Zintuigen - het zicht

• Biologie
• Secundair onderwijs

Zintuigen

Door de lens van de natuur:

het visueel vermogen

Chemisch zintuig

Mechanisch zintuig

zicht

elektrisch

gehoor

reuk

magnetisch

smaak

netvlies

cornea

vaatvlies

sclera

iris

Cornea

• halve mm dik
• diameter van 12 mm
• kromming bepaalt breking van het licht (ooglaseren)
• doorzichtig (zo goed als geen bloed)
• epitheel: kan zich vervangen; losse zenuwuiteinden (stof: irritatie)
• lipiden laag = tegen verdamping water
• waterige laag = tranen (vuil en bacteriën, voedingsstoffen)

Tranen

• basale: smeermiddel
• reflexmatige: irritatie (wind, rook, ui, ...)
• emotionele (homo sapiens - empathie)
• 140 - 280 gram / dag
• stromen weg via papilla lacrimalis (naast neus)
• loopneus
• bij teveel: overstroming (= "tranen")

vaatvlies

• = chorioidea
• dichtnetwerk van bloedvaten
• voorkant = iris 

Iris

• = regenboogvlies
• diafragma (kringspieren) 
• pigmentatie - patroon uniek voor iedereen
• pupil = regelt lichtopname

Bloedvaten

• bloedvaten voor netvlies
• rode ogen bij albino's
• entoptisch blauwveldverschijnsel (lichtstipjes)  = witte bloedcellen 

Lens

• samen met hoornvlies: lichtstraal breken
• verder scherp stellen
• straalvormig lichaam (spieren)
• verzien: spieren afgeplat.
• dichtbij: lens boller
• = accommodatie
• eiwit: kristalline 

Kamerwater

• voorste en achterste kamer
• kamerwater
• regeling oogdruk
• glaucoom 

Glasvocht

• glasvochtvloeistof (tussen lens en netvlies)
• doorzichtige gel
• vliegende mugjes (= microscopische vezels) 

macula lutea

• = gele vlek
• scherpst zien
• enkel (veel) kegeltjes
• fovea (centralis) 

papil

• = blinde vlek
• oogzenuw en bloedvaten
• geen zicht
• hersenen vullen aan 

In welk deel zit het visuele centrum?

1. 1
2. 2
3. 3
4. 4

Opsine

• 4 verschillende soorten (1 voor staafjes; 3 voor kegeltjes)
• G-eiwit gekoppelde receptor (GPCR)
• zoals geur en smaak (zoet, umami, bitter) 

Hoe noemt men deze twee vormen van retinal?

1. plaatsisomeren
2. optische isomeren
3. cis-trans isomeren
4. functie-isomeren

retinal

• beta-caroteen
• door licht gaat retinal van CIS naar TRANS
• retinal aan bepaald type opsine = gevoelig voor bepaalde kleur
• opsine verandert van vorm
• natriumionenkanalen gaan open, ionen naar buiten => elektrische prikkel

Resolutie

• mens: 60 - 70 cycli per graad (60 - 70 cpd)
• leeuw: 13 cpd
• honingbij: 1 cpd
• gestreepte zebra?  geen camouflage, wel tegen bloedzuigende vliegen (?)

Resolutie

• Witstaartarend: 138 cpd
• hoe hoger de resolutie, hoe meer fotoreceptoren bij elkaar
• => minder gevoelig, hebben (veel) licht nodig (overdag) 

landkaartvlinder

erg lage cpd

Jacobsschelp

• 10-100 ogen per dier
• 1000-den fotoreceptoren = hoge resolutie
•  zien toch geen beelden
• amper hersenen
• zicht lijkt meer op onze tastzin

vale gier

grote resolutie en toch veel ongevallen met windmolens

Gezichtsveld

• = ruimte aan weerszijde van zijn kop
• boven en onder = blinde vlekken
• tijdens vliegen: kop kantelt naar beneden
• visuele signalen helpen niet 

reiger: 180° in de hoogte

wilde eend: panoramisch

acute zone

• fovea (gele vlek)
• vogels: opzij
• roofvogels (zoals slechtvalk): 2 acute zones (1 vooruit en 1 45° opzij) 

springspin

• Umwelt lijkt op dat van ons
• 4 paar ogen
• twee naar voren (hoge resolutie)
• twee opzij (lage resolutie, groot gezichtsveld) 

koeien

• draaien zich zelden om (hoeft ook niet)
• bijna 360° zicht
• acute zone = horizontale strepen
• typisch voor dieren in vlakke habitatten (konijnen, schaatsenrijders, wenkkrabben, enz.) 

CFF

• = kritische flikker-frequentie
•  CFF = maat hoe snel een brein visuele info verwerkt
• mensen: 60 beelden/sec (Hz)
• 
  

CFF

• = kritische flikker-frequentie
•  CFF = maat hoe snel een brein visuele info verwerkt
• mensen: 60 beelden/sec (Hz)
• katten: 48 Hz
• honden: 75 Hz
• vogels (bonte vliegenvanger): 146 Hz
• vliegen, libellen: 200-350 Hz
• TL-lamp: 100 flikkeringen/sec

Kleurenzien

• via oppenency
• = neurale rekensom
• wij: trichromaten
• 3 kegels: kort (blauw), middellang (groen), lang (rood) 

watervlo

• Daphnia
• niet via oppenency
• 4 kegels
• elke kegel betekent iets anders
• bv UV = zon = wegzwemmen
• geel of groen = eten = naar toe zwemmen 

monochromaten

dichromaten

• meeste zoogdieren
• 2 kegels (1 lang = geel/groen + 1 kort = blauw-violette)
• zien ca 10 000-den kleuren

tetrachromaten

• vogels, reptielen, amfibieën, zoetwatervissen, insecten, ...
• 4 kegels: UV, blauw, groen en rood
• 100 000 000-en kleuren
• onze voorouders ook