amusement en engagement in de muziek

• Culturele en kunstzinnige vorming
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 4-6

Amusement en engagement: muziek

Amusement 

Er is bijna niemand die niet van muziek houdt. We luisteren ernaar, dansen erop, het geeft sfeer aan feesten en een lekker ritme als je aan het sporten bent. 

Muziek heeft dus een hoog amusementswaarde, maar kan er ook sprake zijn van engagement?  

Naar welke artiest
luister jij graag?

Ben je wel eens naar een concert geweest?

Ja

Nee

Festivals

Dat muziek een hoog amusementsgehalte heeft, blijkt wel uit het feit dat festivals sinds de 2e helft van de 20e eeuw enorm populair zijn. 

Het bekendste festival is Woodstock, maar met 135.000 (!) bezoekers per jaar is Glastonbury festival het grootste ter wereld. 

Engagement

Soms lijkt het er op dat amusement en engagement niet goed samengaan. Toch zie je dat engagement vaak een rol speelt in muziek. Je kunt bijvoorbeeld prima dansen of headbangen op een lied, terwijl het tegelijkertijd een maatschappelijk probleem aan de kaak stelt. 

Protestsongs 

Met een protestsong geeft een muzikant kritiek op vaak politieke situaties. 

De Ierse band U2 schreef "Sunday Bloody Sunday" naar aanleiding van Bloody Sunday in 1972. Veertien ongewapende mannen werden neergeschoten door Britse soldaten na een vreedzame, maar door de Britten verboden demonstratie.   

Provocerende teksten

Provoceren is opzettelijk iets doen of zeggen omdat je een reactie uit wilt lokken. 

Bij een liedje met de titel "Fuck you" moet dat wel het geval zijn. Lilly Allen bekritiseert in dit vrolijke nummer de oorlog in Irak, ze komt op voor homorecht en en ze noemt de visie van toenmalig president George W. Bush middeleeuws.

x

x

(PROTEST) SONGS
 Vermaak of Protest? 

Slide 1. Inleiden van de les. Je gaat vandaag een quizmodule doen met de leerlingen, waarin jullie samen clips gaan bekijken en muziek gaan bespreken. 

Slide 3 (interactieve video met quizvraag). Kendrick Lamar – Alright (2015) afspelen. Fragment staat automatisch ingesteld. 

04:11

   Kendrick Lamar | Alright (2015) 

Vind je de muziek/clip van Kendrick Lamar vermaak of protest? 

1. Vermaak
2. Protest

Slide 4 (quizvraag). Leerlingen kunnen met hun device de QR-code op het scherm scannen of de pincode invullen op lessonup.app. Dan komen zij in de omgeving terecht waar ze kunnen deelnemen aan de les.

[4:11] Interactieve quizvraag verschijnt: Vind je de muziek/clip van Kendrick Lamar A. vermaak of B. protest?

Laat leerlingen hun keuze maken (in stilte). Op het digibord verschijnt het resultaat van de stemronde. Vraag enkele leerlingen hun keuze toe te lichten. Bespreek (als er verschillend gestemd is) beide kanten: wat maakt deze muziek vermaak en wat maakt deze muziek protest? En als leerlingen eensgezind zijn: waarom is het wel het een, en niet het ander? 

      Lijflied van de Black Lives Matter-beweging

      we gon' be alright

And we hate po-po

Wanna kill us dead in the street fo sho’

Slide 5. Alright van Kendrick Lamar kan vermaak zijn om verschillende redenen: bijvoorbeeld omdat je van hiphop houdt, omdat je de beat vet vindt of omdat de lyrics je aanspreken.

Maar het nummer valt ook zeker onder protest: Kendrick Lamars muziek speelt een belangrijke rol in de Black Lives Matter (BLM) beweging. Weten jullie waar BLM voor staat? De beweging is in de Verenigde Staten ontstaan als reactie op het politiegeweld tegen Afro-Amerikanen, met de Burgerrechtenbeweging (jaren ‘50/’60) als belangrijke voorloper. De beweging werd actief nadat burgerwacht George Zimmerman in 2013 werd vrijgesproken voor de dood van de 17-jarige Trayvon Martin.

