen redeneren, dieren hebben meer intuïtie.

Mensen hebben meer emoties en meer woorden aangegeven.

Mensen zijn anders ontwikkeld en hebben andere vaardigheden dan dieren.

Mensen zijn slimmer, maar niet beter dan dieren.

Mensen hebben cognitieve vaardigheden, gebruiken techniek en kunnen tegen hun instinct ingaan. Dit geldt niet voor dieren.

Lezen

Primaire tekst 12

blz 228

Wil je een wezen ......................... toeschrijven, dan moet het ......................... hebben. Traditioneel wordt dit gedaan met de ......................... . Despret bekritiseert dit omdat het te veel focust op een ......................... . Volgens Despret moeten we een vorm van ......................... stimuleren om zelfbewustzijn te testen. Dit is een ......................... . Deze vaardigheid is zichtbaar in de ......................... om jezelf te tonen aan een ander en om jezelf te zien zoals anderen je zien.

Capaciteit

Perspectivisme

Spiegeltest

Interrelationeel proces

Mentalisme

Cognitief proces

Zelfbewustzijn

Gangbare uitgangspunten wetenschappelijk onderzoek

1. De onderzoeker moet onzichtbaar zijn: geen invloed uitoefenen op het dier zodat de objectiviteit niet verstoort wordt.

2. Bestudering van het dier via het derdepersoonsperspectief:

alleen waarneembaar gedrag valt binnen het onderzoek.

Vinciane Despret (1959)

Gangbare uitgangspunten zijn in de praktijk niet realistisch en leidt tot vooringenomen beeldvorming van diergedrag.

Perspectief van het dier zelf moet bij het onderzoek betrokken worden, net zoals de relatie tussen dier en onderzoeker.

Desprets kritiek op de spiegeltest

Onderzoek zelfbewustzijn bij dieren
Zelfbewustzijn -> vermogen perspectief aannemen van anderen -> 'wij'-gevoel
Spiegeltest als test voor zelfbewustzijn werkt niet bij dieren


De mens moet accepteren dat zij niet het uitgangspunt is of centrum van de wereld is. We moeten van de antropocentrische benadering van diercognitie af.

Mentalisme

Mentalisitsche dieren kunnen intenties toeschrijven aan anderen. Hiervoor is zelfbewustzijn nodig.

Spiegeltest

Spiegeltest: dieren die zichzelf herkennen in een spiegel hebben een zelfbewustzijn. Zij hebben namelijk een bewustzijn van zichzelf.

Hypothetiseren over intenties, overtuigingen en wensen van anderen

Wanneer je bewustzijn hebt van jezelf dan is de stap naar voorstellen wat anderen willen, vinden en denken, de volgende.

Privilege?

Alleen diegene die de spiegeltest 'goed' uitvoeren worden onderzocht op zelfbewustzijn, anderen worden uitgesloten.

Maar wat als een dier geen belang of betekenis ziet in een spiegel/spiegeling?

Definiëren zelfbewustzijn

Perspectivisme stimuleren, toestaan of ontwikkelen op een andere manier?

De capaciteit om jezelf te tonen aan een ander, om jezelf te zien zoals anderen jou zijn; dat is een interrelationeel proces (i.p.v. cognitief proces)

Zich verstoppen is ook een vorm van bewust van bewust van eigen zijn; het gaat om het effect.

Het zich juist niet vertonen (verstoppen) ligt in het verlengde, namelijk het veronderstellen dat een ander je zien (zou zien).

Eindterm 18

18. De kandidaten kunnen de opvattingen van Haraway, Morton, Despret, Latour, Hayles, Barad, Harari

en Rasch over de grensvervagingen omtrent de mens uitleggen, vergelijken, toepassen en evalueren.

Daarbij kunnen zij de volgende standpunten betrekken:
• dat door de grensvervagingen de vraag naar het wezen van de mens opnieuw en anders
benaderd moet worden (Haraway);
• dat er bij de grensvervagingen kanttekeningen kunnen worden geplaatst vanuit ethisch,
kentheoretisch en wetenschapsfilosofisch perspectief;
• dat de grens tussen mens en dier is vervaagd (Morton, Despret);
• dat de grens tussen levend en niet-levend is vervaagd (Latour, Hayles);
• dat de grens tussen fysiek en niet-fysiek is vervaagd (Barad, Harari, Rasch).

Eindterm 19

19. De kandidaten kunnen uitleggen en evalueren dat volgens Morton de grens tussen mens en dier is

vervaagd. Daarbij kunnen zij betrekken:

• een uitleg van Haraways opvatting over de grensvervaging tussen mens en dier;
• de begrippen ‘ecologisch denken’, ‘mesh’, ‘plantenneurobiologie’;
• een uitleg met tekstfragment 12 van Mortons argument dat mensen bestaan uit allerlei niet-
menselijke wezens;
• een uitleg van Mortons argument dat ook dieren en planten denk- en handelingsvermogen
hebben;
• een uitleg met tekstfragment 13 van Desprets argument dat de grensvervaging tussen mens en
dier impliceert dat er in wetenschappelijk onderzoek anders met dieren moet worden omgegaan

Antropocentrisme

De mens staat centraal. Vanuit het menselijk perspectief naar de wereld kijken.

Bijv.: de spiegeltest dat zelfbewustzijn zou kunnen testen. Wanneer je jezelf herkent als een persoon in een spiegel, dan zou je zelfbewust zijn. Deze test zou voor mensen kunnen werken. Sommige dieren falen echter voor deze test omdat zij geen interesse in de spiegeltest hebben. Daarom wordt hen, onterecht, ook geen zelfbewustzijn toegekend.

Zelfbewustzijn en de spiegeltest

Zelfbewustzijn als voorwaarde voor een 'wij'-gevoel in een groep. Veronderstelling van dit zelfbewustzijn is dat het de basis is om een vermogen te hebben om het perspectief van een andere in de groep aan te kunnen nemen.

Dit zelfbewustzijn wordt vastgesteld aan de hand van de spiegeltest. Als je jezelf herkent in de spiegel, dan zou je een zelfbewustzijn hebben. Dit is een cognitief proces

Mentalisme

Mentalisme gaat er vanuit dat als je zelfbewustzijn hebt dat je mentalistisch dier kan zijn. Dat betekent dat je in staat bent om intenties toe te schrijven aan anderen.

Dus eerst moet je zelfbewust zijn, en dat kan getest worden via spiegeltest. 

Als je slaagt kun je een hoogwaardiger competentie aantonen:het begrip dat wat omgaat in het hoofd van anderen niet hetzelfde is wat omgaat in het eigen hoofd. Dan kun je veronderstellingen maken over de intenties, overtuigingen en wensen van anderen.

Despret zet vraagtekens bij de spiegeltest als middel om zelfbewustzijn te testen bij dieren.

Perspectivisme

Het vermogen om het perspectief van een ander aan te nemen. Bewust zijn van dat het een ander perspectief is dan het eigen perspectief.

---

Interrelationeel proces

Proces wat plaatsvindt tussen wezens. Mogelijkheid tot perspectivisme zou geschikter zijn voor bepaling van zelfbewustzijn dan het slagen voor de spiegeltest (cognitief proces)