16e en 17e eeuw bij Dautzenberg deel 2 (paragraaf 10 en 11)

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

De 16e en 17e eeuw

Literatuur: geschiedenis en theorie

Paragraaf 9 en 10

Huiswerk

Eerst een paar vragen over de stof van afgelopen week.

De renaissance begon buiten Italië in de 14e eeuw.

1. juist
2. onjuist

Vraag 3: Wat betekent Renaissance?

1. Teruggekeerde tijd
2. Wedergeboorte
3. Klassieke tijd
4. Wederopstanding

Waaraan was het succes van de Renaissance en het humanisme te danken?

1. Uitvinding van internet
2. Kruistochten
3. Uitvinding boekdrukkunst
4. Reizen

De term 'Gouden Eeuw' zou de negatieve kanten van de 17e eeuw negeren. Wat is geen 'negatieve kant'?

1. armoede
2. slavernij
3. oorlog
4. tolerantie

Er is op dit moment veel kritiek op de term 'Gouden Eeuw'. Wat vind premier Rutte van deze term?

1. Het is een prachtige term waar we trots op mogen zijn.
2. Het is gewoon een ander woord voor 17e eeuw
3. Een schande in de Nederlandse geschiedenis.
4. Het is gewoon een term.

Vorige les in het kort

Historische achtergrond

Burgerij steeds machtiger en rijker, kerk verliest gezag:

Ontstaan de Absolute Monarchie: 

In Nederland: 

• Tachtigjarige oorlog (1568-1648); 
• In 1587 Republiek der Verenigde Nederlanden;
• bloeiperiode in de Noordelijke Nederlanden;
• Economische neergang Zuidelijke Nederlanden. 

De Renaissance

Een cultuurbeweging

Paragraaf 10 (blz. 32-33)

Kunst en cultuur: Renaissance

- wedergeboorte -

Nieuwe cultuurbeweging, ontstaan in 14e eeuw in Italië; 

Men zet zich af tegen de middeleeuwse cultuur en laat de klassieke cultuur herleven;

Humanisten: onderzoekers van de klassieke cultuur.

Humanisten

• De eerste onderzoekers naar de klassieke cultuur;
• Komen op basis van klassieke teksten tot nieuwe visie over de rol van de mens;
• Theocentrisch (op God gericht) wereldbeeld werd vervangen door antropocentrisch (op de mens gericht) wereldbeeld. 
• Wat de mens presteert is geen gave Gods maar aanleg en talent.

• De eerste onderzoekers naar de klassieke cultuur;
• Komen op basis van klassieke teksten tot nieuwe visie over de rol van de mens;
• Theocentrisch (op God gericht) wereldbeeld werd vervangen door antropocentrisch (op de mens gericht) wereldbeeld. 
• Wat de mens presteert is geen gave Gods maar aanleg en talent.

Humanisten

Erasmus (1466-1536)

Een van de bekendste humanisten. Hij

• had een afkeer van kerkelijke rituelen;
• gebruikte de klassieke literatuur als leidraad voor studie (Bijbel);
• pleitte voor gematigdheid, gewetensvrijheid en tolerantie;
• kritiseerde de misstanden in de katholieke kerk (sloot zich niet aan bij hervormers);
• schreef Lof der zotheid (mensen laten zich leiden door domheid, dwaasheid en zelfbedrog).

Kenmerkend voor Renaissance

1. Antropocentrisme: leven op aarde net zo belangrijk als het hiernamaals (t.o.v. Theocentrisme) 
2. Individualisme: mens maakt niet langer deel van een groter geheel (stand, kerk, dorp), ieder mens is uniek. 
3. Empirisme: zelf onderzoek doen op basis van zintuigelijke ervaringen, niet zomaar overnemen wat autoriteiten zeggen.
   

 1. Antropocentrisme

<> theocentrisme

Menselijke prestaties waren niet langer ingegeven door God, maar kwamen uit de persoon zelf voort.

2

2. Individualisme

Ieder was een individuele persoonlijkheid die tot grootse dingen in staat was, niet dankzij de gemeenschap waarin hij leefde, maar door zijn eigen verstand en wilskracht

3

Homo universalis

De ideale mens:

- is een uniek individu

- kan alles worden wat hij wil

- het geloof in eigen kunnen is grenzeloos.

Een universeel mens die op alle gebieden van de menselijke cultuur uitblonk.

