Paragraaf 3.1: Gaswisseling

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 6

Werkwijze Biologie

Pak je spullen:

• Eventueel laptop
• Biologieboek
• Schrift voor aantekeningen
• Pen
• Mobiel in de tas!

Mooi! Dan gaan we beginnen!

Wat gaan we doen?

• Herhaling paragrafen 2.3 en 2.4: Het bloedvatenstelsel en het bloed

• Uitleg paragraaf 2.5: Weefselvloeistof en de lymfe

• Zelfstandig werken aan paragraaf 2.5

Thema 3: Gaswisseling en uitscheiding

Gaswisseling en uitscheiding:
Waar denk je aan/wat weet je al?

Paragraaf 3.1: Gaswisseling

Leerdoelen

1. Je kunt van delen van het ademhalingsstelsel de functies en kenmerken noemen.
   
2. Je kunt beschrijven hoe zuurstof en koolstofdioxide door het bloed worden getransporteerd.
3. Je kunt bij insecten en vissen beschrijven hoe ademhaling plaatsvindt.

BINAS: 83A, C, D, E

Gaswisseling = opname en afgifte van gassen aan de lucht. Dit gebeurt in de longblaasjes.

Hoe komt lucht in je longen?

1. Eerst komt de lucht in je neusholte of mondholte.
   
2. Via de keelholte komt de lucht in je luchtpijp. In de wand van de luchtpijp zitten ringen kraakbeen.
   
3. De luchtpijp splitst zich in twee luchtpijptakken, de bronchiën.
   
4. In de longen verdeelt elke bronchie zich in kleinere buisjes, de bronchiolen (= luchtpijptakjes).
   
5. Aan het einde van de luchtpijptakjes zitten de longblaasjes (= alveoli).

Neusslijmvlies met trilhaarepitheel

Slijmlaag houden stoffen vast. Trilharen bewegen stoffen naar buiten.

Neusslijmvlies heeft een aantal functies: 

• kleine stofdeeltjes en ziekteverwekkers opvangen en afvoeren
• lucht vochtig maken
• lucht warm maken
• lucht keuren op gevaarlijke stoffen (met reukzintuig)

In het neusslijmvlies vinden we ook de reukzintuigen.

Beweging trilharen verplaatsen slijm naar keelholte --> doorgeslikt.

Bijholten

De neusholte is verbonden met bijholten, welke ook slijm produceren, wat afgevoerd wordt door de neusholte. Bij verkoudheid zwelt het neus- en bijholteslijmvlies op, de uitgangen van de bijholten worden afgesloten en je hebt dat verstopte neus gevoel.

Andere functies van de bijholten kunnen zijn, o.a. resonantie bij het praten en de schedel lichter maken. 

De stembanden

Stembanden kunnen bewegen om de stemspleet nauwer of wijder te maken

Om geluid te maken breng je de stembanden dichtbij elkaar. Dan wordt de uitgedemde lucht in trilling gebracht

Hoe strakker ze staan hoe meer trilling. 

Hoe meer trilling hoe hoger het geluid.

Strottenhoofd met stembanden

Stembanden zijn stevige vliezen.

Deze vormen van klanken in samenwerking met tong, tanden, lippen, mondholte en de neus.

Om de alveoli (longblaasjes) is een laagje vocht: alveolair vocht

Bij diffusie verplaatst... zich van...

1. Water, van hoge naar lage concentratie
2. Water, van lage naar hoge concentratie
3. Een stof, van hoge naar lage concentratie
4. Een stof, van lage naar hoge concentratie

Partiële druk: pO₂ en pCO2 

• Door diffusie verplaatst O₂ zich:

alveolaire lucht --> alveolaire vocht --> longhaarvaten

• Gedreven door partiële gasdruk

Hoe verplaatst CO₂ zich dan? 

Begin

Stap 2

Eind

Alveolaire lucht

Alveolaire vocht

Longhaarvaten

Er is geen verschil in partiële stikstofdruk (pN2) tussen de lucht in de longblaasjes en het bloedplasma.

1. Toch vindt er diffusie plaats.
2. Er vindt hierdoor geen diffusie plaats.

Wet van Fick

BINAS 83A

Wet van Fick: n=D*A*(Δc/Δx)

Hoe groter het diffusieoppervlak, de diffusiecoëfficiënt en het concentratieverschil hoe groter de diffusiesnelheid.

Hoe groter de diffusieafstand hoe kleiner de diffusiesnelheid.

O₂ bindt aan hemoglobine

HbO₂ = oxyhemoglobine

CO₂  wordt H⁺ en HCO₃^-

H⁺ bindt aan hemoglobine

HCO₃^- in bloedplasma

Hb laat O₂ los

Transport O₂

Transport CO₂

• Longhaarvaten opgeloste CO₂ vanuit bloedplasma naar alveolaire vocht.
• Hemoglobine gebonden CO₂ en H⁺ komt vrij.
• HCO₃^- vanuit bloedplasma naar rode bloedcellen, vormt H₂CO₃ met H⁺ , wordt door koolzuuranhydrase meteen gesplitst in CO₂ en H₂0.

Partiële druk: pO₂ en pCO2 

0% Hb

100% HbO2

100% Hb

0% HbO2

Een klein beetje zuurstof lost op in bloedplasma, het grootste deel wordt geboden aan hemoglobine (Hb) in de rode bloedcellen.

Bij meer CO₂ wordt makkelijker zuurstof afgegeven bij dezelfde zuurstofdruk.

Bohr-effect = hogere afgifte O₂ door oxyHb vanwege hogere temperatuur of pCO2

Diffusie van gassen

Doordat zuurstof vooral bindt aan Hb in het bloedplasma rond de longblaasjes, blijft er altijd een concentratieverschil tussen het alveolaire vocht en het bloedplasma.

Dit is voordeling voor de diffusie!

Gaswisseling bij insecten

Sterk vertakte buizen 

(= tracheeën) die O₂ tot aan de individuele cellen transporteren.  De opening van een trachee aan de buitenzijde van het lichaam heet een stigma 

Tegenstroomprincipe

Gaswisseling bij vissen

Geen longen maar kieuwen

kieuw = kieuwboog met kieuwplaatjes. 

Plooien in kieuwplaatjes = kieuwlamellen.

Als water langs deze kieuwlamellen stroomt dan nemen de bloedvaatjes hierin daar zuurstof uit.

Gebruik van het tegenstroomprincipe

Aan de slag!

Paragraaf 3.1: opdrachten  1 t/m 13

Opdrachten niet af --> Huiswerk

Nabespreking:

• Zijn er nog vragen?

• Hoe vonden jullie de les?

Tot slot:

Schuif je stoel aan

en

Ruim je afval op

Tot de volgende les!