6.6 Sociaal gedrag

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

6.6 Sociaal gedrag

Wat is adequaat gedrag?

Leerdoelen

1. Je kunt verschillende vormen van sociaal gedrag herkennen en uitleggen.

2. Je kunt de functie van verschillende vormen van sociaal gedrag uitleggen 

3. Je kunt uitleggen waarom sociaal gedrag belangrijk adequaat gedrag is

Sociaal gedrag

Sociaal gedrag is gedrag dat plaatsvindt bij onderlinge interactie tussen dieren.

Sociaal gedrag kan erg verschillen tussen diersoorten. Dit heeft te maken met de levenswijze van de dieren.

Sommige dieren leven solitair (op zichzelf) en hebben alleen contact met soortgenoten om te paren. Andere dieren vormen koppels (paren). Weer andere diersoorten leven in grote groepen. 

Noem een voorbeeld van een diersoort dat een solitair leven leidt

Noem een voorbeeld van een diersoort dat paren vormt

Noem een voorbeeld van een dier dat in groepen leeft

Signalen

Bij sociaal gedrag zijn signalen die individuen afgeven aan elkaar heel belangrijk

Signalen dienen als prikkels in sociaal gedrag en maken informatieoverdracht (communicatie) mogelijk

Signalen

Signalen kunnen worden afgegeven via:

1. Geuren
2. Kleuren
3. Geluiden
4. Houdingen
5. Gebaren

Welke signalen zijn je opgevallen in de video die belangrijk zijn bij de omgang met leeuwen?

Balts en bronst

Balts:                                                        (bij zoogdieren: Bronst)

Gedragsketen die dieren uitvoeren voorafgaand aan het paren

Functie: 

Verhogen motivatie tot voortplantingsgedrag

Verlagen motivatie tot aggressiegedrag 

Versterken paarband 

De signalen bij de balts zijn altijd soortspecifiek. Op deze manier wordt voorkomen dat paring plaatsvind met andere soorten. 

De handelingen bij de balts worden vaak overdreven, omgevormd en/of versneld uitgevoerd, zodat ze een signaalfunctie krijgen. We spreken dan van geritualiseerd gedrag.

Territoriumgedrag

Samenleven met soortgenoten zorgt ook voor onderlinge competitie wat kan leiden tot onderlinge aggressie.

Door middel van territoriumgedrag proberen mannetjes een gebied voor zichzelf veilig te stellen waar ze kunnen eten en paren. Andere binnendringende mannetjes roepen dan ook dreiggedrag op. 

Conflict gedrag

Dreiggedrag is vaak een psychologisch spelletje en lang niet altijd zullen mannetjes ook daadwerkelijk gaan vechten. Dit leidt vaak tot conflict gedrag.

Conflict gedrag: 

Gedrag dat ontstaat als er voor meerdere gedragssystemen een even sterke motivatie is.

Bij een conflict weet een dier soms niet of hij moet vluchten of vechten. Dit kan leiden tot conflictgedrag. 

Een bijzondere vorm van conflict gedrag is oversprongsgedrag. Bij oversprongsgedrag gaat een dier opeens gedrag vertonen uit een heel ander gedragssysteem. 

Rangorde

Bij dieren die in groepen leven is vaak sprake van een rangorde.

Rangorde = de volgorde binnen een populatie van dominanste tot minst dominante individu

Rangorde

Functie van rangorde:

Er zijn minder onderlinge conflicten

Dieren weten hun rang binnen de rangorde. Degene met de hogere rang heeft voorrang op voedsel etc. 

Dit voorkomt dat dieren onderling gaan vechten om voedsel

Imponeergedrag

Meestal is dreiggedrag genoeg om een gevecht te voorkomen. 

Dieren dreigen door gebruik te maken van imponeergedrag.

Imponeergedrag = gedrag waarbij een dier zich zo groot en indrukwekkend mogelijk maakt.

Verzoeningsgedrag

In een conflictsituatie toont het ondergeschikte mannetje vaak verzoeningsgedrag

Verzoeningsgedrag verlaagt de aggressie van de belager.

In de foto rechts steekt de aap zijn hand uit. Dit is verzoeningsgedrag.

Statenvormende insecten

Sommige soorten insecten leven in staten. 

In staten is er een duidelijke taakverdeling. 

Voorbeeld Bijen:

Bijen leven in staten van duizenden bijen. De meeste bijen zijn werkbijen. Zij beschermen de populatie, verzamelen voedsel en zorgen voor de larven.

Opdrachten maken

6.6    Sociaal gedrag

Opdracht 51 t/m 57

Extra: Moraliteit bij dieren?

Geinteresseerd in dit onderwerp? Een lastige vraag die wetenschappers vaak hebben is waar komt moraliteit vandaan? Frans de Waal doet onderzoek naar moraliteit onder apen. Bekijk de video op de volgende slide als je het interessant vind.