Bi-3H-13.3 en 13.4 Transport enKou en hitte

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 3

 13.3 Transport

Leerdoelen 13.3 Transport:

-Hoe stoffen door lichaam van insecten stromen

-Hoe transport door het lichaam van de vis loopt

-Hoe transport door het lichaam van een zoogdier loopt

-Hoe stoffen door een plant stromen (hoe komt water omhoog)

Begrippenlijst 13.3 Transport:

*insect-open bloedsomloop

*vissen-gesloten bloedsomloop-enkelvoudige bloedsomloop

*zoogdieren-dubbele bloedsomloop

*Planten-vaatbundels-houtvaten-bastvaten-zuigkracht 

  bladeren-worteldruk-capillaire werking

13.3 Transport van voedingsstoffen en afvalstoffen

3 soorten bloedsomloop:

1: open

2: enkelvoudig gesloten

3: dubbel gesloten

Open bloedsomloop

 gesloten  bloedsomloop

dubbel                           enkel

Hier is het bloed rood door hemoglobine.

Wat doet hemoglobine?

vaatbundels met houtvaten en bastvaten

Houtvaten: water en mineralen van beneden naar boven (omHoog)

Bastvaten: water en glucose van boven naar Beneden.

Hoe kan water omhoog stromen?

1: zuigkracht door de verdamping

     van water in de bladeren

2: worteldruk

3: capillaire werking

    in houtvaten

Op warme zomerse dag is er meer zuigkracht van de bladeren

Doordat de lucht warm is en de wind waait, verdampt het water vanuit het blad heel snel. (alsof je snel water uit een rietje zuigt) Hierdoor wordt het water vanuit de houtvaten ook sneller aangevuld.

De worteldruk en de capillaire werking veranderen niet

Wat hoort er niet bij en waarom?

1. open bloedsomloop
2. Hemoglobine
3. Sprinkhaan
4. Tracheën

Wat hoort er niet bij en waarom?

Hemoglobine

Bloed van insecten vervoert geen zuurstof en bevat daarom ook geen hemoglobine

Wat hoort er niet bij en waarom?

1. Dubbele bloedsomloop
2. Kieuwen
3. Gesloten bloedsomloop
4. Vissen

Wat hoort er niet bij en waarom?

Dubbele bloedsomloop

Vissen hebben een gesloten enkele bloedsomloop en kieuwen

Wat is nr 10?

1. houtvaten
2. vaatbundel
3. bastvaten

Waar zitten luizen op een blad

1. houtvaten
2. vaatbundel
3. bastvaten

Waar zitten luizen op?

Luizen hebben energierijk voedsel nodig, dus daarom zitten ze aan de onderkant. Hier lopen de bastvaten en die bevatte glucose en water. (houtvaten bevatten alleen mineralen en water en die leveren geen energie)

13.4 Kou en hitte

Leerdoelen Kou en hitte 13.4:

-Waardoor dieren tegen kou kunnen

-Waardoor dieren tegen warmte kunnen

-Waardoor een kleiner dier sneller afkoelt

-Hoe een koudbloedig dier leeft

-Hoe planten overleven bij droogte

Begrippenlijst Kou en Hitte 13.4

-warmbloedig- en koudbloedige dieren

-winterrust en winterslaap

-lichaamsoppervlak en warmteverlies

-aanpassing bij planten(vetlaag,kleine oppervlakte, haren/stekels, aanpassing huidmondjes)

Warmbloedig 

Temperatuur redelijk constant --> kost energie!

Koudbloedig

Temperatuur zelfde als omgeving

warmbloedig 

Temperatuur redelijk constant

koudbloedig

Temperatuur zelfde als omgeving

Warmbloedig 

Manieren om af te koelen

* Zomervacht/verenkleed/vetlaag

* Warmte afgeven via bloed, huid

* Lucht laten stromen

* Hijgen

Menselijke superpower

Zweten: van de mensapen kunnen alleen
mensen zoveel zweten.

Verkoelend --> grote afstanden rennen zonder oververhit te raken

Warmbloedig

Manieren om warm te blijven:

* Isoleren: wintervacht/verenkleed/vetlaag
     - stilstaande lucht in haren/veren

* Klein oppervlak (zie 2 slides later)

* Kou vermijden: winterslaap/winterrust, 

   

Egel

Gaat in winterslaap

=

slaapt de hele winter door

Eekhoorn

Gaat in winterrust

=

wordt af en toe wakker, als het wat minder koud is in de winter

Grootte en warmte

Grotere dieren -->

minder oppervlak per inhoud 
                     (m²)                   (m³)

Warmte verlies je alleen aan
het oppervlak

Grotere dieren blijven beter
warm!

Egels en eekhoorns verzamelen allebei een voorraad voedsel.
Waarom heeft de eekhoorn meer voedsel nodig?

Wat is niet waar over de winterslaap van de egel?

1. De lichaamstemperatuur stijgt.
2. De activiteit blijft hetzelfde
3. Het lichaamsgewicht neemt af.
4. De ademhaling en de hartslag dalen

Welk gevaar loopt een egel als de winter streng is en lang duurt?

O-V = verhouding oppervlakte : volume

O-V: 0.04:1

O-V: 1.83:1

O-V: 0.30:1

Koelt snel af

Koelt langzaam af

Koelt gemiddeld af

0

 koudbloedig dier

Koudbloedige dieren nemen de temperatuur van hun omgeving aan.

Lichaam opwarmen: in de zon liggen

Lichaam afkoelen: in de schaduw/in het water

Te koud: verbranding langzamer, bewegen trager

0

Hoe overleven planten droogte?

Woestijnplanten

Verdamping tegengaan

• Oppervlakte verkleinen!
• Stilstaande lucht door stekels/haren
• En meer!

Water opnemen en opslaan 

• Lange wortels of breed vertakt en oppervlakkig
  
• Water opslaan in de stengel
  

0

13.3 en 13.4 (huis-)werk

M 13.3: Opdr. 3, 4 ,5 ,6, 7, 8, 10, 12, 14a en b, 15 t/m 17

M 13.4: Opdr. 1, 2, 3, 4c,  5 t/m 7, 8, 9, 10, 11, 12,  14, 15, 17, 19, 20

Weet je het nog?

Mensen zijn alleseters dus wij hebben?

1. Plooikiezen
2. Knipkiezen
3. Knobbelkiezen
4. Verstandskiezen

Wat verandert er in de energiebalans wanneer ik snel groei

1. U
2. B
3. T
4. P

Op een zomerse dag met veel wind neemt de plant meer water op dan normaal. Waardoor

1. Meer zuigkracht van de bladeren
2. Meer worteldruk
3. Meer capillaire werking
4. Geen van allen

Heeft een insect een open of een gesloten bloedsomloop?

1. open
2. gesloten

wat vervoert het bloed bij de vis

1. zuurstof
2. zuurstof en voedingsstoffen
3. voedingsstoffen en afvalstoffen
4. zuurstof, voedingsstoffen en afvalstoffen

Heeft een vis een open of een gesloten bloedsomloop

1. open
2. gesloten

Wat vervoeren de houtvaten?

1. water en mineralen
2. water en glucose
3. water en zuurstof
4. water

Hoe heet het onderdeel dat de voedingstoffen vervoerd in de plant?

1. vaatbuisjes
2. vaatbundels
3. haarvaten

Welke stelling is juist

1. kleine dieren koelen sneller af dan grote
2. grote dieren koelen sneller af dan kleine
3. klein of groot zegt niets over afkoelen

Bij de plant zit in de buitenring de

1. Houtvaten
2. Bastvaten