Het nummer is door de BLM een lijflied geworden: een nummer dat misstanden aan de kaak stelt. Alright is duidelijk gewijd aan het politiegeweld tegen zwarte Amerikanen: and we hate po-po / wanna kil lus dead in the street fo sho’. Tegelijkertijd draagt het nummer ook een boodschap van hoop uit: we gon’ be alright. Tijdens protesten wordt deze zin vaak door deelnemers gescandeerd.

Slide 6 (video). Video afspelen van een menigte die tijdens een protest Alright zingt. Fragment staat automatisch ingesteld. 

Slide 10 (interactieve video met quizvraag). Sophie Straat – Wat is het kut om agent te zijn (2021) afspelen. Klik op ‘Bekijken op YouTube’ om de video af te spelen (bepaal zelf hoe lang je de clip wilt laten zien, ga dan terug naar de Lessonup presentatie). 

   Sophie Straat | Wat is het kut om agent te zijn (2021)

Vind je de muziek/clip van Sophie Straat vermaak of protest? 

1. Vermaak
2. Protest

Slide 11 (quizvraag). Interactieve quizvraag verschijnt: Vind je de muziek/clip van Sophie Straat A. vermaak of B. protest?

Laat leerlingen hun keuze maken (in stilte). Op het digibord verschijnt het resultaat van de stemronde. Vraag enkele leerlingen hun keuze toe te lichten. Bespreek (als er verschillend gestemd is) beide kanten: wat maakt deze muziek vermaak en wat maakt deze muziek protest? En als leerlingen eensgezind zijn: waarom is het wel het een, en niet het ander? 

Rotterdamse Woonprotest, 2021

Het lag al een tijdje op de plank. We hebben het geschreven naar aanleiding van de Black Lives Matter-demonstraties in 2020.

De directe aanleiding om het uit te brengen was het buitensporige politiegeweld bij het woonprotest in Rotterdam. 

Slide 13. Wat de artiesten zelf over het nummer hebben gezegd (zie quote op slide).

Bepaal wat je met leerlingen bespreekt: het thema politiegeweld, de manier van het probleem aankaarten in muziek (bij Sophie Straat dus met een grote dosis ironie) of misschien hoe en door wie muziek ingezet wordt.

Achtergrondinformatie: Afkomstig uit interview: Zangeres van het levenslied Sophie Straat en haar producer Wieger Hoogendorp brachten eind 2021 het nummer ‘Wat is het kut om agent te zijn’ uit. Op de melodie van ‘Everywhere’ van Fleetwood Mac zingt Sophie over politiegeweld. ‘Het lag al een tijdje op de plank. We hebben het geschreven naar aanleiding van de Black Lives Matter-demonstraties in 2020’, vertellen Sophie en Wieger via Zoom – de twee zijn zo op elkaar ingespeeld dat ze geregeld elkaars zinnen afmaken. ‘De directe aanleiding om het uit te brengen was het buitensporige politiegeweld bij het woonprotest in Rotterdam. Daarna zijn ook de wappies met het nummer aan de haal gegaan, maar daar willen we het liefst zo ver mogelijk vandaan blijven.’

YouTube toont inmiddels een waarschuwing als je het nummer wil bekijken, en Sophie ontving veel haatreacties (‘linkse kankerhoer’). ‘Het gaat ons om het bevragen van het systeem’, leggen de muzikanten uit. ‘De politie ontwikkelt zich steeds meer in Amerikaanse richting. Nu krijgen agenten ook tasers. Heel eng. Daarover willen we het gesprek op gang brengen.’

Sophie Straat zingt over onderwerpen als het feminisme, gentrificatie en woningnood. Geëngageerde muziek die goed aansluit bij deze tijd waarin mensen weer vaker de straat op gaan. ‘Ik kom uit een links nest’, vertelt Sophie. ‘Het is mooi dat die tijd weer terugkomt.’ Wieger: ‘De protesten gaan ook over onderwerpen die iedereen aangaan. Door de woningnood is iedereen de lul, ook de agent die geen huis in Amsterdam meer kan krijgen.’

