Thema 5 Erfelijkheid & Kruisingen les 1

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 2

Programma

Herhaling B3

Bespreken paar huiswerk opdrachten

UItleg B8 en 9 Kruisingen maken

Bespreken: verslagen zintuigen

Herhaling

• Uitleggen wat genen en allelen zijn
• Omschrijven wat een mutatie is
• Omschrijven hoe spontane mutaties ontstaan
• omschrijven wat kanker is

Wat is een gen?

1. De DNA-code voor een eiwit.
2. Een eigenschap van een organisme.
3. Een eiwit.
4. Het DNA van een organisme.

Genen in je huidcel zijn gelijk aan
de genen in je levercel

1. waar
2. niet waar

Wat heeft meer invloed? Een mutatie in een geslachtscel of een mutatie in een lichaamscel?

1. Geslachtscel
2. Lichaamscel
3. Beide evenveel
4. Geen van beiden

Wat is kanker?

1. Een tumor
2. Een goedaardige tumor
3. Een kwaadaardige tumor
4. Een gezwel

Wat is een allel?

1. Een bepaalde variant van een gen
2. Een eigenschap
3. Het uiteinde van een stuk DNA
4. hetzelfde als een gen

Huiswerk

bespreken opdr. 6, 9 (bespreken we later)

Genen 

Gen bevat een erfelijke eigenschap, bv. haarkleur

Op een chromsoom liggen heel veel genen (enkelvoud = gen)

Elk gen heb je twee keer:

*  een allel van je moeder

*  een allel van je vader

Samen bepalen de twee allelen
hoe je eruit ziet voor die
eigenschap

Homozygoot/heterozygoot

Een bruine kleur is bij konijnen dominant over de witte kleur.

Bruin is dominant    B

wit is recessief           b

homozygoot dominant BB => bruin

heterozygoot                    Bb => bruin

Homozygoot recessief   bb => wit

Zodra je weet wat er dominant/recessief is, schrijf je dit ALTIJD op. Dit is enorm handig bij het maken van opgaven

B5 

Homozygoot/Heterozygoot

Homozygoot   => twee dezelfde genen

                              => AA --->  homozygoot dominant

                              => aa --->  homozygoot recessief

Heterozygoot => twee verschillende genen

                              => Aa

                             

Welke uitspraak over genotype en fenotype klopt het best?

1. Het fenotype komt voort uit het genotype.
2. Het genotype komt voort uit het fenotype.
3. Het fenotype komt voort uit het genotype en milieuinvloeden.

Aa is

1. Homozygoot recessief
2. Homozygoot Dominant
3. Heterozygoot
4. Heterozygoot Dominant

aa is:

1. Homozygoot
2. Homozygoot recessief
3. Homozygoot dominant
4. Heterozygoot

Een recessieve eigenschap is een:

1. Eigenschap die snel tot uiting komt
2. Eigenschap die tot uiting komt als hij homozygoot voorkomt
3. Eigenschap die tot uiting komt als hij heterozygoot voorkomt

Opdrachten

B8 maak opdracht 1 en 2 (10 min)

B9 Kruisingen!

Monohybride kruising

• Monohybride Kruising = een kruising van genen voor 1 erfelijke eigenschap
• P generatie = ‘Parents’ het ouderpaar van de kruising
  
• F1 generatie = ‘Fili’(kinderen) generatie. De eerste generatie nakomelingen
  
• Welk allel is dominant?

Kruising

• De Genotypen van F1 planten zijn bekend namelijk Aa.
  
• De nieuwe kruising P2 (F1)  is dus als volgt: Aa X Aa
  
  


• Welke genotypen en fenotypen verwacht je in de F2 generatie?
  

Kruisingtabel

• Kruisingstabel = visuele manier om weer te geven hoe allelen overerven
  
  
• F1 is heterozygoot => twee verschillende allelen A en a
  
• Je kunt de overervingskansen uitzetten in een kruisingstabel
  

Cavia's

Bij cavia’s is het allel voor zwarte haarkleur (H) dominant over het allel voor witte haarkleur (h). Een zwarte cavia die homozygoot is voor de haarkleur, paart een aantal malen met een witte cavia. 

De nakomelingen in de F1 paren onderling, waardoor een F2 ontstaat.

Maak een kruisingsschema voor de F1 en de F2.

Wat is het genotype en het fenotype van cavia's in de F1?

En in de F2?

