1.3 Waar komen de grondstoffen vandaan?

Blz. 24-25

1.3 Waar komen grondstoffen vandaan?

Objecten in de klas: steenkool, fossielen (ammonieten), woestijnzand en zout.

1. Wat zijn dit voor objecten?
2. Wat hebben deze objecten met elkaar gemeen?

Tot 3:24 afspelen 

Het ontstaan van de aarde

De aarde is 4,6 miljard jaar geleden ontstaan.

De aarde was een hete bol:

• geen zeeën en continenten 
• Later koelt de buitenkant af        aardkorst 

Hier en daar zaten er gaten in de aardkorst. Dat waren vulkanen waaruit magma en gassen uit het binnenste van de aarde konden ontsnappen. Waterdamp en CO2 waren van die gassen. Zij vulden de lucht boven de aarde. 

Het ontstaan van de aarde

Afkoeling aardkorst                               ontstaan ook de oceanen.

• ± 3,5 miljard gelden: ontstaat het eerst levensvormen zoals eencelligen en bacteriën.
  
• vanaf 600 miljoen: complexe zeedieren. zoals zeesponzen, graadloze vissen.

Toen ongeveer 2000 miljoen jaar geleden het land tussen Afrika en Zuid-Amerika ging scheuren, ontstonden er twee oceanen. Dit waren de Indische Oceaan en de Atlantische Oceaan. Weer 125 miljoen jaar later ontstond de kleinste oceaan, namelijk de Noordelijke IJszee.

Een deel van het water is door het uitgassen van magma ontstaan, dat uit het binnenste van de Aarde komt. Een andere factor die voor het water op Aarde zorgde was de inslag van kometen, transneptunische objecten of waterrijke planetoïden (protoplaneten) die van buiten de planetoïdengordels op de Aarde terechtkwamen.

Het ontstaan van de aarde

Eerste leven op het land:

• ± 444 miljoen geleden: planten op het land hierdoor meer zuurstof.

• 400 miljoen jaar geleden: eerste dieren komen aan land.

• vanaf 225 miljoen jaar geleden: de eerste dinosaurussen. 
• 66 miljoen jaar geleden: uitgestorven

Zo'n 66 miljoen jaar geleden kwam een meteoriet op de aarde terecht. Dat gebeurde met zoveel kracht dat er jarenlang een donkere stof om de aarde heen hing. Het zonlicht kon daardoor de aarde niet meer bereiken. Planten gingen dood, daarna dieren en tot slot ook alle dino's.

Nederland heeft niet altijd op dezelfde plek gelegen: hoe zou dat kunnen? 

Het ontstaan van de aarde

De geologie doet onderzoek naar hoe:

• De aarde is ontstaan
  
• De aarde is samengesteld
  
• Het leven zich heeft ontwikkeld
  

Aantekening

Geologisch onderzoek in Voerendaal

Geologisch onderzoek in Voerendaal. 

Doordat Nederland op verschillende plekken heeft gelegen, was het in NL soms heel warm en soms heel nat. 

In de grond in NL vinden we vandaag de dag nog steeds aanwijzingen die laten zien hoe het vroeger was. BV afdrukken van tropische varens uit moerassen. 

Aan de slag!

• Lees + markeer 'het ontstaan van de aarde' blz. 25
• Maak opdracht 2,3,4 bladzijde 25. 
• Je mag rustig overleggen. 
• Eerder klaar? Lees blauwe leerstofstukje 'de geologische geschiedenis.'

Samen lezen + markeren blz. 26

De aarde is oud, heeeeel oud. Om de verschillende tijdperken (jaren) van de aarde te begrijpen hebben wij een geologische tijdschaal ontwikkelt. Een soort verjaardagen van de aarde. 

de aarde verandert door de jaren heen.

De aarde is 4,5 biljoen jaar oud.  Dat zijn 12 nullen!

De geologische geschiedenis

De geologische tijdschaal wordt gebruikt om de geschiedenis van de aarde in te delen:

• een tijdperk begint/eindigt vaak met de komst van een nieuwe levensvorm

De perioden Carboon, Perm, Jura en Krijt zijn voor Nederland belangrijk:

• ontstaan van bodemlagen met grondstoffen die we nog steeds gebruiken
  

Vlag: België. 

Werkvorm: de video pauzeren en aan de leerlingen de taak om bij opdr.  5 te kijken in welke tijdschaal de aarde zich op dat moment bevindt.

(welke dieren zijn daar te vinden?) 

0,00 miljoen jaar is NU. Daarna zie je hoe de aarde waarschijnlijk in de toekomst gaat veranderen. 

