Paragraaf 3.4: Geslachtschromosomen

• Biologie
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 4

Welkom!

Pak je spullen:

• Laptop
• Biologie boek
• Schrift voor aantekeningen
• Pen
  
• Mobiel in de tas!

Wat gaan we doen?

1e uur:

• Uitleg paragraaf 3.4: Geslachtschromosomen
• Zelfstandig werken aan 3.4

2e uur: 

• Paragraaf 3.5/3.6: Speciale overerving 
• VWO: Paragraaf 3.5: Dihybride kruisingen
• HAVO: Zelfstandig werken 3.4/3.5
• VWO: Zelfstandig werken 3.4/3.5/3.6

Iemand die in staat is om zijn tong in de lengterichting tot een gootje te rollen, is in het bezit van allel R. Iemand die niet in staat is om zijn tong te rollen (rr) heeft twee zusters die het wel kunnen. 

Welke genotypen van de ouders en de zusters zijn dan mogelijk?

Iemand die in staat is om zijn tong in de lengterichting tot een gootje te rollen, is in het bezit van allel R. Iemand die niet in staat is om zijn tong te rollen (rr) heeft twee zusters die het wel kunnen. Welke genotypen van de ouders en de zusters zijn dan mogelijk?

1. ouders RR en Rr; zusters RR en/of Rr
2. ouders Rr en RR; zusters alleen RR
3. ouders RR en Rr; zusters alleen Rr
4. ouders Rr en Rr; zusters RR en/of Rr

De overerving van een bepaalde vorm van doofheid is in de stamboom aangegeven. De allelen A en a spelen een rol bij de bepaling van het gehoorvermogen.

Wat is het genotype van persoon T?

• Bepaal eerst wat dominant is. Doof (zwart) of niet doof (wit)?

• Bepaal dan of het een X-chromosomale overerving is. Hoe?? Een dominant vader (X^AY) krijgt altijd een dominante dochter X^AX^-. En een recessieve moeder X^aX^a krijgt altijd een recessieve zoon X^aY. Klopt dit niet? Dan is het autosomaal!

De overerving van een bepaalde vorm van doofheid is in de stamboom aangegeven. De allelen A en a spelen een rol bij de bepaling van het gehoorvermogen.
Wat is het genotype van persoon T?

De overerving van een bepaalde vorm van doofheid is in de stamboom aangegeven. De allelen A en a spelen een rol bij de bepaling van het gehoorvermogen.

Wat is het genotype van persoon T?

• Bepaal eerst wat dominant is. Doof (zwart) of niet doof (wit)?

• Bepaal dan of het een X-chromosomale overerving is. Hoe?? Een dominant vader (X^AY) krijgt altijd een dominante dochter X^AX^-. En een recessieve moeder X^aX^a krijgt altijd een recessieve zoon X^aY. Klopt dit niet? Dan is het autosomaal!

Bij bananenvliegjes wordt de oogkleur o.a. bepaald door een gen gelegen in het X-chromosoom. Het allel voor rode oogkleur is dominant over het allel voor witte oogkleur.
Bij welke van de volgende kruisingen zullen alle mannelijke nakomelingen witogig zijn?

1. Heterozygoot wijfje x roodogig mannetje
2. Heterozygoot wijfje x witogig mannetje
3. Witogig wijfje x roodogig mannetje
4. Homozygoot roodogig wijfje x witogig mannetje

Paragraaf 3.4: Geslachtschromosomen

Leerdoelen

1. Je kunt beschrijven op welke wijze geslachtschromosomen het geslacht van de mens bepalen.
2. Je kunt een kruisingsschema maken voor X-chromosomale overerving en hieruit of uit stambomen de frequentie van genotypen en fenotypen van de nakomelingen afleiden.

Geslachtschromosomen

Meisjes hebben twee  

X-chromosomen (XX).

Jongens hebben een X en een Y-chromosoom (XY).

X- chromosomaal

Als een gen op het X-chromosoom ligt, heet het X-chromosomaal. 

We noteren dit dan bijvoorbeeld als X^A of X^a.