+ Ook haar nieuwste single “Wat is het kut om agent te zijn” is er één met een scherp maatschappelijk randje, al verpakt ze die wel opnieuw in een dolle, ironische feestmix. Je hoeft dan ook geen literaire held te zijn om te beseffen dat Straat dit met een vette, ironische knipoog bedoelt. Actueel mikpunt van dienst: het buitensporige politiegeweld in NL. Met ‘Ben jij er nou om te helpen of om iemand dood te slaan’ windt Straat er geen doekjes om, al verpakt ze haar kritische boodschap wel bewust in de vrolijke twinkelmelodie van Fleetwood Mac’s “Everywhere”, wat voor een bijzonder komisch, maar doeltreffend effect zorgt. Met die ironische combinatie van komedie en kritiek slaagt Straat zowaar weer lekker in haar opzet en brengt ze meteen sfeer in huis.

Videoclip versterkt de boodschap

Kijk eens goed naar de videoclip "Apes**t" (2018) van The Carters (Beyoncé en Jay-Z). 

Denk hierbij na over de volgende vragen:

• Waar leveren ze kritiek op? 
• Is dit vermaak of protest? 

Slide 33 (interactieve video met quizvraag). THE CARTERS – APESHIT (2018) afspelen. Fragment staat automatisch ingesteld. 

02:03

   The Carters | APESHIT (2018) 

Vind je de muziek/clip van The Carters vermaak of protest? 

1. Vermaak
2. Protest

Slide 34 (quizvraag). [0:57] Interactieve quizvraag verschijnt: Vind je de muziek/clip van The Carters A. vermaak of B. protest?

Laat leerlingen hun keuze maken (in stilte). Op het digibord verschijnt het resultaat van de stemronde. Vraag enkele leerlingen hun keuze toe te lichten. Bespreek (als er verschillend gestemd is) beide kanten: wat maakt deze muziek vermaak en wat maakt deze muziek protest? En als leerlingen eensgezind zijn: waarom is het wel het een, en niet het ander?

Nikè, Godin van de Overwinning

Nikè van Samothrake, 200-190 v.Chr., Louvre Parijs

Slide 35 (met hotspot). Beyoncé zit in de videoclip op de grote trappen van het Louvre voor een beeld met de naam Niké van Samothrake. Vraag aan leerlingen: wie weet wie Niké is? Niké is in de Griekse mythologie de godin van de overwinning, en wordt meestal afgebeeld als jonge gevleugelde vrouw. Wanneer je op de hotspot klikt, verschijnt er een foto.

Beyoncé plaatst zichzelf in een soortgelijke outfit (een groot wit gewaad) voor dit beeld, en wordt daarmee dus ook Niké: ze laat zien dat ze het gemaakt heeft.

De tekst op dat moment: Gimme my check, put some respek on my check | Or pay me in equity (Pay me in equity) | Watch me reverse out of debt (Skrrt) | He got a bad bitch, bad bitch | We livin' lavish, lavish | I get expensive fabrics | I got expensive habits.

Beyoncé en Jay-Z in 2014

De Mona Lisa op een gemiddelde dag in het Louvre

Slide 36 (met hotspots). Onmisbaar is de opening van de clip voor misschien wel het beroemdste kunstwerk ter wereld: welk schilderij is dit? De Mona Lisa van Leonardo da Vinci. Klik op linker hotspot – in 2014 gingen de twee ook al op de foto recht voor de Mona Lisa en plaatsen deze foto op Instagram. Zo dichtbij en in alle rust dit werk bekijken: dat zit er voor de ‘gewone mens’ niet in. Klik op rechter hotspot – zo ziet een gemiddelde dag in het Louvre eruit. Voor de Carters gelden de veiligheidsregels niet: er zijn zelfs foto’s waar Jay-Z samen met Blue vlak voor het werk staat (achter de veiligheidsbalk). Vraag aan leerlingen: waarom kiezen Jay-Z en Beyoncé ervoor om zich op deze manier met dit specifieke werk te laten filmen?

