1.2 In de tijd van ontdekkers en hervormers

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

In de tijd van ontdekkers en hervormers

Wat gaan we doen vandaag?

• Introductie
• Leerdoelen
• Uitleg 1.2
• Zelf aan het werk
• Afsluiting

Toetsbespreking (H5 & H6)

Leerdoelen

Aan het eind van deze les kan je:

• uitleggen welke rechten tijdens het Plakkaat van Verlatinge werden vastgelegd.
  

• uitleggen hoe vrijheidsrechten en politieke rechten werden ontwikkeld in de 16e eeuw. 

Maarten Luther

Filips II

Willem van Oranje

Hertog van Alva

Karel V

Ontwikkeling rechten

Karel V: centralisatie en bestrijding protestanten met centrale rechtbanken > ten koste rechten van steden en gewesten om zichzelf te besturen.

Filips II als opvolger: door met het beleid van Karel V > groeiend verzet. 

A Oprichting Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden

B De Beeldenstorm

C Unie Van Utrecht: gewesten en steden werken samen tegen Spanje.

D Filips stuurt Alva om orde op zaken te stellen

E Filips II wordt afgezworen in het Plakkaat van Verlatinge

A

B

C

D

E

De Nederlandse opstand

Weten we de gebeurtenissen nog? 

1. De Beeldenstorm (1566)

2. Filips stuurt Alva om orde op zaken te stellen

3. Willem van Oranje begint de Nederlandse Opstand (1568)

4. Unie Van Utrecht: gewesten en steden werken samen tegen Spanje (1579)

5. Filips II wordt afgezworen in het Plakkaat van Verlatinge (1581)

6. Oprichting Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden (1588)

Plakkaat van Verlatinge

Bestudeer de bron.

De aanhef luidt:
De Staten generael vande ghevnieerde Nederlanden / Allen den ghenen die dese teghenwoordige sullen sien ofte hooren lesen / saluyt.

Dit betekent:

De Staten-Generaal van de Verenigde Nederlanden groeten allen die dit zullen zien of horen lezen.

Sommige zinnen in dit document zijn doorgestreept en/of herschreven. De gedrukte versie zou uiteindelijk vrijwel volledig overeenkomen met deze aangepaste versie.

Deze stempel is na 1856 door een archivaris op het document gezet. Volgens een wet uit dat jaar mochten alleen archiefstukken met zo'n stempel ingezien of uitgeleend worden.

Nationaal Archief

Dit document was een concept-versie waar nog wat aan gesleuteld werd. De linkerkant werd daarom vrijgehouden voor aantekeningen.

1581

Doel van de slide:

Introductie van het Plakkaat van Verlatinge.

Afbeelding:

Eerste pagina van het Plakkaat van Verlatinge (1581). Bronnenbox.

Also een yegelick kennelick is / dat een Prince vanden Lande van Gode ghestelt is hooft ouer sijne ondersaten / om de selue te bewaren ende beschermen van alle onghelijck / ouerlast ende ghewelt / ghelijck een Herder tot bewaernisse van sijne Schapen:

Ende dat d’ ondersatenniet en zijn van Godt gheschapen tot behoef vanden Prince / om hem in alles wat hij beveelt / weder het goddelic oft ongoddelick / recht oft onrecht is / onderdanich te wesen / ende als slauen te dienen: maer den Prince omd’ ondersaten wille / sonder de welcke hy egheen Prince en is / om de selue met recht ende redene te regeeren / ende voor te staen . ende lief te hebben als een vader sijne kinderen / ende een herder sijne schapen /

die sijn lijf ende leuen set ton de selue te bewaren.

Het is algemeen bekend dat een vorst van een land door God tot hoofd van zijn onderdanen is aangesteld om dezen te beschermen en te bewaren voor alle onrechtvaardigheid, schade en geweld, zoals een herder zijn schapen moet beschermen

en dat de onderdanen niet door God geschapen zijn ten behoeve van de vorst, om hem in alles wat hij beveelt - of dat nu godvruchtig of niet godvruchtig, rechtvaardig of niet rechtvaardig is - onderdanig te zijn om hem als slaven te dienen. Integendeel, de vorst is er ter wille van de onderdanen, zonder welke hij geen Vorst is, om hen rechtvaardig en verstandig te regeren en te verdedigen, en hen lief te hebben zoals een vader zijn kinderen en een herder zijn schapen;

hij zet zijn lichaam en leven op het spel om hen te beschermen.

Transcriptie

Hertaling

Wat is volgens het Plakkaat de verhouding tussen de vorst en het volk?

Hoe werd er in de rest van Europa meestal over vorsten gedacht?

Plakkaat van Verlatinge

Doel van de slide:

Leerlingen bestuderen de tekst van het Plakkaat om te achterhalen hoe de Staten-Generaal denkt over de relatie tussen vorst en volk.

De tekst komt uit de eerste alinea van het Plakkaat, waarin de Staten-Generaal hun besluit verantwoorden. Er wordt gesteld dat een koning verplicht is het volk te beschermen en te respecteren. Dit gedachtengoed is vrij revolutionair, maar het volgt uit een lange traditie in de Nederlanden waarin er veel nadruk wordt gelegd op het belang van lokale rechten en privileges. Het zal er uiteindelijk toe leiden dat de Nederlanden een uitzonderlijke staatsvorm ontwikkelen en het vormt daarnaast een stap in de ontwikkeling van het denken over zelfbeschikking en mensenrechten.

