4H thema 7 basisstof 5 deel 2

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Ecologie

4 Havo

Thema 7

Basisstof 5 deel 2

Programma

• Leerdoelen van de les
• Wat weten we nog van concurrentie en coöperatie binnen populaties?
• Concurrentie en facilitatie tussen soorten
• Symbiose
• Oefenen met een examenvraag
• Verder met opdracht populaties en ecosystemen

Met welke huiswerkvragen had je moeite? Wat vond je lastig aan deze vraag/vragen?

Leerdoel

Na deze les kun je: 

• In een ecosysteem vormen van competitie en van coöperatie tussen soorten onderscheiden.

Wat kunnen redenen zijn voor concurrentie tussen individuen van een populatie? En welke redenen zijn er voor coöperatie (samenwerken)?

Concurrentie binnen een populatie

Bij zowel soorten die in groepen leven en soorten die individueel leven, vind een vorm van concurrentie plaats. 

De concurrentie kan gaan om de beschikbaarheid van bronnen: Licht (planten), voedsel en ruimte. Maar ook voor een partner voor de voortplanting (met name binnen een groep) is een sterke competitie. Dit heeft tot gevolg dat alleen de best aangepaste individuen zich voort kunnen planten (natuurlijk selectie).

Coöperatie binnen een populatie

Toch kan het leven in groepen soortgenoten voordelig zijn. Het biedt bescherming tegen predatoren (roofdieren) of tegen extreme abiotische factoren (bijv. pinguins die tegen de kou in de winter als één grote groep bij elkaar staan), of het maakt het vangen van een prooi gemakkelijker (bijv. bij wolven). 

Maar ook individuen die niet in groepen leven kunnen samenwerken voor het voortbestaan van de soort. Denk hierbij aan de balts  (ritueel om een mogelijke partner te overtuigen om te paren) en paring.

Concurrentie tussen soorten

Concurrentie tussen soorten verschilt niet veel van currentie binnen populaties. Redenen voor concurrentie tussen soorten zijn: licht (bij planten), ruimte en voedsel.

Bijvoorbeeld: de planten op het plaatje willen allemaal zoveel mogelijk licht opvangen. En zoals vorige les is behandeld, kunnen meerdere soorten van één soort eten. Zie voedselweb: de sprinkhaan wordt zowel door de vogel als door de aap gegeten. Daardoor zijn de populatie vogels en apen in concurrentie. Een oplossing voor deze concurrentie is specialisatie, waarbij bijvoorbeeld de vogels de sprinkhanen uit de bomen halen waar ze met hun snavel bij kunnen en de apen de sprinkhanen op de grond zoeken. Op deze manier wordt de concurrentie beperkt. Als de vogel enkele sprinkhanen op grond zou gooien voor de apen is er zelfs sprake van facilitatie (de ene soort helpt de andere).

Symbiose

= een langdurig samenleven van individuen van verschillende soorten.

Er zijn 3 soorten symbiose:

• Mutualisme: beide soorten hebben voordeel van de samenleving
• Commensalisme: één soort heeft er voordeel van en één soort heeft er geen voordeel en geen nadeel door
• Parasitisme: één soort heeft er voordeel van en één soort heeft er nadeel van.

De voordelen van het aangaan van symbiose zijn bescherming tegen predatie en ziektes en het verkrijgen van voedsel voor het individu of zijn nakomelingen.

Mutualisme

= langdurige samenlevingsvorm tussen soorten waarvan beide soorten voordeel ervaren.

Voorbeelden (zie plaatjes): 

• de vogel maakt de tanden van de krokodil schoon: voedsel voor de vogel en een schoon gebit voor de krokodil.
• clownvissen leven in anemonen die de vissen beschermd tegen predatoren. De vissen houden de anemoon schoon.
• de vogels pikken de parasieten uit de vacht van de impala. voedsel voor de vogels en een schone vacht voor de impala.
• De heremietkreeft en de anemoon: zie het filmpje op de volgende slide.

Commensalisme

= een langdurig samenleven  tussen soorten waarbij één soort een voordeel heeft en de ander geen voor- of nadeel.

Voorbeeld (zie plaatjes):

• Epifyten zijn planten die op de takken van andere planten groeien om meer licht te kunnen vangen. Epifyten hebben hier voordeel van maar de boom waar ze op groeien heeft er geen voor- of nadeel van. Voorbeelden van epifyten zijn bepaalde soorten mossen, korstmossen en orchideeën.
• Vissen die onder roggen of haaien zwemmen voor bescherming en omdat ze zo minder weerstand van het wawter ervaren (het kost dan minder energie om te zwemmen). Voodeel voor de vissen en geen voor- of nadeel voor de rog of haai.

Parasitisme

= een langdurig samenleven van soorten waar één soort voordeel van heeft en één soort nadeel. De soort die het nadeel ondervindt wordt ook wel de gastheer genoemd.