De Carters plaatsen zich dus recht naast het beroemde werk, en kijken in hun clip recht de camera in alsof ze zelf geportretteerd worden. Ze staan er niet bij als bewonderaars van het portret, eerder alsof ze zelf ook een kunstwerk zijn. De Mona Lisa is misschien wel het meest invloedrijke witte portret ter wereld – Beyoncé en Jay-Z behoren tot de meest invloedrijke zwarte muzikanten. Ze nemen hun plek in als succesvolle zwarte mensen in een dominerend wit museum: ook zij behoren tot de absolute top.

Mona Lisa van Leonardo da Vinci: Misschien wel het meest beroemde portret ooit. De Carters plaatsen zich voor dit portret en nemen zo hun plek in als zwarte mensen in een dominerend wit museum. Zij behoren ook tot de absolute top.

Wat willen Beyoncé/Jay-z met APESHIT vertellen?

Slide 37 (invulvraag). Interactieve invulvraag verschijnt: Wat willen Beyoncé/Jay-Z met APESHIT vertellen? Leerlingen vullen hun antwoorden in op hun device, die direct op het digibord verschijnen. Bespreek met elkaar wat iedereen de belangrijkste boodschap uit de muziek en de clip vindt.

(Op de achtergrond wordt de afro van een zwarte man gekamd, terwijl deze voor de Mona Lisa zit. Zwarte cultuur wordt wederom in een witte locatie geplaatst: omdraaien van rollen).

De lijn tussen vermaak 

en protest in muziek is dun 

De lijn tussen vermaak  

en protest in muziek is dun 

Slide 42. Eindslide van deze introductie. Op de dia is te lezen: de lijn tussen vermaak en protest in muziek is dun. In deze instap heb je samen met de leerlingen ontdekt dat muziek vaak amuserend is, maar tegelijkertijd ook geëngageerd kan zijn. Heel veel liedjes zijn leuk om naar te luisteren, om op te dansen, of om live bij een concert te horen: maar in veel muziek zit ook een diepere boodschap – het wordt dan een protestlied! Politiek of maatschappelijk, over het klimaat, over racisme, over feminisme, over de politie, over maatregelen van de overheid: noem maar op. Bespreken met je leerlingen: zaten er liedjes in deze les waarvan je niet wist dat er een protestboodschap inzat? 

Aan de slag!

Ga op zoek naar een song waarin een maatschappelijke kwestie aan bod komt.

• Benoem de titel, artiest en het jaartal van de door jou gekozen song. 
• Wat is de maatschappelijke kwestie of de boodschap? 
• Noteer de belangrijkste zin(nen) uit de songtekst waaruit deze boodschap blijkt. 

Vermaak of Protest?

Muziek zorgt voor plezier (amusement), maar kan ook een boodschap overdragen (engagement). 

Slide 2. In deze les gaan jullie muziek luisteren en video’s bekijken van een groep uiteenlopende muzikanten: zowel Nederlands als internationaal. Muziek is vaak een vorm van amusement (het zorgt voor plezier – muziek vermaakt je), maar kan tegelijkertijd een maatschappelijke of politieke boodschap overdragen. Muziek is dan ook engagement.

Vandaag is de keuze aan de leerlingen: zijn de liedjes in deze les vermaak of protest? Met hun device kunnen leerlingen straks voor ‘vermaak’ of ‘protest’ kiezen: geef aan dat ze hier wel goed over na moeten denken, want ze moeten hun keuze ook kunnen beargumenteren!

[EXTRA UITLEG Relatie tussen deze dimensie en CKV

In kunst en cultuur is het niet altijd mogelijk (en/of de bedoeling) om duidelijke scheidslijnen aan te brengen tussen het ene en het andere. Kan een kunstwerk zowel amusement als engagement zijn? Kun je kunst en amusement altijd onderscheiden? Vinden we kunst meer (of minder) waard dan amusement? En als dat het geval is, waarom eigenlijk?]