Een hertaling van de volledige tekst van het Plakkaat is beschikbaar in de bijlage. Van een deel van de tekst is ook de transcriptie beschikbaar.

Ende so wanneer hy sulcks niet en doet / maer in stede van sijne ondersaten te beschermen / de selue soect te verdrucken / t’ ouerlasten / heure oude vrijheit / priuilegien / ende oude hercomen te benemen / ende heur te gebieden ende gebruycken als slauen / moet gehouden worden niet als een Prince / maer als een Tyran /

ende voor sulcks nae recht ende redene mach een minsten van sijne ondersaten / besondere by deliberatie vande Staten vanden Lande / voor egeen Prince meer bekent / maer verlaten / ende een ander in sijn stede tot beschermenisse van henlieden / voor ouerhooft / sonder misbruycken gecosen werden:

Wanneer hij dit niet doet, maar in plaats van zijn onderdanen te beschermen probeert hen te onderdrukken, overmatig te belasten, te beroven van hun oude vrijheid, privileges en oude gewoonterechten, en hen als slaven te bevelen en te gebruiken, moet hij dus niet als een vorst, maar als een tiran worden beschouwd.

Dan staat het zeker zijn onderdanen vrij hem niet meer als vorst te erkennen - vooral nadat er in de Staten van het land overlegd is - maar hem te verlaten en in zijn plaats een ander tot soeverein te kiezen om hen te beschermen, zonder dat dit verkeerd is.

Transcriptie

Hertaling

Welk argument gebruiken de Staten-Generaal om hun besluit te rechtvaardigen?

Welke specifieke voorbeelden zouden de Staten-Generaal kunnen aanhalen om hun argument te onderbouwen?

Verklaren de Verenigde Nederlanden zich met het Plakkaat een onafhankelijke republiek? Leg uit.

Plakkaat van Verlatinge

Doel van de slide:

Leerlingen bestuderen de tekst van het Plakkaat om te achterhalen hoe de Staten-Generaal hun besluit verantwoord.

De tekst komt uit de eerste alinea van het Plakkaat, waarin hun besluit wordt verantwoord. Het Plakkaat bevat een overzicht van wijzen waarop Filips II het volk heeft onderdrukt, beroofd en als 'slaven' behandeld.

Het Plakkaat is geen echte onafhankelijkheidsverklaring, aangezien de Staten-Generaal met de Hertog van Anjou een nieuwe vorst hebben gekozen. Het Plakkaat onderbouwt het recht om dat te doen. 

Argumenten:

• Een vorst is verplicht het volk te beschermen en respecteren.
• Filips II heeft het volk niet beschermd of gerespecteerd, hij schond telkens privileges. Dus...
• Het volk is Filips II geen trouw verschuldigd.

Gevolgen:

• De Hertog van Anjou wordt landsheer, maar stapt al snel op. 
• De Staten-Generaal kunnen geen nieuwe vorst vinden.
• De Republiek der Verenigde Nederlanden is geboren (1588).

Besluit:

• De Staten-Generaal zeggen hun trouw aan Filips II op.

Plakkaat van Verlatinge

Deze ontwikkeling staat in contrast met ontwikkelingen in de rest van Europa, waar op veel plaatsen vorsten juist meer macht over het volk kregen.

In 1776 gebruiken de Amerikanen in hun onafhankelijkheidsverklaring een vergelijkbaar argument. Mogelijk waren zij daarbij direct geïnspireerd door het Plakkaat van Verlatinghe.

1581

Doel van de slide:

Leerlingen leren over het Plakkaat van Verlatinge als keerpunt in de Opstand.

Afbeelding:

Plakkaat van Verlatinge (1581).

Kaart - Belgica Foederata (Nederlandse Republiek) (18e eeuw)

Welke rechten schond Filips II allemaal?

• ging oorlog voeren en belasting heffen zonder instemming van steden en gewesten
• geen eerlijke rechtspraak (via Spaanse wetten)
• geloofsvervolging

Wat werd er afgesproken tussen de steden en gewesten?

• Eenheid mocht niet ten koste gaan van de oude rechten, vrijheden en tradities 

• Gewetensvrijheid

• Regenten bepaalden welke rechten geloven verder kregen

Leerdoelen

Aan het eind van deze les kan je:

• uitleggen welke rechten tijdens het Plakkaat van Verlatinge werden vastgelegd.
  

• uitleggen hoe vrijheidsrechten en politieke rechten werden ontwikkeld in de 16e eeuw. 

Geef aan hoe de Unie van Utrecht leidde tot een grote macht van regenten wat betreft vrijheidsrechten en politieke rechten.

Verwerking

1. Werken aan het tijdvakkendossier. 

2. Lezen H1.2: p. 10-11

Maken H1.2: 20-21

3. Herhalen kenmerkende aspecten H1 t/m 6

www.nationaalarchief.nl