Sommige parasieten zijn volledig aangepast om te leven in of op één bepaalde soort. Deze paratisieten zijn soortspecifiek.

Voorbeelden (zie plaatjes):

• Muggen en teken drinken bloed van een gastheer.
• Sluipwespen leggen hun eitje in de larven van vliegen. Wanneer de eitjes uitkomen eten de sluipwesplarven de vliegenlarven van binnen uit op.
• De koekoek legt eieren in het nest van andere vogels. Zie het gevolg in het filmpje op de volgende slide.

Plant parasitisme

Sommige planten kunnen ook andere planten parasiteren. Daarbij onttrekken ze water, mineralen en soms ook organische stoffen aan de gastheer.

Maretak is een halfparasiet: de plant onttrekt alleen water en mineralen aan zijn gastheer (bovenste plaatje). Ze groeien blaadjes en kunnen door middel van fotosynthese uit de mineralen en water zelf organische stoffen maken.

Duivelsnaaigaren is volledige parasiet en onttrekt naast mineralen en water ook organische stoffen. Deze plant heeft geen blaadjes (rechter plaatje) en kan dus niet fotosynthetiseren.

Uitleg filmpje

Als je de uitleg wat moeilijk vond of er nog meer van wilt weten, kijk dan onderstaand filmpje. Daarin wordt het nogmaals uitgelegd:

https://www.youtube.com/watch?v=kdmbMa-KvQQ

Bij commensalisme hebben beide soorten voordeel van het samenleven.

1. Juist
2. Onjuist

Wat is geen reden voor concurrentie tussen individuen van verschillende soorten?

1. Ruimte
2. Licht
3. Partner
4. Voedsel

Impala's hebben weleens last van bloed zuigende insecten. Een soort vogel eet deze insecten uit de vacht van de impala's. Van welke drie soorten relaties is hier sprake?

1. Mutualisme, parasitisme en vraat
2. Commensalisme, parasitisme en predatie
3. Mutualisme, predatie en parasitisme
4. Commensalisme, parasitisme en vraat

Examenvraag

Lees de vraag 

hiernaast. Beant-

woord hem op de

volgende slide.

Uitleg examenvraag

Phytophtera creëert rotte plekken in vruchten. Dit is geen voordeel, dus alle antwoorden met phytophtera vallen af --> B, C, D en E zijn onjuist.

Endofyten beschermen de cacaoplant tegen andere schimmels (voordeel voor de cacaoplant) en geeft in ruil daarvoor voedingsstoffen aan de endofyten (voordeel voor de endofyten). Beide hebben voordeel, dus dit is mutualisme --> A is juist.

Examenvraag

Lees de tekst hiernaast. 

Beantwoord de vraag

op de volgende slide.

Uitleg examenvraag

In de tekst staat dat zowel de kiekendief als de buizerd grutto-eieren en kuikens eten. De kiekendief en grutto hebben een predatie relatie --> A, B, C en D zijn onjuist.

Als de kiekendief veel grutto kuikens eet, heeft de buizerd weinig voedsel en andersom. Dit is geen voordeel maar een concurrerende relatie --> E is juist.

Examenvraag

Lees de tekst en bekijk het

plaatje hiernaast. 

Schrijf op de volgende slide

de cijfers met daarachter

de juiste onderdelen 

van de voedselketen.

Uitleg examenvraag

Als je kijkt naar de richting van de pijlen zie je dat 1 het begin van de voedselketen is. Planten maken hun eigen voeding (autotroof/producent) en staan daarom aan het begin van de voedselketen --> 1= planten.

Planten worden gegeten door herbivoren en  wanneer ze dood zijn reducenten (micro-organismen). Reducenten eten ook al andere organismen, herbivoren niet, dus --> 2= herbivoren en 4=micro-organismen.

Herbivoren worden gegeten door carnivoren of ze worden geparasiteerd. Niet alleen herbivoren, maar ook consumenten worden geparasiteerd, dus --> 3= consumenten en 5= parasieten. De laatste term kennen jullie waarschijnlijk nog niet, maar kunnen jullie op deze manier alsnog invullen --> 6= hyper-parasieten. Hyper-parasieten parasiteren andere parasieten.

Zelf werken

Lees:

  - Basisstof 5: blz. 161 t/m 165

Maak:

  - Stap 4 van opdracht populaties en ecosystemen, rond je verslag af en lever hem per mail in

  - Opdracht 9, 10, 11 en 12

Wat vond je lastig in deze les?
Welke vraag/vragen heb je nu?

Afsluiting

Heb je de leerdoelen behaald?

Na deze les kun je:

• In een ecosysteem vormen van competitie en van coöperatie tussen soorten onderscheiden.

Deze les hebben we het gehad over verschillende relaties in een ecosysteem. Volgende les gaan we dieper in op de trofische niveaus en waarom populaties van hogere niveaus kleiner zijn dan populaties van lagere trofische niveaus.