Verzet of collaboratie?

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

Keuzes keuzes

Geschiedenis kijkt vooral naar mensen. Hoe zijn ze omgegaan met dingen die gebeurden? waarom handelde en individu of een groep op een bepaalde manier, op een bepaald moment, op een bepaalde plaats? 

In deze lesson-up ga je kijken naat verschillende mensen die in de Tweede Wereldoorlog een keuze hebben gemaakt. Deden zij aan verzet, collaboratie of pasten zij zich aan? En deden ze dit uit algemeen belang, of eigen belang?

Schrijf op wat collaboratie is.

Schrijf op wat verzet is.

Schrijf op wat eigen belang is.

Schrijf op wat algemeen belang is.

Wat je gaat doen

Op de volgende slides vindt je steeds een persoonsbeschrijving. Lees de beschrijving goed door. Daarna plaats je de initialen van de persoon in het kwadrant op de plek die jij passend vindt. 

Pip Matthée (PM)

Pip Matthée (P.M.) is een 23-jarige eigenaar van een reclame-adviesbureau uit Roosendaal als in 1942 het gevaar dreigt om in Duitsland te werk gesteld te worden. Dat betekent het verlies van zijn baan. Op advies van NSB-burgemeester Daems wordt Pip lid van de NSB, maar krijgt desondanks een oproep om in Duitsland te gaan werken. Meteen zegt hij zijn lidmaatschap op. Snel trouwt hij, in de hoop dat zijn echtgenote de zaak mag overnemen. Dat lukt niet en Pip moet naar Wenen.

PM

Pip Matthée hebben we in dit kwadrant geplaatst omdat...

Ans van Dijk (AD)

Ans van Dijk (1905-1948) had Joodse ouders. Ze had een moeilijke jeugd. Op haar veertiende raakte Ans haar moeder kwijt en haar vader overleed toen ze vierendertig was. Ans werd eigenaar van een hoedenwinkel in Amsterdam, maar stopte hier in november 1941 mee toen Joden geen zaak meer mochten leiden. Hierop besloot zij om onder te duiken in de Marco Polostraat. In diezelfde straat had ze twee Joodse vrouwen ondergebracht. Toen zij werden verraden, vertelden zij  wie hen geholpen had en waar Ans zat ondergedoken. In 1943 werd Ans opgepakt. Om te voorkomen gedeporteerd te worden, ging ze voor de SD werken. Door zich voor te doen als illegaal werkster die onderduikadressen en valse persoonsbewijzen kon leveren, won ze het vertrouwen van veel Joden. Zelfs haar broer en zijn familie werden door haar hulp gearresteerd door de SD. Op 20 juni 1945 werd Ans gearresteerd op verdenking van het verraden van 700 joden. In juni 1948 werd zij door een vuurpeloton om het leven gebracht.

AD

Ans van Dijk hebben we in dit kwadrant geplaatst omdat...

Dr. H.M. Hirschfeld (HMH)

Dr. H.M. Hirschfeld (1899-1961) is secretarisgeneraal van twee ministeries: dat van Handel, Nijverheid & Scheepvaart en van Landbouw & Visserij. Hij was gedeeltelijk van Joodse afkomst en moest niets van de Duitsers hebben. Toch kon hij uitstekend met hen samenwerken. De Duitsers deelden zijn mening over de rust en orde die in Nederland nodig was. Binnen enkele dagen na de capitulatie van Nederland maakte deze ambtenaar met de bezetter belangrijke afspraken over openbare orde, voedselvoorziening en economische ‘samenwerking’ met Duitsland.

HMH

Dr H.M. Hirschfeld hebben we in dit kwadrant geplaatst omdat...

Hannie Schaft (H.S.)

Hannie Schaft (1920-1945) is opgevoed met socialistische ideeën. In de oorlog heeft ze op verschillende manieren (onder andere door het stelen van persoonsbewijzen van niet-Joodse vrouwen om deze door te geven aan Joodse vrouwen en door het verzenden van pakjes naar Westerbork en andere kampen) geprobeerd haar protest tegen de bezetting om te zetten in daden tegen de bezetters. 

Ze ging echter veel verder. Ze papte met Duitsers aan om aan informatie te komen. Verschillende Nederlanders, ook  verzetsmensen, zagen haar als verraadster. Ze heeft meegewerkt aan verschillende sabotage-aanslagen. Uiteindelijk is ze opgepakt en in de duinen door de Duitsers terechtgesteld.

HS

Hannie Schaft hebben we in dit kwadrant geplaatst omdat...

Koningin Wilhelmina (KH)

 Wilhelmina was koningin tijdens de oorlog. De Duitsers vielen op 10 mei 1940 Nederland binnen. Vooraf was de koningin al op de hoogte gesteld van deze aanval, die mede gericht was op het gevangen nemen van het koningshuis en het kabinet. Het plan mislukte, maar de situatie bleef gevaarlijk. Wilhelmina zorgde ervoor dat haar enige dochter, kroonprinses Juliana, en haar gezin op 12 mei 1940 naar Engeland konden vluchten. Zelf weigerde Wilhelmina te vertrekken tot de situatie onhoudbaar was. Tegen haar wil besloot het kabinet echter op 14 mei dat ook zij naar Londen moest vluchten. Ze was bang dat deze vlucht het moraal onder de Nederlandse bevolking omlaag zou halen en dat het als laf zou worden gezien. Vanaf 28 juli 1940 begon Wilhelmina met het houden van toespraken via de radio. Radio Oranje was door de nazi’s verboden in Nederland, maar veel mensen luisterden toch. In deze toespraken riep Wilhelmina op tot verzet. Op 13 maart 1945 zette koningin Wilhelmina voor het eerst weer voet in Nederland.

