2 vmbo-kgt thema 5.1 Erfelijkheid en evolutie: Genotype en fenotype

• Biologie
• Middelbare school
• vmbo k, g, t
• Leerjaar 2

Welkom klas 2

Thema 5 Erfelijkheid en evolutie

5.1 Genotype en fenotype

Wat weet jij over erfelijkheid?

Tekst

BK

Bs. 1 Genotype en fenotype

Bs.2 Chromosomen

Bs. 3 Variatie in genotypen

Bs. 5 Geschiedenis van het leven op aarde

KT

Bs. 1 Genotype en fenotype

Bs. 2 Chromosomen en genen

Bs. 3 Variatie in genotypen

Bs. 4  Geschiedenis van het leven op aarde

leerdoelen vandaag

Aan het einde van de les:

- kan je benoemen dat alle cellen van  je lichaam dezelfde erfelijke informatie bevatten.

- kan je omschrijven wat het genotype en het fenotype zijn.

Inleiding

Je lichaam is opgebouwd uit cellen.

Alle cellen hebben een celkern met daarin de informatie voor je erfelijke eigenschappen.

Die informatie heb je gekregen
van je ouders.

5.1 Genotype en fenotype

De cellen waaruit je lichaam is opgebouwd, heten lichaamscellen.

Elke celkern van elke lichaamscel bevat 46 chromosomen.

Chromosomen zijn lange, dunne draden in de celkern.

Ze bestaan uit de stof DNA.

In het DNA is informatie opgeslagen voor je
erfelijke eigenschappen.

De lichaamscel

Je lichaam bestaat uit lichaamscellen.

Elke lichaamscel heeft een celkern.

De chromosoom

In elke celkern liggen chromosomen.

Chromosomen zijn lange dunne draden.

Het DNA

In deze draden zit de stof DNA.

Dit DNA bevat informatie voor erfelijke eigenschappen.

5.1 Genotype en fenotype

Al je lichaamscellen zijn ontstaan uit 1 enkele, bevruchte eicel.

Door celdeling ontstaan nieuwe cellen uit de bevruchte eicel.

Bij elke celdeling worden de chromosomen gekopieerd.

Elke dochtercel krijgt een complete set chromosomen.

Daardoor bevat elke celkern van elke lichaamscel dezelfde erfelijke informatie. Deze informatie erf je van je ouders (de helft van je moeder, de helft van je vader).

5.1 Genotype en fenotype

Je chromosomen bevatten informatie over duizenden eigenschappen.

Voor elke eigenschap zijn een paar stukjes DNA nodig.

Een gen bestaat uit de stukjes DNA die samen de informatie voor 1 eigenschap bevatten.

Het gen

In de afbeelding links is een gen getekend als een gekleurde kraal.

De blauwe lijntjes zijn de chromosomen.

Genotype

De erfelijke eigenschappen liggen in DNA.

Dit noemen we het genotype

Het genotype wordt bepaald bij de bevruchting en kan tijdens het leven niet meer veranderen!

Het genotype zit dus in jou en kun je aan de buitenkant niet zien.

Genotype

Genotype

Fenotype 

• De eigenschappen van een organisme, waaronder het uiterlijk = fenotype
• Genotype + invloeden uit de omgeving = fenotype 
•  Het fenotype kan je veranderen het genotype NIET.

5.1 Genotype en fenotype

Je genotype blijft je hele leven hetzelfde.

Je fenotype kan steeds veranderen.

Om te onthouden:

samengevat:

- genotype: de informatie voor de erfelijke eigenschappen van dat organisme. (in de genen/chromosomen)

- fenotype: alle zichtbare (uiterlijk) en onzichtbare (innerlijk) eigenschappen van een organisme

(genotype + invloeden uit het milieu)

Zelf aan de slag

5.1 Genotype en fenotype: lees de tekst en maak de opdrachten:

opdracht 1 t/m 5 maken

Online of in je boek

Opdrachten maken

- KT: maakt de opdrachten zelfstandig.

- BK: gaat samen met mij de opdrachten maken. 

Daarna quiz om te checken of we alles begrepen hebben.

Wat is erfelijkheid?

1. Iets geven aan je ouders
2. eigenschappen die je meekrijgt van je ouders

op je DNA staat erfelijke informatie.
wat is niet erfelijk?

1. sproetjes
2. je lengte
3. je kleur haar
4. de kleur van je broek

Fenotype of genotype?

1. Fenotype
2. Genotype

Een gen is een deel van een chromosoom met de erfelijke informatie voor één erfelijke eigenschap.

1. juist
2. onjuist

Is deze eigenschap erfelijk of
niet-erfelijk?

1. erfelijk
2. niet-erfelijk

Thuis oefenen

Bekijk het filmpje en maak de vragen.

5.1 Genotype en fenotype

Het fenotype wordt bepaald door je genotype, maar ook je leefstijl en je omgeving.

Bijvoorbeeld: als je van jezelf bruin haar hebt, komt dat door je genotype. Maar als je het paars verft, ziet je haar er anders uit. Je fenotype verandert dan door je leefstijl. Maar je genotype verandert niet. Het genotype bevat nog steeds de informatie voor bruin haar.

Hoeveel chromosomen heeft een paar chromosomen?

1. 4
2. 6
3. 2
4. 8

Hoeveel chromosomen bevat een chromosomen paar?

1. 46
2. 23
3. 2

Dit zijn de
chromosomen
van een...

1. Man
2. Vrouw

Katherina zegt: De eicel bepaalt het geslacht bij de bevruchting.

Marnix zegt: De chromosomen van de man bestaan uit 22 paar gelijke chromosomen en 1 paar ongelijke chromosomen.

Wie heeft gelijk?

1. Beide hebben gelijk
2. Alleen Katherina heeft gelijk
3. Alleen Marnix heeft gelijk
4. Beide hebben ongelijk

Fenotype

Genotype

Wordt deze eigenschap bepaald door het  genotype / fenotype of door beiden?

GENOTYPE

FENOTYPE

BEIDEN

Iemands

lengte

Iemands

bloedgroep

Iemands bruine ogen

Iemands nieuwe haarkleur

Iemands hoge cholesterol-gehalte