Thema 4 - Ordening

• Biologie
• Middelbare school
• vmbo t
• Leerjaar 3

Ontwikkelingen van het leven op aarde

Thema 4 Ordening

Thema 4 Ordening

Basisstof 1: Ontwikkeling van het leven op aarde

Basisstof 2: Organismen ordenen

Basisstof 3: Bacteriën en schimmels

Basisstof 4: Planten en dieren

Basisstof 5: Geleedpotigen en gewervelden

Basisstof 6: Organismen determineren

Leerdoelen

* Je kunt een tijdbalk van het leven op aarde 

    en een stamboom van organismen aflezen.

Ontwikkelingen van het leven op aarde

Geologische tijdschaal

Deze is onderverdeeld in tijdperken ()

De tijdperken zijn weer onderverdeeld in perioden 

Ontwikkelingen van het leven op aarde

Tijdbalk van de geschiedenis van de aarde

Ontwikkelingen van het leven op aarde

• Soorten die een gemeenschappelijke voorouder hebben, vertonen verwantschap
  
• Hoe dichterbij de gemeenschappelijke voorouder in een stamboom zit, hoe meer verwant groepen zijn.
  

Stambomen en verwantschap

Ontwikkelingen van het leven op aarde

De stamboom van het leven

Bredere lijnen zijn grotere aantallen (bloeitijd)

Ontwikkelingen van het leven op aarde

De mens stamt niet af van de apen, maar apen en mensen hebben dezelfde gemeenschappelijke voorouder

Hoe herken je in een stamboom een bloeiperiode van een groep organismen (dat er heel veel van zijn)?

1. De lijnen worden dikker.
2. De lijnen worden dunner.
3. De lijnen veranderen van kleur.

Welke soort is het meest recent ontstaan:
A of C?

1. A
2. C

Met welke soort toont soort B het meeste
verwantschap?

1. Soort A.
2. Soort C.
3. Soort D.
4. Soort E.

Er worden twee uitspraken gedaan

1- De lippenbeer is meer verwant aan de
bruine beer dan aan de brilbeer.
2- De voorouders van de reuzenpanda
begonnen hun ontwikkeling als aparte groep
meer dan 24 miljoen jaar geleden.

zijn deze uitspraken juist?

1. Beide uitspraken zijn onjuist.
2. Beide uitspraken zijn juist.
3. Alleen de eerste uitspraak is juist.
4. Alleen de tweede uitspraak is juist.

Thema 4 Ordening

Basisstof 1: Ontwikkeling van het leven op aarde

Basisstof 2: Organismen ordenen

Basisstof 3: Bacteriën en schimmels

Basisstof 4: Planten en dieren

Basisstof 5: Geleedpotigen en gewervelden

Basisstof 6: Organismen determineren

Organismen ordenen

Celkenmerken

Celkenmerken:

• celkern
• celwand
• bladgroenkorrels
• aantal cellen
• relatieve grootte

Prokaryoot en eukaryoot

Prokaryoot: hebben geen celkern
Eukaryoot: hebben een celkern

Hoofdgroepen: prokaryoot en eukaryoot

Rijken: bacteriën, schimmels, planten en dieren

Celkenmerken

Thema 4 Ordening

Basisstof 1: Ontwikkeling van het leven op aarde

Basisstof 2: Organismen ordenen

Basisstof 3: Bacteriën en schimmels

Basisstof 4: Planten en dieren

Basisstof 5: Geleedpotigen en gewervelden

Basisstof 6: Organismen determineren

Bacteriën

- Bacteriën: zijn eencellige organismen

- Bacteriën hebben een celwand.

- Bacteriën hebben geen celkern

- Bacteriën delen zich door mitose, (gewone celdeling)

Reducenten

• Bacteriën en schimmels ruimen dode organismen op. --> reducenten
  
  
• Hierbij  komen voedingsstoffen vrij

Schimmels

Schimmels bestaan uit lange schimmeldraden.

Ze planten zich voort met sporen die groeien aan het einde van een schimmeldraad of in een speciaal voortplantingsorgaan: de !paddestoel!

Klassieke biotechnologie:

• gebruik van micro-organismen bij voedselbereiding

Biotechnologie

Klassieke biotechnologie:

het hele organisme wordt gebruikt

Moderne biotechnologie:

een deel, het DNA, van een organisme wordt gebruikt

genetische modificatie

of klonen

Thema 4 Ordening

Basisstof 1: Ontwikkeling van het leven op aarde

Basisstof 2: Organismen ordenen

Basisstof 3: Bacteriën en schimmels

Basisstof 4: Planten en dieren

Basisstof 5: Geleedpotigen en gewervelden

Basisstof 6: Organismen determineren

Planten ordenen

Manier van voortplanting:

• Zaadplanten

• Sporenplanten

Planten ordenen

Meercellige planten worden ingedeeld bij vaatplanten.

Uitzondering

Mossen hebben geen vaten

Wieren (algen)

Wieren kunnen eencellig of meercellig zijn.  

Wieren hebben geen wortels, stengels en bladeren. 

Eencellige wieren planten zich voort door deling. Meercellige wieren planten zich voort met sporen. 

Boomalg en zeesla zijn voorbeelden van wieren

Dieren ordenen

Dieren worden ingedeeld a.d.h.v. symmetrie en skelet.

• Symmetrie: niet, tweezijdig of veelzijdig
• Skelet: geen, inwendig of uitwendig

Dieren ordenen: Skelet

-Inwendig skelet: Bv. mens of spons

-Uitwendig skelet: Bv. mossel of lieveheersbeestje

-Geen skelet: Bv. kwal of naaktslak

Dieren ordenen

• Symmetrie
  
• Tweezijdig symmetrisch
• Veelzijdig symmetrisch
• Niet symmetrisch

• Het skelet
• Geen
• Inwendig of uitwendig
• Been, kalk of chitine
• Wel of geen wervelkolom

Indeling dierenrijk

1. Sponsdieren (sponzen)
2. Neteldieren (holtedieren)
3.  Wormen
4. Weekdieren
5. Geleedpotigen
6. Stekelhuidigen
7. Gewervelden

Thema 4 Ordening

Basisstof 1: Ontwikkeling van het leven op aarde

Basisstof 2: Organismen ordenen

Basisstof 3: Bacteriën en schimmels

Basisstof 4: Planten en dieren

Basisstof 5: Geleedpotigen en gewervelden

Basisstof 6: Organismen determineren

Geleedpotigen.

• Insecten
• kreeftachtigen
  
• spinachtigen
  
• veelpotigen

geleed=verdeeld in stukjes 

* uitwendig skelet dat niet 

mee kan groeien

Veelpotigen

- Het hele lijf bestaat uit segmenten

- Aan elk segment poten

Kreeftachtigen

- Deel van het (achter)lijf bestaat uit segmenten 

- 10 poten of meer

Spinachtigen (gifkakigen)

* 8 poten

* kopborststuk + 

achterlijf

Insecten

* 6 poten

* lijf bestaat uit kop, borststuk 

en achterlijf

Gewervelden

Gewervelden hebben WEL een inwendig skelet

Gewervelde dieren en niet gewervelde dieren

Warmbloedig vs koudbloedig

Warmbloedig:
lichaamstemperatuur altijd hetzelfde (vogels, zoogdieren -wij!)

Koudbloedig: lichaamstemperatuur past zich aan de omgeving (amfibiën, reptielen en vissen)

Gewervelden

	huid	temperatuur	ademhaling	voortplanting	milieu'/ leefomgeving
vissen	schubben met slijm	koudbloedig	kieuwen	eieren zonder schaal	onder water
amfibiën	slijm	koudbloedig	longen	eieren zonder schaal	land/water
reptielen	droge schubben	koudbloedig	longen	eieren met leerachtige schaal	land/water
vogels	veren	warmbloedig	longen	eieren met kalkschaal	in de lucht
zoogdieren	haren	warmbloedig	longen	levendbarend	land

Thema 4 Ordening

Basisstof 1: Ontwikkeling van het leven op aarde

Basisstof 2: Organismen ordenen

Basisstof 3: Bacteriën en schimmels

Basisstof 4: Planten en dieren

Basisstof 5: Geleedpotigen en gewervelden

Basisstof 6: Organismen determineren

Determineren

* Organismen die je niet kent kunt je in een rijk of groep plaatsen door naar de kenmerken te kijken, dat heet determineren.

Met behulp van een determineertabel kun je determineren. Hierbij volg je de vragen en kom je uiteindelijk bij de naam/ rijk van het organisme uit.

Determineren 

Determineren

Determineren