Thema 3: Effectoren: spieren

• Biologie
• Secundair onderwijs

Thema 3: effectoren

Van prikkel tot reactie

Geef de 5 onderdelen van de weg van prikkel tot reactie in juiste volgorde

1. Van Prikkel tot reactie

1. Van Prikkel tot reactie

Mogelijke effectoren: 

• ...
• ...

1. Van Prikkel tot reactie

Mogelijke effectoren: 

• Spieren
• Klieren

Vb? ..

1. Van Prikkel tot reactie

Mogelijke effectoren: 

• Spieren
• Klieren

Vb?

Spieren: armspier, beenspier, tongspier,

Klieren: zweetklier, bijnier, oorspeekselklier, .. 

Kan 1 prikkel meerdere effecten uitlokken?

1. Ja
2. Nee

1. Van Prikkel tot reactie

Vb: evenwicht verliezen. 

--> Effect bij spieren: spieren in armen en benen herstellen je evenwichtspositie

--> Effect bij klieren: plotse stress omdat je kan vallen: bijnieren produceren adrenaline. 

2. Het skelet, aanhechtingsplaats voor spieren

Welke onderdelen van je lichaam spelen een rol bij het bewegen?

2.1 Bouw van het skelet

Bewegingsstructuren = nodig om bewust of onbewust te bewegen

• Beenderen
• Skeletspieren
• Gewrichten

Hoe verschillende soorten beenderen heeft de mens?

1. 2
2. 20
3. 200
4. 2000

2.1 Bouw van het skelet

• Meer dan 200 verschillende
• Eigen functie + specifieke vorm
•  Indeling is op basis van de vorm

2.1 Bouw van het skelet

2.1 Bouw van het skelet

Indeling op basis van vorm:

• Lange beenderen
• Korte beenderen
• Platte beenderen
• Onregelmatige beenderen

2.1 Bouw van het skelet

Lange beenderen

= deze beenderen zijn langer dan dat ze breed zijn

Vb.: dijbeen, scheenbeen, vinger- en teenkootjes, ..

2.1 Bouw van het skelet

Korte beenderen

= deze beenderen zijn even lang als breed 

Vb.: hand- en voetwortelbeentjes

2.1 Bouw van het skelet

Platte beenderen

= breed en afgeplat. Beschermen inwendige organen

Vb.: schedelbeenderen (hersenen), schouderbladen + borstbeen + ribben (longen en hart), heupbeenderen (organen in buikholte)

2.1 Bouw van het skelet

Onregelmatige beenderen

= uiteenlopende vormen

Vb.: wervels van de wervelkolom, boven- en onderkaak

2.2 Beenderen zijn met elkaar verbonden

1. Vergroeid: Heiligbeen (5 onderste wervels wervelkolom)
2. Naden 
3. Kraakbeen 
4. Gewrichten 

2.2 Beenderen zijn met elkaar verbonden

1. Vergroeid: 
2. Naden: schedelbeenderen
3. Kraakbeen 
4. Gewrichten 

2.2 Beenderen zijn met elkaar verbonden

1. Vergroeid
2. Naden 
3. Kraakbeen: ribben aan borstbeen
4. Gewrichten

2.2 Beenderen zijn met elkaar verbonden

1. Vergroeid
2. Naden
3. Kraakbeen
4. Gewrichten: tussen boven- en                                            onderarm, knie

2.3 Bouw van een gewricht

2.3 Bouw van een gewricht

2.3 Bouw van een gewricht

Soorten gewrichten:

• Scharniergewricht
• Rolgewricht
• Kogelgewricht

2.3 Bouw van een gewricht

Gewrichtsprobleem:

Ontwrichting: gewrichtskom en 

gewrichtskop zijn verschoven ten opzichte

van elkaar. 

Verwerking

Oefening 1 p. 78

Oefening 2 p. 78

Oefening 3 p. 78

3. Spieren zorgen voor beweging

3.1 soorten spieren

1. Willekeurige spieren
2. Onwillekeurige spieren 

3.1 soorten spieren

1. ...
2. ...

3.1 soorten spieren

1. Willekeurige spieren
2. Onwillekeurige spieren 

3.1 soorten spieren

Willekeurige spieren

• Werken onder controle van je wil
• Verbonden aan skelet: skeletspieren
• Opsteken vinger, iets oprapen, springen

3.1 soorten spieren

Willekeurige spieren: microscopisch beeld

• Dwarsgestreept spierweefsel
• Celkern tegen membraan spiervezel
• Tot wel 300 Celkernen per vezel
• vb: bicepts, triceps

Celkern

3.1 soorten spieren

1. Willekeurige spieren
2. Onwillekeurige spieren 

3.1 soorten spieren

Onwillekeurige spieren 

• Werking kun je niet bepalen
• Spieren die je maag doen samentrekken, pupil laten vergroten

3.1 soorten spieren

Onwillekeurige spieren : microscopisch beeld

• Glad spierweefsel
• Geen dwarse strepen
• Cellen langvormig en spoelvormig
  = egaal beeld
• Elke cel: 1 duidelijke kern
• Vb: kring- en lengtespier dunne darm, maagwandspier

Celkern

3.1 soorten spieren

UITZONDERING: HARTSPIER

• Geen skeletspier
• Onwillekeurig
• Dwarsgestreept hartspierweefsel

3.2 Bouw en werking van dwarsgestreepte spieren

3.2 Bouw en werking van dwarsgestreepte spieren

3.2 Bouw en werking van dwarsgestreepte spieren

Antagonistische werking of tegengestelde werking. 

Een skeletspier is nooit uit zichzelf ontspannen. Myosine- en actinedraden schuiven enkel uit elkaar als een andere spier zich opspant. 

3.3 Bouw en werking van gladde spieren

Elke spiercel heeft aparte

myosine en actinedraden

Niet bewust laten samentrekken

Raken niet uitgeput

3.3 Bouw en werking van de hartspier

Hartspier: driedimensionaal

netwerk van dwarsgestreepte

spiervezels die 1 of meerdere

celkernen bevatten.

Samentrekken is ritmisch

en ononderbroken

Verwerking

Oefening 4 p. 79

Oefening 5 p. 79

Oefening 6 p. 79

Oefening 7 p. 80