3. Empirisme

het zelf onderzoeken/willen uitvinden hoe de natuur en de wereld in elkaar zitten.

--> Bloei van de wetenschap

Empirisme 

Kennis opdoen door uit ervaringen te leren;

theorieën bewijzen d.m.v. experimenteren;
zorgt voor wetenschappelijke opbloei:

• In de natuurwetenschap;
• In de geesteswetenschappen. 

• theorie zwaartekracht
• grondlegger mechanica
• medeschepper dfferentiaalrekenen

(Cartografie)

(Bronnenonderzoek)

Geloof

Door individualisme en het empirisme bestudeerde men de Bijbel opnieuw.

Gevolg:  Hervormingen  met als doel het ware geloof in ere herstellen.

Hervorming/Reformatie/ Protestantisme

Let op: nog steeds veel analfabeten!

Reformatie (1)

• Betekent hervorming

• In dit geval hervorming van de katholieke kerk

• Begint aan het einde van de middeleeuwen, in de 15e eeuw

• Protesteren tegen de macht en rijkdom (o.a. door aflaten) van de katholieke kerk

Reformatie (2)

• Belangrijkste hervormers: Maarten Luther en Johannes Calvijn

• In 1517 komt Luther met 95 stellingen (vooral tegen aflaten)

• Hij hoopt dat de Paus mee wil denken en de Kerk zal hervormen

• Luther wordt echter door de Paus in de ban gedaan

Waarom heeft Luther succes?

• Door de uitvinding van de boekdrukkunst kunnen de teksten van Luther snel worden gekopieerd en verspreid.
  
• Luther wordt gesteund én beschermd door machtige Duitse vorsten.
• De ideeën (van eenvoud en soberheid) spreken veel arme gelovigen aan.
• Veel gelovigen zijn het niet eens met de aflaten: Luther durft er iets van te zeggen.

Maarten Luther (1483-1546)

Duitse monnink die grote moeite had met de aflaten en levensstijl van de geestelijken. 

Veel aanhangers in Duitsland.

Johannes Calvijn (1509-1564)

Zwitserse hervormer die vond dat beelden niet in de Kerk thuishoorden. 

Veel aanhangers in Nederland

Gevolgen van de reformatie

• Splitsing in de christelijke kerk (1517): ontstaan van de protestantse kerken (ook wel: hervormde- of gereformeerde kerk) naast de katholieke Kerk

• Protestantse kerk spreekt veel (arme) mensen in West-Europa aan.

• Vervolging van protestanten (ketters)
  

Verschillen middeleeuwen - renaissance

Kenmerken renaissancekunst

1. Realisme: natuurgetrouw, zo echt mogelijk (perspectief/uitbeelden karakter, gevoelens, relatie)
2. Estheticisme (= schoonheidsleer): kunst moet mooi zijn (symmetrie in kunst)
3. Classicisme: weergeven taferelen klassieke oudheid en mythologie  

De geboorte van Venus (Botticelli)

Niet realistisch: anatomie, perspectief en historische juistheid

Giotto di Bondone: de bezwering van christus

Huyswerck 4 februari

Lees paragraaf 12: literatuur en taal

Maak een samenvatting van deze paragraaf

Maak  nu de volgende opdrachten (= ook huiswerk)

Een paar vragen

Waarom is de 'vitruviusman' zo'n sterk beeld voor de renaissance?

Vul aan:
Antropocentrisme is de opvatting dat

Vul aan:
Individualisme is de opvatting dat

Vul aan:
Empirisme is de opvatting dat

Wat is het tegenovergestelde van antropocentrisme?

1. estheticisme
2. classicisme
3. theocentrisme
4. realisme

Wat is de invloed van het empirisme en individualisme op het geloof?

1. Men ging de bijbel bestuderen en kwam tot de conclusie dat alles goed gaat.
2. Men ging de bijbel bestuderen en nam niet langer zonder meer aan wat de kerk zei.
3. Men ging het geloof van binnenuit (binnen de RK-kerk) hervormen.
4. Door het bestuderen van de bijbel wist men eindelijk wat het ware geloof was.

Veel mensen geloofden ook na de middeleeuwen nog in heksen. Tot wanneer duurde de heksenvervolgingen?

1. 15e eeuw
2. 16e eeuw
3. 17e eeuw
4. 18e eeuw