4H 4.5 Onderzoek naar evolutie

Startopdracht

Beantwoord de volgende vragen in je schrift:

1. Wanneer behoren organismen tot hetzelfde soort?
2. Wat is een populatie?

1. Loop rustig het lokaal binnen en praat zachtjes
2. Ga zitten op je stoel
3. Oortjes doe je uit
4. Je jas hang je over je stoel
5. Pak je boek, schrift + pen

Dezelfde soort organismen

Organismen behoren alléén tot dezelfde soort als ze vruchtbare nakomelingen kunnen krijgen.

Elephas maximus

Elephas africanus

Canis familiaris

Canis familiaris

Zelfde Familie: Olifanten

Zelfde soort: Honden

Populatie

Een groep individuen van hetzelfde soort in een bepaald gebied die zich onderling 

voortplanten.

Programma

• Leerdoelen
• Uitleg basisstof 4.5 Onderzoek naar evolutie
• Oefenen met stambomen
• Afsluiting 

Thema 4 Evolutie

Oriëntatie

4.1 Indeling van de levende natuur 

4.2 Bacteriën, virussen en schimmels les 2

4.3 De evolutietheorie les 2

4.4 Evolutie in populaties

4.5 Onderzoek naar evolutie

Leerdoelen 

• Je kunt enkele onderzoeksmethoden naar verwantschap noemen.
• Je kunt verschillen en overeenkomsten herkennen tussen organen en orgaanstelsels van de mens en van verschillende diersoorten
• Je kunt een stamboom aflezen en construeren. 

Argumenten voor de  evolutietheorie

• Overeenkomsten in bouw

• Rudimentaire organen

• Overeenkomst in embryonale ontwikkeling
• Fossielen
• DNA-analyse

Homologe organen

Homologe organen --> tonen verwantschap aan.

Organen met een vergelijkbare bouw (bijvoorbeeld de botstructuur).

Homologe organen: dezelfde bouw (organen), maar een andere functie. 

Analoge organen

Analoog --> dezelfde functie, maar de bouw is verschillend, geen verwantschap

Door aanpassing aan het milieu zijn bij niet verwante organismen organen met een vergelijkbare functie ontstaan. 

Organen die wel op elkaar lijken qua functie, maar qua bouw verschillend zijn. 

Analoge organen

Andere bouw - dezelfde functie

Samenvattend

Homologe organen vertonen een overeenkomst in bouw die voortkomt uit eenzelfde embryonale ontstaanswijze. De verschillende functies zijn ontstaan als aanpassing aan een verschillend milieu. 

Analoge organen hebben door aanpassing aan hetzelfde milieu een vergelijkbare functie, maar een verschillende bouw. Deze is ook niet terug te vinden in een gemeenschappelijke voorouder.

Rudimentair orgaan

Een orgaan dat geen functie (meer) heeft.

Bij verre voorouders had zo'n orgaan nog wel een functie maar die is verloren gegaan tijdens de evolutionaire ontwikkeling.

Voorbeelden:

    het stuitbeentje bij de mens (ooit de aanleg van een staart)
    de verstandskiezen bij de mens
    pootresten bij slangen

Fossielen

• Fossielen zijn versteende overblijfselen van organismen of afdrukken van organismen in gesteenten.
• Fossielen laten soms zien dat soorten maar een bepaalde periode hebben geleefd of dat soorten veranderen.

https:

DNA-analyse

• Soorten die een gemeenschappelijke voorouder hebben tonen verwantschap. 
• DNA-analyse speelt een belangrijke rol bij het bepalen van de mate van verwantschap.
• De specifieke nucleotidenvolgorde van DNA wordt bepaald. Door DNA te vergelijken kan je de afstammeling van een soort bepalen--> Hoe meer overeenkomst, hoe groter de verwantschap

Evolutionaire stamboom

Met verbindingslijnen wordt verwantschap aangetoond

Evolutionaire stambomen en verwantschap

• Soorten die een gemeenschappelijke voorouder hebben, vertonen verwantschap
  

• Hoe korter geleden de gemeenschappelijke voorouder in een stamboom zit, hoe meer verwant groepen zijn.
  