X-chromosomale overerving (1)

 Een vrouw heeft 2 X-chromosomen, dus een homozygoot heeft X^AX^A of X^aX^a

 Een vrouwlijke heterozygoot (X^AX^a) kan draagster zijn van een recessieve eigenschap.

X-chromosomale overerving (2)

Bij mannen is hetero-/homozygoot niet van toepassing, omdat zij maar 1 X-chromosoom hebben.

X^aY- of X^AY-

Kleurenblindheid

• Het allel waarmee je rood/groen onderscheidt ligt op het X-Chromosoom.
  
• Dat heeft vooral voor mannen een onverwacht gevolg.

• Het gen voor kleurenblindheid is recessief en is X-Chromosomaal.
  
• Een kleurenziende man en een heterozygoot (niet-kleurenblinde) vrouw krijgen een kind
  

Hoeveel procent van de nakomelingen is kleurenblind?

1. 0%
2. 50% van de vrouwen
3. 50% van de mannen
4. 50% van de mannen en vrouwen

Denk mee..

• Het gen voor kleurenblindheid is recessief en is X-Chromosomaal.
• Een kleurenblinde man en een homozygoot (niet-kleurenblinde) vrouw krijgen een kind.

Wat is de kans op kleurenblinde kinderen?

1. 0%
2. 50% van de mannen
3. 50% van de vrouwen
4. 50% van de mannen en vrouwen

• Het gen voor kleurenblindheid is recessief en is X-Chromosomaal.
  
• Een kleurenblinde man en een heterozygoot (niet-kleurenblinde) vrouw krijgen een kind.
  

Hoeveel procent van de nakomelingen is kleurenblind?

1. 25% alleen de mannen
2. 25% alleen de vrouwen
3. 50% van de mannen en vrouwen
4. 100% zowel mannen als vrouwen

• Het gen voor kleurenblindheid is recessief en is X-Chromosomaal.
  
• Een kleurenziende man en een kleurenblinde vrouw krijgen een kind
  

Hoeveel procent van de nakomelingen is kleurenblind?

1. Niemand
2. alleen de vrouwen
3. Alleen de mannen
4. Iedereen

Conclusie:

• Mannen hebben vaker last van X-chromosmale afwijkingen

1. Hemofilie (bloederziekte)
2. Ziekte van Duchenne (spierdystrofie)
3. Ichtyosis (verhoorningsstoornis)

Is deze eigenschap X-chromosomaal?

Is deze eigenschap X-chromosomaal?

• Nee

Is deze eigenschap X-chromosomaal?

Is deze eigenschap X-chromosomaal?

• Ja  

Is deze eigenschap X-chromosomaal?

• Nee
  
• Er zijn moeders met de eigenschap met zoons zonder de eigenschap

	X a	Y -
X a	X a X a	X a Y -
X a	X a X a	X a Y -

	X A	Y -
X a	X A X a	X a Y -
X a	X A X a	X a Y -

Tip 1: Bij een eigenschap die X-chromosomaal, recessief overerft, hebben alle zoons van een moeder met de eigenschap ook de eigenschap.

Zij krijgen hun enige X-chromosoom van hun homozygoot recessieve moeder

X

O

Is deze eigenschap X-chromosomaal?

• Nee
  
• Er zijn moeders met de eigenschap met zoons zonder de eigenschap

	X a	Y -
X a	X a X a	X a Y -
X a	X a X a	X a Y -

Tip 2: Bij een eigenschap die X-chromosomaal, recessief overerft, heeft een dochter met de eigenschap een vader die ook de eigenschap heeft.

Homozygoot recessieve dochters erven gegarandeerd een recessief allel van de vader. Aangezien de vader maar een allel heeft, heeft hij dus de eigenschap.

	X a	Y -
X A	X A X a	X A Y -
X a	X a X a	X a Y -

Aan de slag!

 Havo:

Paragraaf 3.4: opdracht 40 t/m  48

VWO: 

Paragraaf 3.4: opdracht  35 t/m 42

Opdrachten niet af = huiswerk