1 NEDERLANDS 1.3 Zinsontleden, ond, pv, wwgez lv, mv, bwb HSX

• Nederlands
• Middelbare school
• vmbo k, g, t, mavo, havo
• Leerjaar 1,2

Grammatica lessenreeks

1

Grammatica onderwerpen deze les

Zinsontleding/ Zinsdelen

Persoonsvorm

Werkwoordelijk gezegde

Onderwerp

Lijdend voorwerp

Meewerkend voorwerp

Bijwoordelijke bepaling

Zinsontleding/ Zinsdelen

Zinsdelen

Een zinsdeel kan een woord, maar ook een groepje woorden zijn .

Ieder 'stukje' van de zin dat je voor de PV kunt plaatsen is een apart zinsdeel.

Voorbeeld

Vorig jaar | heb | ik voor mijn vrienden een damtoernooi | georganiseerd. |

Ik | heb | vorig jaar voor mijn vrienden een damtoernooi | georganiseerd. |

Voor mijn vrienden | heb | ik vorig jaar een damtoernooi | georganiseerd. |

Een damtoernooi | heb | ik vorig jaar voor mijn vrienden | georganiseerd. |

even oefenen...

De jongens gooiden sneeuwballen op het schoolplein.

Maaike is door twee klasgenoten gepest via whats-app.

Razend gooide de leraar een krijtje door het lokaal.

Peter heeft gisteren zijn scooterrijbewijs gehaald.

Zinsdelen

• Persoonsvorm
• Werkwoordelijk gezegde
• Onderwerp
• Lijdend voorwerp
  
• Meewerkend voorwerp
• Bijwoordelijke bepaling

Lesdoelen

Je weet in een zin te vinden:

• Persoonsvorm
• werkwoordelijk gezegde
• onderwerp
• lijdend voorwerp
• meewerkend voorwerp
• bijwoordelijke bepaling

Persoonsvorm

Geef de persoonsvorm van de volgende zinnen.

Wat is de persoonsvorm? 1/2

Soms rijdt mijn broertje door een rood verkeerslicht.

Antwoord

rijdt

Wat is de persoonsvorm? 1/2

Waarom wandelt Elise de avondvierdaagse?

Antwoord

Wandelt

Verander het woord 'waarom' in 'daarom' en dan kun je de pv vinden.

Wat is de persoonsvorm? 1/2

In zijn jas heeft Job een scheur.

Antwoord

heeft

Wat is de persoonsvorm? 1/2

Sam is vandaag tot 14:05 naar school geweest.

Antwoord

is

Werkwoordelijk gezegde

Werkwoordelijk gezegde

• Alle werkwoorden uit de zin
• Dus: persoonsvorm + andere werkwoorden uit de zin

Onderwerp

Het onderwerp

 Zoek de persoonsvorm

 Vraag: wie of wat + persoonsvorm

 Het antwoord op die vraag is het onderwerp

Lijdend voorwerp

Lijdend voorwerp

Zoek eerst de persoonsvorm en het gezegde van de zin.

Zoek dan het onderwerp.

Het lijdend voorwerp is antwoord op de vraag: wie/wat + onderwerp + gezegde? Je mag de volgorde veranderen.

Let op: een lijdend voorwerp zit nooit in een zin met een naamwoordelijk gezegde.

Voorbeeld

Cato en Finn bouwden een boomhut.

‘Cato en Finn’ = onderwerp van deze zin

gezegde = bouwden

Wie/wat bouwden Cato en Finn? = een boomhut

Lijdend voorwerp is dus: 'een boomhut'.

Wat is het lijdend voorwerp?
'De jongens gooiden sneeuwballen op het schoolplein.'

1. De jongens
2. sneeuwballen
3. het schoolplein
4. Er is geen lijdend voorwerp

Wat is het lijdend voorwerp?
'Razend gooide de leraar een krijtje door het lokaal.'

1. Razend
2. de leraar
3. een krijtje
4. het lokaal

Wat is het lijdend voorwerp?
'Peter heeft gisteren zijn scooterrijbewijs gehaald.'

