6.4 Leerprocessen

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

6.4: Beïnvloeden van gedrag

Leerdoelen

• je kunt uitleggen dat gedrag zowel erfelijk bepaald is als door omgeving bepaald is
• Je kunt uitleggen wat sleutelprikkels zijn en wat supranormale prikkels zijn
• Je kunt de verschillende leerprocessen uitleggen en herkennen in een context

Leerdoel 1

je kunt uitleggen dat gedrag zowel erfelijk bepaald is als door omgeving bepaald is

Wat veroorzaakt gedrag?

Gedrag kent verschillende vormen en functies.

We maken onderscheid tussen:

• Aangeboren gedrag (erfelijke eigenschap)
• Aangeleerd gedrag (ervaring)

Leerdoel 2

Je kunt uitleggen wat sleutelprikkels zijn en wat supranormale prikkels zijn

Leerdoel 3 en 4

3. Je kunt leerprocessen herkennen en beschrijven 
4. Je kunt de functie van leren uitleggen

Leerprocessen

Een groot gedeelte van het gedrag van dieren en mensen is aangeleerd. 

Gedrag kunnen leren is belangrijk voor het om kunnen gaan met nieuwe / onverwachte situaties. 

Leren van gedrag gebeurd door terugkoppeling. Externe prikkels veroorzaken gedrag. Dit gedrag heeft een effect op het organisme. Het effect dient als terugkoppeling of het gedrag herhaald moet worden of juist niet. 

Manieren van leren

In deze basisstof zullen we gaan kijken naar verschillende leerprocessen:

• Inprenting
• Gewenning
• Conditionering
• Imitatie
• Inzicht

Kenmerken van inprenting

Bij inprenting leren dieren alleen iets in een bepaalde korte periode van hun leven. (Gevoelige periode)

Voorbeelden van inprenting:

Herkennen van moeder 

Inprenting en gewenning

Inprenting

* iets wat alleen geleerd kan worden in een bepaalde, korte periode

* herkennen van ouders of soortgenoten

Gewenning

* afleren van reacties op bepaalde prikkels

* eenvoudige vorm van leren

Kenmerken van gewenning

We spreken van gewenning als bij een herhaaldelijke prikkel de sterkte van de reactie langzaam afneemt en uiteindelijk zelfs volledig verdwijnt.

Noem zelf een voorbeeld van gewenning.

1. inprenting
2. gewenning
3. conditionering
4. inzichtelijk leren

Wat is gewenning?

1. Leren dat je altijd moet reageren.
2. Leren dat reageren niet altijd nodig is.
3. Leren dat reactie noodzakelijk is.
4. Leren in korte gevoelige periode.

Conditioneren

Conditioneren is leren door straffen en beloning.

Conditioneren onder natuurlijke omstandigheden: 

proefondervindelijk leren (Trial and error)

Voorbeeld: 

Beer ziet een bijennest met honing en probeert de honing te eten. De beer wordt 10 keer gestoken door de wespen. De volgende keer dat de beer de bijennest ziet negeert hij het nest om te voorkomen opnieuw gestoken te worden.

Conditioneren

Conditioneren is leren door straffen en beloning.

Conditioneren door mensen:

Dressuur: het trainen van dieren om bepaalde taken uit te voeren op commando. 

Doet de dier het goed -> beloning (eten/aaiien) 

Doet de dier het fout -> straffen (geen eten / een tik / stem verheffen) 

Geconditioneerde reflex

De russische gedragsonderzoek liet zien dat een natuurlijke prikkel (voedsel) kan worden vervangen door een kunstmatige prikkel (belgeluid)

Door een kunstmatige prikkel te koppelen aan een natuurlijke prikkel kan een dier de kunstmatige prikkel gaan interpreteren als de natuurlijke prikkel. 

In voorbeeld links: 

1. Zien/ruiken van eten zorgt voor speekselafscheiding in de hond. 

2. Horen van de stemvork heeft geen effect op de hond

3. Laat bij het geven van eten een stemvork horen

4. Na enige tijd zal de hond ook speeksel afscheiden bij het horen van de stemvork alleen. 

SCHRIJF OP

geconditioneerde reflex 

* natuurlijke prikkel wordt vervangen door kunstmatige prikkel bij het                   veroorzaken van natuurlijke respons

* respons = geconditioneerde reflex

* geen keuze, gebeurt automatisch

* ook wel het Pavlov-effect (Pavlov-reactie)

De skinnerbox

Bekijk de volgende video over Burrhus Skinner. Hij bracht in kaart hoe neurotransmitters heel belangrijk zijn voor het gevoel van beloning. 

Hoe noem je de vorm van leren waardoor de honden van Pavlov gaan kwijlen als ze een bel horen? blz 97

1. geconditioneerde reflex
2. operante conditionering
3. proefondervindelijk leren
4. trial and error

SCHRIJF OP 

conditioneren (proefondervindelijk leren)

* ook wel trial and error leren genoemd

* organisme leert door gevolg van zijn gedrag (ervaringen)

* dopamine (neurotransmitter) speelt hierbij een rol

Skinner-box

* frequentie van handeling neemt toe als daar een beloning op volgt 

beloning         belongingscentrum in hersenen          dopamine          geluksgevoel           vaker doen!

Lorenz bestudeerde vogels en zag dat hun gedrag in verschillende stappen was te verdelen.

Hoe noemen we deze stappen? (blz 82/83)

1. gedragsstappen
2. gedragsketens
3. gedragselementen
4. gedragssystemen

Imitatie

Veel dieren leren bepaald gedrag door hun ouders/soortgenoten na te doen.

Gedrag leren door het nabootsen van anderen noemen we imitatie

Inzicht

Sommige dieren zijn in staat om inzichtelijk te leren

Bij inzichtelijk leren worden ervaringen in het verleden gebruikt om een oplossing te vinden voor een nieuwe situatie

Hoe heeft de kraai in de video dit gedrag geleerd?

1. door inprenting
2. door conditioneren
3. door imitatie
4. door inzichtelijk leren