4V thema 4 introductie + BS 1

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

thema 4: evolutie

evolutie

Wat weet jij over evolutie?

Wanneer is de aarde ontstaan?

Wanneer ontstond het eerste leven op aarde?

Organismen die op aarde geleefd hebben of nog leven, zijn:

Verbind de organismen met de juiste plek.  

Eerst ontstaan: plek I.

Laatst ontstaan: plek V.

I

II

III

IV

V

Dinosauriërs

Mensen en andere zoogdieren

Reuzenbomen en – insecten

bacteriën

Ongewervelde waterdieren

De evolutietheorie gaat ervan uit dat:

1. Door mutatie steeds nieuwe ......................... ontstaan. 

2. Als een organisme zich kan aanpassen aan zijn omgeving heeft hij een grotere ............................. Dit verschijnsel noemen we .........................

3. Door ......................... kunnen individuen van dezelfde soort steeds meer verschillen van elkaar, omdat ze in een andere omgeving leven. Hierdoor kunnen er uiteindelijk nieuwe ......................... ontstaan. Deze verschillende soorten kunnen zich uiteindelijk niet meer .......................... samen.

soorten

overlevingskans

natuurlijke selectie

isolatie

genotypen

voortplanten

Evolutionaire tijdlijn van het leven op aarde

miljard jaar geleden

0

1

3

2

4

Ontstaan van de aarde

miljoen jaar geleden

0

200

300

400

500

100

Eencellige levensvormen

Amfibieën

Meercellige levensvormen

Eencelligen die aan fotosynthese doen

Vogels

Reptielen

Ongewervelde dieren

Zoogdieren

Vissen

Landplanten

Homo sapiens

Eukaryoot heeft een celkern?

1. Juist
2. Onjuist

Lezen BS 4.1 

10 minuten

eerder klaar?

maken + nakijken: opdr. 2, 5-9

WAT

* lezen 4.1, maken + nakijken      

   opdr. 1-9

** testjezelf 4.1
** groene context opgaven 10-13

*** voorkennistoets thema 4 + 

     orientatie thema 3 

HOE

individueel

in stilte

HULP NODIG

1. kijk in de tekst in je basisstof
2. schrijf je vraag op, vraag na afloop of tijdens een R-les aan je docent
3. vinger omhoog zodra docent langs je tafeltje loopt

actie - IN STILTE

* 4,6 miljard jaar oud aarde 
* 3,8 miljard jaar geleden:
eerste leven (eencellig)
*670 miljoen jaar geleden: eerste meercellige
*542 miljoen jaar geleden:           eerste dieren
*400 miljoen jaar geleden eerste landplanten + dieren

Autotrofe organisme

• kunnen uit anorganische > organische stoffen maken
• hebben geen andere organismen nodig voor voeding

Heterotrofe organismen

• hebben andere organismen nodig als voeding
• kunnen geen organische stoffen maken uit alleen anorganische

Ontstaan levende cellen

in oeratmosfeer: uit anorganische stoffen + bliksem/UV straling > organische stoffen (aminozuren, nucleotiden, vetzuren)

biogenese: uit levenloze materie ontstaan levende cellen 

*3,8 miljard = eencellig, prokaryoot, anaeroob, heterotroof

heterotroof = energie uit opname en afbraak van organische

*2,8 miljard: eerste autotrofen (cyanobacterie)

autotroof = kunnen organische stoffen maken uit anorganische

Ordening

prokaryoot <-> eukaryoot

prokaryoot

• Geen celkern: DNA los in cytoplasma 
• Heterotroof + autotroof
• Altijd eencellig
• Domeinen: bacteriën en archaea

eukaryoot

• Celkern aanwezig
• Vaak meercellig (soms eencellig)
• Domein: eukyaroten (rijken: schimmels, planten en dieren)

Archaea zijn oerbacterien die op zeer extreme plaatsen leven 

Organisch of anorganisch?

Anorganisch

Organisch

Eiwit

NaCl

Glucose

DNA

Zuurstof

vrijdag 5-3 : opdr. 2, 5-9 + tijdlijn

In de loop van de evolutie zijn autotrofe en aerobe organismen ontstaan. Als deze ontwikkeling niet had plaatsgevonden zou het leven op aarde zich waarschijnlijk weinig hebben ontwikkeld. Leg dit uit

Biologische ordening

Soort

Wat is een soort?

"Een groep organismen die onderling kunnen voortplanten en daarbij vruchtbare nakomelingen kunnen voortbrengen."

Populatie

Een populatie is een groep individuen  van dezelfde soort in een bepaald (leef)gebied.

Bijvoorbeeld een kudde van Indische olifanten.

Een populatie is begrensd door een ecosysteem, maar is niet 'gesloten'. Individuen kunnen migereren.

populatie wolven

voortplantingsgedrag wolven

jaaggedrag wolven

Binaire naamgeving

Uniforme naamgeving in de biologie.

Voorkomen van verwarring door lokale naamgeving.

Geen Madeliefje, geen Daisy:

Bellis perennis L.

Geslachtsnaam + soortsaanduiding (+ ontdekker)

Carolus Linnaeus

(1707-1778)

Ondersoorten

Engels: subspecies

Drie namen in Latijnse naamgeving

Derde naam geeft een variëteit aan

Soorten en genen

3d. Het aantal chromosomen is wel een even aantal, maar er kunnen geen paren gevormd worden op zo’n manier dat de geslachtscellen alle hetzelfde aantal en dezelfde typen chromosomen bevatten. 

Door moderne (dna)technieken is het dus mogelijk om op een lager niveau soorten van elkaar te onderscheiden

Klassieke Ordening

Ordenen

Soort: 10voorbiologie

Geslacht: Biologieboek

Familie: Bèta schoolboek

Orde: Schoolboeken

Afdeling/Stam: Boeken

Rijk: Mijn spullen 

Soort: Getal&Ruimte

Geslacht: Wiskundeboek

Familie: Bèta schoolboek

Orde: Schoolboeken

Afdeling/Stam: Boeken

Rijk: Mijn spullen 

Soort: Biologie voor jou

Geslacht: Biologieboek

Familie: Bèta schoolboek

Orde: Schoolboeken

Afdeling/Stam: Boeken

Rijk: Mijn spullen 

Soort: Les Paul Epiphone

Geslacht: Les Paul gitaar

Familie: Elektrische gitaar

Orde: Gitaren

Afdeling/Stam: Muziekinstrument

Rijk: Mijn spullen 

Ordening

taxonomie

Taxon / Taxa

10vB: Een taxon is een taxonomische eenheid of taxonomische groep met organismen die samen een onderscheidende eenheid vormen.

Voorbeelden:

• Mensapen
• Planten
• Meercelligen

Ezelsbrug

Wat zal ik kiezen voor mijn vakkenpakket?

AK of GS?

(Afdeling; Klasse; Orde; Familie; Geslacht; Soort)

*Let op: Afdeling wordt ook Stam genoemd en vergeet Leven, Domein en Rijk niet!   Volledig: (LDR) A(=S)K of GS