1. Peter
2. gisteren
3. zijn scooterrijbewijs
4. Er is geen lijdend voorwerp

Meewerkend voorwerp

Meewerkend voorwerp

Aan wie/voor wie + gezegde + onderwerp en lijdend voorwerp

Voorbeeld meewerkend voorwerp:

De zon geeft ons energie.

Aan wie + gezegde + ond en lv.

Aan wie geeft de zon energie? = ons

Wat is het meewerkend voorwerp?
'De jongen schrijft een liefdesbrief aan zijn vriendin.'

1. De jongen
2. een liefdesbrief
3. aan zijn vriendin
4. Er is geen meewerkend voorwerp

Wat is het meewerkend voorwerp?
'Mijn oma appt mij het recept.'

1. Mijn oma
2. mij
3. het recept
4. Er is geen meewerkend voorwerp

Bijwoordelijke bepaling

We noemen de bijwoordelijke bepaling ook wel de ‘prullenbak’. Alles wat je overhoudt, noem je bijwoordelijke bepaling.

Nu een filmpje over:

-Wat een bijwoordelijke bepaling is

-Hoe je een bijwoordelijke bepaling kan vinden

Om de bijwoordelijke bepaling te vinden Stel je de vragen:

• waar?= bijwoordelijke bepaling van plaats
  
• wanneer?= bijwoordelijke bepaling van tijd
  
• hoe?= bijwoordelijke bepaling van reden
  

Wat is de bijwoordelijke bepaling?

Vandaag hebben we de bijwoordelijke bepaling behandeld.

1. Vandaag
2. we
3. de bijwoordelijke bepaling
4. hebben behandeld

Wat is de bijwoordelijke bepaling?

Gisteren hebben we de bijwoordelijke bepaling behandeld.

1. we
2. hebben behandeld
3. de bijwoordelijke bepaling
4. gisteren

In een zin kunnen meerdere bijwoordelijke bepalingen staan, maar het kan ook zo zijn dat er geen bijwoordelijke bepaling in de zin staat.

1. juist
2. onjuist

Rico : Een zin kan meer dan een bijwoordelijke bepaling
hebben.

Raya : Het woord 'niet' is in een zin altijd een bijwoordelijke
bepaling.

1. Rico en Raya hebben beide gelijk.
2. Rico en Raya hebben beide ongelijk.
3. Rico heeft gelijk; Raya niet.
4. Raya heeft gelijk; Rico niet.

Heeft een zin altijd een bijwoordelijke bepaling?

1. ja
2. nee

Een bijwoordelijke bepaling..

1. zijn overgebleven zinsdelen
2. staan meestal niet in de zin
3. kun je vinden als je het gezegde hebt
4. valt niet onder zinsdelen

EXTRA: bijwoordelijke bepaling.
Je vindt bijwoordelijke bepalingen door vraagwoorden te gebruiken, zoals:

1. de, het, een
2. waar, wanneer, hoe, waarom, waarmee
3. ik, jij, zij, hem
4. wie, wat

Even op een rijtje:

- Persoonsvorm (PV): tijdproef.

- Werkwoordelijk gezegde (WWG):PV + alle werkwoorden in de zin.

- Onderwerp (OND): vraag WIE of WAT + wwg.

- lijdend voorwerp: Het antwoord op de vraag: wie/wat + ond + gezegde?

-Meewerkend voorwerp: Kun je 'aan' of 'voor' voor zetten of weglaten.     Oftewel: Aan wie/voor wie + gezegde + ond en LV.

-Bijwoordelijke bepaling: Vind je door vragen te stellen als waar, wanneer,   hoe, waarom, waarmee.

Resumerend

De lesdoelen waren dat je in een zin de onderstaande zinsdelen kunt vinden en benoemen:

• Persoonsvorm
• werkwoordelijk gezegde
• onderwerp
• lijdend voorwerp
• meewerkend voorwerp
• bijwoordelijke bepaling

Doelen bereikt?

EINDE