KW

Koningin Wilhelmina hebben we in dit kwadrant geplaatst omdat...

Miep Oranje (MO)

Miep Oranje moest in 1943 haar studie stoppen, omdat zij de loyaliteitsverklaring die de Duitsers hadden opgesteld (waarin ze beloofden geen actie te ondernemen tegen de bezetter) niet wilde ondertekenen. Via een vriendin raakte ze betrokken bij verzetswerk. Ze bracht illegale krantjes rond voor een verzetsgroep. Op 29 december 1943 werd Miep gearresteerd. Ze had illegale kranten in haar fietstas en Duitse uniformen die gebruikt waren bij een overval. Ze werd urenlang verhoord. 

MO

Miep Oranje hebben we in dit kwadrant geplaatst omdat...

Miep Oranje (MO) 2

Miep Oranje werd op 29 december 1943 gearresteerd. Ze had illegale kranten in haar fietstas en Duitse uniformen die gebruikt waren bij een overval. Ze werd urenlang verhoord. De SD liet haar vrij als zij voor hen zou werken. Zij moest zich voordoen als verzetsvrouw maar tegelijkertijd illegale werkers en onderduikers uitleveren. Ook beloofde ze Joden te helpen ontsnappen, waarna ze hen in handen speelde van de Duitsers. Nadat haar verzetsvrienden hier in 1944 lucht van kregen, verdween 'de koerierster des doods’. De vrouw die verantwoordelijk was voor de arrestatie van meer dan honderd verzetslieden, waarvan velen omkwamen in concentratiekampen.

MO

Nu we meer informatie hebben, hebben we Miep Oranje in dit kwadrant geplaatst omdat...

Henk Kistemaker (HK)

Henk Kistemaker (1922-2003) meldt zich, op aandringen van zijn vader, aan voor de SS omdat hij werkloos is. Zijn vader is dokwerker en heeft, omdat hij vloeiend Duits spreekt, goede contacten met de bezetter. Ook is vader anticommunistisch en voorstander van een Groot-Duitsland. Bij Henks vertrek bracht vader, tot grote schaamte van Henk, de Hitlergroet. In het eerste deel van de oorlog heeft Henk gevochten als infanterist bij SS Standarte Germania en in het tweede deel als Funker (radiobediende) bij SS pantserregiment 5 Wiking. Hij is enkele malen gewond geraakt, maar heeft de oorlog overleefd. Tot 1948 heeft hij in de gevangenis gezeten.

HK

Henk Kistemaker hebben we in dit kwadrant geplaatst omdat...

Generaal Winkelman (GW)

Generaal Winkelman (1876-1952) was, als opperbevelhebber van de Nederlandse strijdkrachten, een militair van de oude stempel, zeer trouw aan Koningin, Volk en Vaderland. Hij was een briljant strateeg, maar vergeleken met de Duitse oorlogsvoering waren zijn tactieken verouderd. Dat was het Nederlandse oorlogsmaterieel, waarvoor hij verantwoordelijk was, ook. De Nederlandse strijdkrachten reageerden traag op de Duitse inval en onderschatte de tegenstander daarbij. Na het bombardement op Rotterdam heeft generaal Winkelman vrijwel onmiddellijk gecapituleerd en niet gewacht op Franse en Engelse troepen die onderweg waren (en niet verder gekomen zijn dan een eindje over de grenzen van Zeeland en Brabant). Het welzijn van het Nederlandse volk ging hem vóór het voortbestaan van de staat. Winkelman heeft geweigerd zich aan de nieuwe machthebbers aan te passen en is de hele oorlog krijgsgevangen gebleven.

GW

Generaal Winkelman hebben we in dit kwadrant geplaatst omdat...

Keuzes keuzes

Soms is het lastig om mensen te beoordelen. Miep Oranje bijvoorbeeld: was zij een verzetsheld, slachtoffer of verraadster? Of alle drie?

Na de oorlog bleken er weinig mensen écht vanaf het begin een actieve rol gespeeld te hebben in het verzet. Er waren ook weinig mensen die vanuit overtuiging met de Duitsers collaboreerden. 

Er was in de oorlog sprake van verzet en van collaboratie. De overgrote meerderheid echter deed aan accommodatie. Leg uit wat dit is.

Tot slot een paar vragen:
vond je deze les interessant?

😒🙁😐🙂😃

Heb je meer geleerd over de bezetting van Nederland?

😒🙁😐🙂😃

Had je deze opdracht liever op papier gemaakt?

Ja

Nee

Heb je nog vragen of opmerkingen? Plaats ze hier.