Maak opdracht 1 t/m 3

Stappenplan kruisingsschema

1    Zoek in de tekst naar welke eigenschap dominant is                        (of recessief, want dan weet je dat de andere dominant is)

In dit geval: 

de ziekt wordt veroorzaakt door een

recessief gen. => a

Dus: gezond is dominant => A

Thalassemie is een zeer ernstige bloedziekte die het gevolg is van afwijkende rode bloedcellen. De ziekte wordt veroorzaakt door een recessief gen. Iemand die heterozygoot is voor dit gen, wordt een drager genoemd. Een drager heeft meestal voldoende gezonde rode bloedcellen en heeft de ziekte in een minder ernstige vorm.

Rob en Monica zijn allebei drager van thalassemie.

Hoe groot is de kans dat een kind van Rob en Monica de ernstige vorm van thalassemie heeft?

Stappenplan kruisingsschema

2  Schrijf nu de mogelijke gen combinaties op

AA => homozygoot gezond

Aa => heterozygoot gezond

aa => homozygoot ziek

een drager is heterozygoot

Thalassemie is een zeer ernstige bloedziekte die het gevolg is van afwijkende rode bloedcellen. De ziekte wordt veroorzaakt door een recessief gen. Iemand die heterozygoot is voor dit gen, wordt een drager genoemd. Een drager heeft meestal voldoende gezonde rode bloedcellen en heeft de ziekte in een minder ernstige vorm.

Rob en Monica zijn allebei drager van thalassemie.

Hoe groot is de kans dat een kind van Rob en Monica de ernstige vorm van thalassemie heeft?

Stappenplan kruisingsschema

3   Lees de tekt goed.

      Is er uit de tekst te halen

      wat het genotype is van de 

      ouders?

     Schrijf dit op

Ouders zijn dragers, 

dus allebei Aa

Thalassemie is een zeer ernstige bloedziekte die het gevolg is van afwijkende rode bloedcellen. De ziekte wordt veroorzaakt door een recessief gen. Iemand die heterozygoot is voor dit gen, wordt een drager genoemd. Een drager heeft meestal voldoende gezonde rode bloedcellen en heeft de ziekte in een minder ernstige vorm.

Rob en Monica zijn allebei drager van thalassemie.

Hoe groot is de kans dat een kind van Rob en Monica de ernstige vorm van thalassemie heeft?

Stappenplan kruisingsschema

4   Vul nu de letters in, naast en onder het vakje.

      Je krijgt dan 2 letters in 1 vakje

Thalassemie is een zeer ernstige bloedziekte die het gevolg is van afwijkende rode bloedcellen. De ziekte wordt veroorzaakt door een recessief gen. Iemand die heterozygoot is voor dit gen, wordt een drager genoemd. Een drager heeft meestal voldoende gezonde rode bloedcellen en heeft de ziekte in een minder ernstige vorm.

Rob en Monica zijn allebei drager van thalassemie.

Hoe groot is de kans dat een kind van Rob en Monica de ernstige vorm van thalassemie heeft?

Stappenplan kruisingsschema

4   Maak het kruisingsschema,  

een soort boter, kaas en eieren schema

Thalassemie is een zeer ernstige bloedziekte die het gevolg is van afwijkende rode bloedcellen. De ziekte wordt veroorzaakt door een recessief gen. Iemand die heterozygoot is voor dit gen, wordt een drager genoemd. Een drager heeft meestal voldoende gezonde rode bloedcellen en heeft de ziekte in een minder ernstige vorm.

Rob en Monica zijn allebei drager van thalassemie.

Hoe groot is de kans dat een kind van Rob en Monica de ernstige vorm van thalassemie heeft?

Vul hierin het eerste gen van de eerste ouder. In dit geval de A

Vul hierin het tweede gen van de eerste ouder. In dit geval de a

Vul hierin het tweede gen van de tweede ouder. In dit geval de a

Vul hierin het eerste gen van de tweede ouder. In dit geval de A

Stappenplan kruisingsschema

Thalassemie is een zeer ernstige bloedziekte die het gevolg is van afwijkende rode bloedcellen. De ziekte wordt veroorzaakt door een recessief gen. Iemand die heterozygoot is voor dit gen, wordt een drager genoemd. Een drager heeft meestal voldoende gezonde rode bloedcellen en heeft de ziekte in een minder ernstige vorm.

Rob en Monica zijn allebei drager van thalassemie.