Hoe zie je dat soorten verwant zijn?

In een verwantschapsschema kan je zien hoe wetenschappers denken dat soorten aan elkaar verwant zijn.

Soorten staan dicht bij elkaar als ze kort geleden een gemeenschappellijke voorouder hadden.

Welke dieren hebben de minste verwantschap?

1. Prikken en vissen
2. Prikken en reptielen
3. Zoogdieren & reptielen
4. Zoogdieren en vogels

Wie heeft de meeste verwantschap met de gorilla?

1. Apen van de nieuwe wereld
2. Chimpansees
3. Orang-oetans
4. Gibbons

Bekijk de stamboom van apen en halfapen.
Met wie hebben de mensapen het meeste verwantschap?

1. halfapen
2. apen van de oude wereld
3. apen van de nieuwe wereld

Stamboom slangen.
Met welk soort vertoont soort 2 de meeste verwantschap?

1. 3
2. 1
3. 5
4. 7

Met welk soort zal soort 1 de meeste overeenkomsten vertonen?

1. 2
2. 3
3. 6
4. 7

Hoeveel groepen olifantachtigen kwamen er voor in het begin van het Plioceen volgens de stamboom?

Huiswerk

Lezen 4.5

Maken opdracht 67 t/m 78

Herhalen en/of extra oefenen

Playlist uitlegvideo's

Oefenen

Effectief leren video's

Samenvattend

• Homologe organen vertonen een overeenkomst in bouw die voortkomt uit een zelfde embryonale ontstaanswijze. 

• Verschillende functies zijn ontstaan als aanpassing aan een verschillend milieu. 

• Analoge organen hebben eenzelfde functie, maar een totaal verschillende bouw. Deze is ook niet terug te vinden in een gemeenschappelijke voorouder.

Trilobiet

Gidsfossiel voor het Cambrium

Cladistiek

• cladistiek/cladisme = methode om organismen in te delen in groepen genaamd clades (grieks 'klados'=tak).
• clade = een gedeelde voorouder en alle evolutionaire nakomelingen
• Binnen een clade zie je gedeelde eigenschappen met dank aan de gedeelde voorouder. 

Voorbeeld

• clade (= tak)
  

- een groep organismen met overeenkomstige voorouder

• splitsingspunten in cladogram      

- boven splitsing verschillen clades slechts verschillend in één kenmerkende eigenschap

• splitsingspunt: gemeenschappelijke voorouder

• Hoe meer naar links hoe langer geleden. Hoe langer geleden, hoe kleiner de verwantschap

Voorbeeld 2

Opdracht 8 - Bron 16

• Welk uniek homoloog kenmerk delen de schildpadden, slangen, hagedissen, krokodillen en vogels volgens dit cladogram? - een gat in de schedel onder de oogkas
• Hoe heet deze groep in dit cladogram? reptilia
• Hoeveel clades zie je in het cladogram?12, elk blauw puntje vertegenwoordigt de voorouder met het unieke kenmerk dat de voorouder en de andere dieren in die clade gemeenschappelijk bezitten. Er zijn 12 van die puntjes.
• Mag je uit dit cladogram de conclusie trekken dat vogels meer verwant zijn aan krokodillen dan aan hagedissen? Licht toe.Ja, want vogels en krokodillen hebben meer gemeenschappelijke unieke homologe kenmerken dan vogels en hagedissen. Of: ja. Want de vogels en krokodillen delen een gemeenschappelijke voorouder die ze niet delen met de hagedissen.
• 
  

Extra: afstamming mens

• De mens stamt niet af van de mensapen, we hebben wel een gemeenschappelijke voorouder. Van hieruit hebben de apen zich ontwikkeld en als aparte groep de mensen.

• Fossielen (versteende overblijfselen of afdrukken in gesteente) hebben veel geleerd over de ontwikkeling van de mens.

• Een belangrijke stap was het rechtop gaan lopen en koken van ons eten.

https: