Grondbeginselen van de rechtsstaat

• Maatschappijleer
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

 Thema 

Rechtsstaat

2.1 Wat is een rechtsstaat?

Rechtsstaat

Een staat waarin burgers door grondrechten worden beschermd tegen machtsmisbruik en willekeur van de overheid

Wel of niet martelen?

Lezen introductie op blz. 32

Guantanamo Bay

Wetten en regels

Rechtsnormen: Gedragsregels die door de overheid wettelijk zijn vastgelegd

Rechtsgebieden: 

- Publiekrecht: Relatie tussen burgers en overheid (ook strafrecht)

- Privaat/burgerlijk recht: Relatie tussen burgers onderling

Rechtvaardigheid

Rechtsnormen moeten overeenkomen met de opvattingen die wij hebben over goed en kwaad/gevoel van rechtvaardigheid

Het recht is in beweging, ons gevoel van rechtvaardigheid verandert

www.rijksoverheid.nl

Kerntaken overheid

1. Rechtshandhaving - de staat moet ervoor zorgen dat we ons aan de wet houden (geweldsmonopolie om te kunnen handhaven)

2. Rechtsbescherming - wetten beschermen ons tegen machtsmisbruik van de overheid

Kinderopvangtoeslagaffaire

https://www.youtube.com/watch?v=rMDkzG9yHs8 

Grondwet

• In een grondwet staat wat de grondrechten zijn en hoe het land geregeerd moet worden 
• Rechten (datgene waar je recht op hebt) en plichten (datgene wat je moet doen)

2.2 - Voorwaarden voor een rechtsstaat

2.2 Voorwaarden rechtsstaat

1. Grondrechten vastgelegd in grondwet 

2. Er is een verdeling van de macht 

3. Er geldt het legaliteitsbeginsel 

Grondwet

- Inrichting van de staat

- Grondrechten (basis- of mensenrechten) van de burgers

Klassieke grondrechten

• 18 klassieke grondrechten
• De belangrijkste waarden: vrijheid & gelijkheid
• staan in willekeurige volgorde
• deze MOET de overheid garanderen

Sociale grondrechten

De staat moet zich hiervoor inspannen, maar hoeft het niet te garanderen

VB: recht op goed onderwijs, woonruimte en gezondheidszorg

Montesqieu

Franse filosoof (1689 - 1755)

'De ervaring leert dat iedereen die de macht heeft, geneigd is daar misbruik van te maken'

Trias Politica

Wetgevende macht

• TAAK: Maakt wetten
  
• Regering of parlement maakt wetsvoorstel.
  
• Parlement beslist of een wetsvoorstel wordt aangenomen door te stemmen.
  
• Parlement controleert of de uitvoerende macht zijn werk goed doet.
  

Uitvoerende macht

• TAAK: Voert wetten uit
  
• Regering zorgt dat aangenomen wetten worden uitgevoerd.
  
• Is verantwoordelijk voor het dagelijks bestuur van een land.
  
• Geeft leiding aan ambtenaren, militairen en politie

Rechtelijke macht

• TAAK: Rechtspraak, is onafhankelijk
  
• Beoordeelt of de uitvoerende macht zich aan de wet houdt.
  
• Beoordeelt of mensen straf moeten krijgen.
  
• Geeft een oordeel bij conflicten
  

Discriminatie strafbaar 

Grondwet 

Legaliteitsbeginsel

De overheid mag alleen de vrijheid van burgers beperken als die beperkingen in wetten zijn vastgelegd

2.3 Criminaliteit en opsporing

Wetboek van strafrecht 

- Misdrijven: Ernstige strafbare feiten (o.a. moord, diefstal, mishandeling, hacken)

- Overtredingen: Minder ernstige strafbare feiten (o.a. fietsen zonder licht, wildplassen)

Rijden onder invloed: 

Misdrijf of overtreding?

Misdrijven opsporen - de procedure

1. De politie verzamelt informatie (horen getuigen, slachtoffers, sporen verzamelen) en legt dit vast in een proces-verbaal

2. Officier van Justitie (OvJ) kan seponeren of vervolgen, doet de zaak zelf of stapt naar de rechter 

OvJ werken voor Openbaar Ministerie (OM), dat ervoor zorgt dat strafbare feiten worden opgespoord en vervolgd 

De politie

- Mag alleen fouilleren of aanhouden bij een redelijk vermoeden

- Alleen verdachte bij redelijk vermoeden van schuld

- Bij staande houden ID bewijs laten zien

- Bij aanhouding/arrestatie mee naar bureau voor verhoor

De politie

Als grondrechten ernstig worden aangetast van eerst toestemming van OvJ of rechter-commissaris

- Binnengaan woning

- Afluisteren telefoons

- Preventief fouilleren

- Verdachte langer dan 9 uur vasthouden

- Infiltreren/undercover

Schuld & straf

Transactie: Geldboete of taakstraf

Wie? OvJ/OM

Wanneer? Bij overtredingen en lichte misdrijven 

Niet mee eens? Alsnog voor de rechter

Schuld & straf 

Strafbeschikking: OvJ/OM legt zelf een straf op, je krijgt een strafblad

Wie? OvJ/OM

Wanneer? Bij lichte strafbare feiten 

Niet mee eens? Bezwaar maken om naar de rechter te stappen

Schuld & straf

Vervolgen: Een rechtszaak beginnen

Wie? OvJ/OM (OvJ = openbare aanklager namens de samenleving)

Rechter: Stelt vast of een verdachte schuldig is en gestraft moet worden

Onschuldvermoeden: Onschuldig tot het tegendeel bewezen is

2.4 Rechtspraak en straffen

Verdachte heeft advocaat:

Controleert het OM en de politie e verdedigt de verdachte tijdens een rechtszaak

Pro Deo-advocaat: Voor iemand die geen geld heeft voor een advocaat

2.4 Rechtspraak en straffen

• Dagvaarding: Brief van de OvJ waarin staat waarvan je verdacht wordt 
• Hoger beroep: Als de veroordeelde of OvJ het niet eens is met het vonnis, dan kan het gerechtshof de strafzaak overdoen
• Cassatie: Laatste mogelijkheid tot nieuwe uitspraak, bij Hoge Raad

7 stappen in een rechtszaak

1:  Opening                                                  5: Pleidooi
2: Aanklacht                                               6: Laatste woord verdachte
3: Onderzoek                                             7: Vonnis
4: Requisitoir                                            

Er zijn twee soorten strafrechters. Voor de lichtere delicten is er de politierechter. Voor de zwaardere delicten de meervoudige kamer

Lezen blz 44/45

Waarom straffen we?

Wraak en vergelding

Afschrikking

Voorkomen van eigenrichting

Resocialisatie

Soorten straffen

Hoofdstraffen: Vrijheidsstraffen (gevangenis), taakstraffen en geldboetes

Bijkomende straffen: Bv intrekking rijbewijs, stadionverbod, beroepsverbod

Voorwaardelijk: Als de dader zich aan bepaalde voorwaarden houdt, krijgt hij dat deel van de straf niet 

Strafrechtelijke maatregelen

Bedoeld om schade van het misdrijf te herstellen

Bv schadevergoeding aan slachtoffer

Bedoeld om samenleving te beschermen

Terbeschikkingstelling (TBS) - als dader psychisch in de war is/minder toerekeningsvatbaar is 

Strafrecht voor jongeren 

• Kinderen onder 12 niet voor de rechter
• Voor 12 t/m 17 jeugdstrafrecht
• Haltbureau voor lichte misdrijven
• Kinderrechter bij zwaardere misdrijven
• Jeugddetentie en resocialisatie
• Tussen 16 en 23: Adolescentenstrafrecht (1/3 van alle misdrijven!)

TBS kliniek

https://schooltv.nl/video/nieuwsuur-in-de-klas-leven-in-een-tbs-kliniek/#q=tbs