12.1 en 12.2 3VWO

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 2

Welkom 

Denk om…

Je jas uit, pet af.

Mobiel in de telefoontas (op stil).

Boek (dicht) + schrift, pen op tafel. Tas op de grond.

Zitten op je eigen plek!

Eten en drinken doe je in de kantine.

5 minuten de tijd.

Planning 

• Welkom  
• Uitleg 12.1 + opdrachten maken 
• Oefenen met kruisingsschema's 
• Afsluiting 

Leerdoelen 

• Aan het eind van de les...
• Weet je hoe je een kruisingsschema invult.
• Weet je hoe eigenschappen overerven.
• Weet je wat de begrippen homozygoot, heterozygoot, dominant en recessief inhouden. 

wat is het verschil 

• Homozygoot / Heterozygoot 

wat is het verschil

Dominante Gen / recessieve Gen

Homozygoot: twee van dezelfde genen voor één eigenschap.  

bijvoorbeeld : BB of bb

Heterozygoot: twee verschillende genen voor één eigenschap. 

bijvoorbeeld: Bb

Recessief: een recessief gen wordt door een dominant gen onderdrukt en komt alleen tot uiting als het

homozygoot aanwezig is. Een recessief gen wordt met een kleine letter geschreven.

Dominant: een dominant gen is overheersend over een recessief gen en komt hierdoor altijd tot uiting in het fenotype. Een dominant gen wordt met een hoofdletter geschreven.

Dominant: HOOFDLETTER

recessief: kleine letter

Kruisingen

Bij een kruising krijgen twee ouders samen nakomelingen.

Een kruising is een overzicht van:

• Fenotypen en genotypen van ouders
  
• De allelen in de geslachtscellen
  
• De mogelijke genotypen en fenotypen van de nakomelingen

In een geslachtscel zit altijd:

• De helft van het aantal chromosomen uit een lichaamscel
• 1 allel van ieder gen
• 1 van de 2 geslachtschromosomen 

Kruisingen

In een kruisingsschema worden de generaties aangegeven door:

• P(arents): Ouders (... x ...)
• F1: De eerste generatie nakomelingen (kinderen)
• F2: De tweede generatie nakomelingen (kleinkinderen)

Hoe komt Dennis aan zijn blauwe ogen?

• Genotype --> DNA
• Fenotype --> uiterlijk
• Homozygoot --> 2 dezelfde allelen​
  
• Heterozygoot --> 2 verschillende allelen​
  
• Dominant --> komt altijd tot uitdrukking​
  
• Recessief --> komt alleen tot uitdrukking als er geen dominant allel aanwezig is.​

Hoe noteer je genotypen?

bron 6

Stappenplan

1. Schrijf het fenotype van beide ouders op inclusief het geslacht
2. Schrijf het genotype van beide ouders hieronder
3. Schrijf de allelen in de geslachtscellen op
4. Maak het kruisingsschema
5. Schrijf onder het schema de verhouding in genotypen op
6. Schrijf daaronder de verhouding in fenotype

1:1

bruin - wit

Oefenvraag

1 bruin heterozygote hengst krijgt nakomelingen met 1 blonde merrie. 

Hoe zien de nakomelingen eruit? Geef ook de verhoudingen in het genotype en fenotype.

kruisingsschema

P

Allel in de geslachtscellen

Allel in de geslachtscellen

Hoe ontstaan er drie of meer fenotypen?

• Intermediair --> 3 fenotypen, beide allelen zijn 'even sterk'. Als beide allelen aanwezig zijn, ontstaat een tussenvorm. Noteren we op de volgende  manier 
• Co-dominant --> 1 gen met meerdere allelen. Bv. bloedgroepen. Beide allelen komen tot uiting. 

12.2 Het zit in de familie

• Oefenvragen stamboom
• Uitleg 12.2 deel 2

Begrippen kennen 

Monogeen

• Erfelijke aandoening bepaald door 1 gen
  
• Bijv. albinisme
  

Drager

• Iemand met een gezond en een ziekmakend allel
  
• Elk mens heeft 6 tot 10 ziekmakende allelen

Recessieve overerving

• Beide ouders zijn drager (heterozygoot)
  
• Kind krijgt 2 recessieve allelen voor de erfelijke aandoening; gevolg: aangedaan
• Homozygoot recessief
  

Dominante overerving

• 1 van de ouders moet ziek zijn (heterozygoot of homozygoot dominant)
  
• Kinderen met het dominante allel zijn ziek
  
• Aandoening vaak bij meerdere generaties in een familie

Geslachtsgebonden recessieve overerving

• Meestal op het X-chromosoom
  
• Notitie: 

• Kleurenblindheid

Kleurenblindheid

• Gebonden aan het X-chromosoom
  
• Mannen hebben maar 1 X-chromosoom dus meer kans op kleurenblindheid
  
• 1 op de 12 mannen kleurenblind
  
• Kans op een kleurenblind meisje <0.5%

STAMBOMEN

Schrijf als het mogelijk is altijd in de stamboom!

Hoe maak je een stamboom?

https://www.bioplek.org/animaties/erfelijkheidsleer/stambomeneenvx.html

Samengevat Stamboom

Hoe ontstaan er drie of meer fenotypen?

• Intermediair --> 3 fenotypen, beide allelen zijn 'even sterk'. Als beide allelen aanwezig zijn, ontstaat een tussenvorm. Noteren we op de volgende  manier 
• Co-dominant --> 1 gen met meerdere allelen. Bv. bloedgroepen. Beide allelen komen tot uiting. 

volgende les 9 nov

• Oefenen geslachtsgebonden overerving + stambomen (12.2)
• Uitleg + oefenen intermediair en co-dominante kruisingen (12.1) 

Nu: oefenen met kruisingsschema's + maken opdracht 1 t/m 13