Hoe groot is de kans dat een kind van Rob en Monica de ernstige vorm van thalassemie heeft?

Stappenplan kruisingsschema

5 Nu kan je zien welke genotypes er kunnen ontstaan.

Kijk naar het schema van stap 1.                             1 vakje = 25% kans

Thalassemie is een zeer ernstige bloedziekte die het gevolg is van afwijkende rode bloedcellen. De ziekte wordt veroorzaakt door een recessief gen. Iemand die heterozygoot is voor dit gen, wordt een drager genoemd. Een drager heeft meestal voldoende gezonde rode bloedcellen en heeft de ziekte in een minder ernstige vorm.

Rob en Monica zijn allebei drager van thalassemie.

Hoe groot is de kans dat een kind van Rob en Monica de ernstige vorm van thalassemie heeft?

Homozygoot recessief

Deze persoon is ziek

Heterozygoot

Deze persoon is drager van de ziekte.

Deze persoon kan de ziekte wel aan zijn kinderen doorgeven

Heterozygoot

Deze persoon is drager van de ziekte.

Deze persoon kan de ziekte wel aan zijn kinderen doorgeven

Homozygoot dominant

Deze persoon heeft de ziekte niet

Stappenplan kruisingsschema

Er is maar 1 vakje met aa => de persoon met de ernstigste vorm van de ziekte. Dus 25% kans

Thalassemie is een zeer ernstige bloedziekte die het gevolg is van afwijkende rode bloedcellen. De ziekte wordt veroorzaakt door een recessief gen. Iemand die heterozygoot is voor dit gen, wordt een drager genoemd. Een drager heeft meestal voldoende gezonde rode bloedcellen en heeft de ziekte in een minder ernstige vorm.

Rob en Monica zijn allebei drager van thalassemie.

Hoe groot is de kans dat een kind van Rob en Monica de ernstige vorm van thalassemie heeft?

Bij konijnen is de vachtkleur zwart dominant
over wit. Een homozygoot zwart konijn
wordt enkele malen gekruist met een
wit konijn.
Wat is het genotype van de konijntjes
uit de F1?

1. Aa
2. AA
3. aa

Paarden

1 bruin heterozygote hengst krijgt nakomelingen met 1 blonde merrie. 

Hoe zien de nakomelingen eruit? Geef ook de verhoudingen in het genotype en fenotype.

Bij de mens is het allel B voor bruine oogkleur dominant over b (blauwe oogkleur).
Een man met blauwe ogen (genotype bb) krijgt met zijn vriendin die bruine ogen (genotype Bb) heeft, twee kinderen. Welke kleur(en) ogen kunnen hun kinderen hebben en hoe groot is de kans daarvan?

1. 100% bruine ogen
2. 50% bruine ogen, 50% blauwe ogen
3. 25% bruine ogen, 75% blauwe ogen
4. 100% blauwe ogen

Uit welk molecuul bestaan chromosomen?

1. DNA
2. Genen
3. Mutaties
4. Draden

Genen 

• Wat is een gen?
• Een gen bevat een erfelijke eigenschap, bijvoorbeeld haarkleur, oogkleur.
  
  
• Op een chromsoom liggen heel veel genen (enkelvoud = gen)
• Ieder gen heb je twee keer:
• *  een keer gehad van je moeder
• *  een keer gehad van je vader
• Samen bepalen de twee genen hoe je eruit ziet voor die eigenschap

Genotype en fenotype

• Genotype = de genen (erfelijke eigenschappen) die je van je ouders krijgt
  
  
• Fenotype = hoe je eruit ziet. 
• Dit kan anders zijn dan je genotype, veroorzaakt door het milieu (= je omgeving)

Genotype

Fenotype

Leerdoelen deze les

• In een tabel kunnen invullen wat het genotype van een individu is;
• Hieruit concluderen wat het fenotype van het individu is;
• Een kruisingsschema kunnen invullen en voorspellen hoe de F-generatie er uit gaat zien;
• Vanuit de fenotypen van een kruising de genotypen achterhalen;
• Je kunt monohybride kruisingsvraagstukken oplossen met de juiste notatie.

biologiepagina.nl

Huiswerk

• Biologie zelf doen: vraag 8, 9 en 10.
• Vragenboekje: les 2, vraag 1 t/m 11.
• Oefenen kruisingen =P2, bladzijde 37 BZD.