Les 6: Samenstellingen

• Nederlands
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 1

Samenstellingen

Wat heb je in de vorige les(sen) geleerd?

Vertel hier iets over.

Wat ga je doen in deze les?

- Je leest over samenstellingen.

- Je bekijkt twee video's.

- Je oefent met tussenletters in samenstellingen.

Leerdoelen

- Ik weet wat een samenstelling is.

- Ik weet wat de regels zijn bij het maken van samenstellingen.

- Ik kan deze regels op de juiste manier toepassen bij samenstellingen.

Wat bedoelen ze bij de vorige dia's met: "De spatie maakt het verschil"?

Wat weet je nog over samenstellingen?

Tussenletter in samenstellingen

Een samenstelling is een woord dat is opgebouwd uit twee of meer woorden die ieder zelfstandig kunnen voorkomen. Soms is er een extra 'tussenletter' nodig om deze woorden aan elkaar te kunnen 'plakken'.

Er zijn diverse vormen van samenstellingen:

- Geen tussenletter                     telefoonhoesje - tafelpoot

- Tussenletters -en-                    bloemenwinkel - leerlingenraad

- Tussenletter -e-                         apetrots - gemeentebestuur

- Tussenletters -s-                       koningszoon - personeelschef

Belangrijk: het eerste deel van de samenstelling bepaalt de regel!

Tussenletter -(e)n

Basisregel: je schrijft bij ‘gewone’ samenstellingen altijd –(e)n.
Krant + jongen = krantenjongen
Beest + bende = beestenbende
Aap + rots = apenrots
Stoel + dans = stoelendans
Boek + kast = boekenkast
Hond + hok = hondenhok

Je schrijft een tussenletter -e-:

- Als het eerste deel een werkwoord of versterkend woord is

dronkelap, beresterk

- Als het eerste deel een uniek persoon of een unieke zaak is (er is er maar een van)

zonnescherm, Koninginnedag

- Als het woord niet meer herkenbaar is als samenstelling

ellepijp, schattebout

Je schrijft een tussenletter -e-:

- Als het eerste deel  geen meervoud heeft

rijstepap, ereplek

- Als het eerste deel alleen een meervoud op -s heeft

horlogemaker

- Als het eerste deel een meervoud op -s en -n heeft

secondewijzer

Leg het verschil uit!

Tussenletter in samenstellingen

Het meervoud van ‘tomaat’ is ‘tomaten’. De samenstelling schrijf je dus ook met –en.

Het meervoud van ‘groente’ is ‘groentes’ én ‘groenten’. De samenstelling schrijf je dus alleen met een –e.

Leg uit

Tussenletter in samenstellingen

Het meervoud van ‘aap’ is ‘apen’. De samenstelling schrijf je dus ook met –en.

Bij ‘apetrots’ versterkt het eerste deel een bijvoeglijk naamwoord, namelijk ‘trots’. In de samenstelling schrijf je dus alleen een -e

Tussenletter –s-

Je schrijft een –s- als je die hoort. Jongensboek, geluidsbron.

Soms kun je dit niet horen. Zoek dan een andere samenstelling waarbij je het wel kunt horen.
       Voorbeeld: dorp + straat

      dorpstraat of dorpsstraat?

Vul een ander woord in: dorpplein of dorpsplein? --> dorpsstraat

Even oefenen...

Wat is een samenstelling

1. 2 woorden, waar 1 woord van is gemaakt
2. Samen stellen ( een relatie hebben )
3. Weet ik niet
4. Een meervoudsvorm

Welk woord is een samenstelling?

1. weegschaal
2. loopt
3. school
4. het

Wat is de juiste samenstelling?

1. spinnenweb
2. spinneweb

Wat is de juiste samenstelling?

1. kattenkruid
2. kattekruid

Wat is de juiste samenstelling?

1. fietserek
2. fietsenrek

Welk woord is goed geschreven?

1. gedachtengang
2. gedachtesgang
3. gedachtegang

Maak een samenstelling van de woorden:
stoel + dans

Welk woord is goed geschreven?

1. braamsap
2. bramensap
3. bramesap

Maak een samenstelling van de woorden:
elektriciteit + centrale

Welk woord is goed geschreven?

1. fietslot
2. fietsslot

Welk woord is goed geschreven?

1. bessesap
2. bessensap

Welke vormen van samenstellingen zijn er?

Leerdoelen

- Ik weet wat een samenstelling is.

- Ik weet wat de regels zijn bij het maken van  samenstellingen.

- Ik kan deze regels op de juiste manier toepassen bij samenstellingen.

Ben je tevreden over het behalen van je leerdoelen?

😒🙁😐🙂😃

Wat ging er goed?
Wat kan er nog beter?

En nu verder...

Heb je nog tijd over?

--> kies dan nog een onderdeel uit de keuzekaart

--> stel je vragen aan de docent