Vergilius Scanderen

• Latijn
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

Scanderen

Introductie in het scanderen van een dactylische hexameter.

Doelen:

• Je kent de regels van het scanderen van de dactylische hexameter.
• Je kunt verzen uit de Aeneis scanderen.

Poëzie in het Latijn

geen rijm (te simpel)

wel ritme -> metrum

elk type gedicht een eigen metrum

scanderen: het metrum aangeven

het metrum loopt dwars door woorden heen

Dactylus

Scanderen

epos: dactylische hexameter 

dactylisch: basismaat is dactylus (lang kort kort / — vv)

hexameter: zes voeten per vers (ἕξ is Grieks voor zes)

.

.

Dactylische hexameter

Per voet de keuze: 

Dactylus: -vv lang kort kort 

Spondee: - - lang lang

maar: 

Zesde (laatste) lettergreep is altijd spondee

Vijfde (voorlaatste) lettergreep is (bijna) altijd dactylus

Korte en lange lettergrepen

Lang (1)

Lang van nature 

- tweeklanken (ae, au, eu, oe)      (NB: ui, ei, ie zijn geen tweeklanken!)

- abl. ev. op -o -a -i -u

- dat. en abl. mv op -is

- acc. mv op -os -as -us

- nom en acc mv op -es

- Lange lettergrepen in het woordenboek (streepje op de klinker) 

Korte en lange lettergrepen

Lang (2)

Lang door positie: klinker wordt gevolgd door twee medeklinkers of meer.

NB: dit kan ook komen door het volgende woord!

qu = één medeklinker, behalve in het achtervoegsel -que!

vb: 

limum saltu: um = lang, sal = lang

Uitzondering....

- als de twee medeklinkers een muta cum liquida zijn, hoeft de lettergreep niet lang te zijn (maar kan wel)

- mutae: g c   d t   b p 

- liquidae: m l n r

Voorbeeld: 

huc illuc limum saltu movere malignu

NB

gekke (mede)klinker: i

de i kan een i zijn (bijvoorbeeld in limum)

of

de i kan een j zijn (bijvoorbeeld in iam)

Korte en lange lettergrepen

Kort

- Klinker wordt gevolgd door hooguit één medeklinker

- Klinker voor klinker in een woord (bijv: duo)

- Nom. ev en voc. ev. op a

- beide klinkers van uitgang -ibus

- Voegwoord -que

Welke lettergrepen zijn lang door positie in:
Invide dicebant paries quid

1. invi, bant, par
2. in, di, bant, quid
3. in, bant, es
4. in, bant, ri, es

Elisie (klinkerbotsing)

- Woord eindigt op een klinker of op em/am/um/im

- Volgende woord begint met een klinker of met een h

Deze twee lettergrepen worden als één uitgesproken en zijn dus in het metrum één lettergreep! 

Voorbeeld: 

conticuere omnes intentique ora tenebant

Waar zit de elisie?
fervere et Hectorea Dorica castra face

1. tussen re & et
2. tussen ca & cas
3. tussen re & a (in Hectorea)
4. tussen et & Hec

Stappenplan scandeer-starters

- Werk met potlood

- Schrijf het vers altijd op één regel 

- Check of je geen fouten hebt in het overschrijven

- Geef elisie aan

- Werk van achter naar voren: voet 5 en 6 weet je al

- Zet een streep boven wat zeker lang is

- Zet een U boven wat zeker kort is

- Begrens de voeten die je zeker weet met strepen: I .... I .... I etc

- Check op gekke dingen zoals de qu (= 1 mk) muta cum liquida etc

- Tel goed na: heb je zes vakjes?

Soms goede hulp: woordenboek

Verkorte versie:

Stappenplan:

1. Eerste lettergreep van elke voet is lang

2. Zesde voet is altijd een spondee

3. Vijfde voet is (bijna) altijd een dactylus

4. Zoek dubbele medeklinkers en tweeklanken

5. Maak eerste tot en met vierde voet af

Versie voor gevorderden:

- Schrijf het vers over

- Lees het hardop en luister hoe het klinkt

- Noteer het ritme dat je hoort als je denkt dat het klopt

- Check of je opgeschreven ritme klopt met alle regels

In welk metrum is de Aeneis geschreven?

Tijd om te oefenen! 

Pak je potlood erbij....

En scandeer verzen 136 - 139 

(niet spieken op de volgende dia, daar staan de antwoorden).