5.8 en 5.9 Dominant en recessief

• Biologie
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 2

Deze les:

• Opstarten
• 
  
• Uitleg basisstof 2
• Zelfstandig aan de slag
  
• Afsluiting
  

Deze les:

Leerdoel: 

• Je kunt beschrijven wat dominant en recessief betekenen.
• 
  

Tijdpad:

t/m dia 9 zonder vragen, daarna met vragen. Afhankelijk van meedoen 30-45 min voor deze lessonup.

5.9 opdrachten maken

Leerdoel: 

• je weet wat dominant en recessief is. 
• Je kunt een kruisingsthema opstellen en daaruit de kans op een bepaald genotype en fenotype bij de nakomelingen afleiden. 

Chromosomenparen & Genenparen

Je hebt chromosomen in paren. 1 van je vader en 1 van je moeder. 

Maar dus ook genenparen; 

Het gen van de vader en het gen van de moeder vormen samen een genenpaar.

Homozygoot & Heterozygoot

• Per eigenschap heb je 2x informatie op het gen staan -> allelen
• Is deze informatie gelijk, dan ben je homozygoot voor deze eigenschap. (gen B)
• Is deze informatie op het gen ongelijk, dan ben je heterozygoot voor deze eigenschap (gen A)

2 dezelfde allelen              2 verschillende allelen

Dominant of Recessief

• Het gen dat het sterkst is, bepaalt welke eigenschap jij krijgt. 
• Dat gen noem je dominant. bijv. haarkleur zwart is dominant over blond.
• De eigenschap die niet zichtbaar wordt, noem je recessief.  

Gensymbolen

Eigenschappen (bijv. haarkleur) benoem je met een letter. 

Dominante eigenschappen krijgen een HOOFDLETTER
(A)

Recessieve eigenschappen krijgen een kleine letter
(a)

2 dezelfde letters - homozygoot (- AA of aa)

2 verschillende letters - heterozygoot (- Aa)

Dominant of Recessief

Wanneer iemand het dominante gen A heeft, zal deze persoon zwart haar hebben. we noteren dit als:

• A = zwart haar = dominant
  
• a = blond haar = recessief

Ook als hij heterozygoot (Aa) is heeft hij zwart haar. 

Het gen voor zwart haar is Dominant

Gensymbolen (genotype)

Als je homozygoot bent voor deze eigenschap heb je dus:

- of AA (fenotype zwart haar)   - of aa (fenotype blond haar)

Als heterozygoot heb je dan:  - Aa (fenotype zwart haar)

Bij cavia's is kort haar (R) dominant over lang haar (r)

-Wat is het genotype van een cavia met lang haar?

1. RR
2. rr
3. Rr

Bij cavia's is kort haar (R) dominant over lang haar (r)

-Welke genotypes kan een cavia met kort haar hebben?

1. RR of Rr
2. rr of Rr
3. Rr

Fenotype

Homozygoot

Een "onderdrukt" allel

De allelen voor een bepaalde eigenschap

Twee verschillende allelen voor een bepaalde eigenschap

Homozygoot dominant

Homozygoot recessief

Heterozygoot

De waarneembare eigenschap van een organisme

Twee gelijke allelen voor een eigenschap

Recessief allel

Gen

Heterozygoot

AA

aa

Aa

In een geslachtscel zit altijd:

• De helft van het aantal chromosomen uit een lichaamscel
• 1 allel van ieder gen
• 1 van de 2 geslachtschromosomen 

Kruisingen

In een kruisingsschema worden de generaties aangegeven door:

• P(arents): Ouders (... x ...)
• F1: De eerste generatie nakomelingen (kinderen)
• F2: De tweede generatie nakomelingen (kleinkinderen)

Stappenplan

1. Schrijf het fenotype van beide ouders op inclusief het geslacht
2. Schrijf het genotype van beide ouders hieronder
3. Schrijf de allelen in de geslachtscellen (gameten) op
4. Maak het kruisingsschema
5. Schrijf onder het schema de verhouding in genotypen op
6. Schrijf daaronder de verhouding in fenotype

1:1

bruin - wit

Je kunt met behulp van een kruisingsschema voorspellen wat de kans op een bepaald fenotype bij de F1 generatie is.

Dit kun je in een kruisingschema zetten. 

opties man    = boven horizontaal

opties vrouw = verticaal zijkant

In het schema worden de opties samengevoegd.

kruisingsschema

P

Allel in de geslachtscellen

Allel in de geslachtscellen

P1 heeft bruine ogen genotype AA

P2 heeft groene ogen genotype aa

Sleep de juiste letters naar het kruisingschema:

A

A

a

a

P1 heeft bruine ogen genotype Aa

P2 heeft groene ogen genotype aa

Sleep de juiste letters naar het kruisingschema:

A

a

a

a

T

A

A

a

a

a

a

a

a

Klopt het kruisingsschema?
bruin = dominant
blauw = recessief
Rex (vader) = heterozygoot
Floor (moeder) = blauwe ogen

1. Juist
2. Onjuist
3. Snap hier niets van

stappenplan toepassen

Oefenvraag

1 bruine heterozygote hengst krijgt nakomelingen met 1 blonde merrie.

- Hoe zien de nakomelingen eruit? Geef ook de verhoudingen in het genotype en fenotype.

Maak het kruisingsschema, als je klaar bent steek je je hand omhoog.

 

1. Schrijf het fenotype van beide ouders op inclusief het geslacht
2. Schrijf het genotype van beide ouders hieronder
3. Schrijf de allelen in de geslachtscellen (gameten) op
4. Maak het kruisingsschema
5. Schrijf onder het schema de verhouding in genotypen op
6. Schrijf daaronder de verhouding in fenotype

wat	Aan de slag met Thema 5, Basisstof 8 en 9 maken: opdr. 1, 2, 3.
Hoe	lees de tekst van basisstof 8 en 9 goed door
Hulp	1) boek 2) klasgenoot 3) docent
Tijd	-
Klaar	Als je klaar bent met de opdrachten maak je de test jezelf van deze basisstof. Maak een samenvatting van de basisstof die jij lastig vindt.