Huiswerk 

• Maak opdracht 5 bladzijde 27.
• Je mag rustig overleggen 
• Eerder klaar? Lees blauwe leerstofstukje 'fossielen en gesteenten.' blz. 28

Blz. 27

1.3 Waar komen grondstoffen vandaan?

Fossiel en/of gesteente meenemen. 

Vragen aan de leerlingen

Wat heb ik meegenomen? Wat is dit?

Fossiel --> vragen aan Cheryl/Nadine/biologie sectie.  

Een fossiel is alles wat is overgebleven van planten en dieren die vroeger geleefd hebben. En ook wat is overgebleven van hun activiteiten, zoals lopen (een voetspoor kan een fossiel zijn). We vinden niet alleen botten, tanden en schelpen als fossiel terug, maar ook boomstammen, zaden, voetsporen en graafgangen. De meeste fossielen zijn versteend en vaak miljoenen jaren oud. Fossielen zijn te vinden op plekken waar vroeger een zee of een meer is geweest. Als het zeeniveau gedaald is, komen de oude lagen met gesteenten boven water. In Zuid-Limburg bijvoorbeeld worden fossielen van zee-egels en Maashagedissen gevonden.

Wat is een fossiel?

Een gesteend overblijfsel of afdruk van een dier of plant (= aantekening)

Waarom zijn fossielen belangrijk?

Ze geven aanwijzingen over hoe het leven er vroeger uitzag

Blz 27

Klassikaal: Wat is een fossiel? Waarom zijn fossielen belangrijk? Markeer dit in de tekst. 

Samen lezen + markeren blz. 27

Kalksteen bestaat voor een groot deel uit Calciumcarbonaat. Dit gesteente bevat vaak fossielen. Het ontstaat meestal doordat kalkskeletjes van (meest hele kleine) zeediertjes naar de bodem zakken en zich ophopen. Mergel is een gesteente met zowel klei als kalk.

nos.nl

De grootste hap gaat naar de industrie, bijvoorbeeld voor de productie van chloor. Het overige zout wordt gebruikt om water te ontharden, bij het maken van likstenen voor de agrarische sector en als strooizout.

0

KIJKVRAAG: waar wordt kalksteen voor gebruikt? / wat wordt er van kalksteen gemaakt?

Maak opdracht 6 + 7 blz. 27

• Je mag rustig overleggen met je buurman/buurvrouw. 
• Ben je klaar? Lees + markeer het blauwe leerstof stukje 'energiebronnen in de Nederlandse bodem' blz. 28.

Huiswerk: lees en markeer 'energie bronnen in Nederlandse bodem.'

Door erosie komen fossielen aan het oppervlak te liggen.

Door het bewegen van aardkorstplaten (botsing) kunnen diepere lagen aan het oppervlak komen.

Wat is geologie?

1. Modder
2. Wetenschap die de mens bestudeerd
3. Wetenschap die de aarde bestudeerd
4. Een netflix film

Nederland heeft altijd op precies dezelfde plek gelegen.

1. Waar
2. Niet waar

Welk tijdperk was NIET belangrijk voor Nederland?

1. Perm
2. Krijt
3. Jura
4. Cambrium

Steenkool

Fossiel

Geologische 

tijdschaal

Aardolie

Nederland heeft een tropisch klimaat. Het is warm en vochtig.

Nederland is omringd door land en er is geen water te bekennen. We zijn een woestijn.

Het klimaat van NL lijkt op dat van de Middellandse zee: warm met droge zomers.

§1.3 Neem voor je blz. 28

Energiebronnen

Grondstoffen

Duurzame energiebron

Een grondstof is een materiaal (uit de grond) dat gebruikt wordt om iets te maken. Er zijn verschillende soorten grondstoffen.

Energiebron = iets dat energie geeft, zoals aardolie, steenkool, water, wind en zon. 

Brandstof die in miljoenen jaren is gevormd uit planten-, bomen- en/of dieren resten

• Uitputbare energiebronnen

Grondstoffen

Een grondstof is een materiaal (uit de grond) dat gebruikt wordt om iets te maken. Er zijn verschillende soorten grondstoffen

Steenkool

Aardolie

Aardgas

Grondstoffen

Steenkool

Nederland lag 300 miljoen jaar geleden op de evenaar

Ontstaan van steenkool 

300 miljoen jaar geleden lag Nederland op de evenaar (Carboon tijdperk)

• Tropisch klimaat
• Dode plantenresten op de bodem van een waterplas. 
• Veen veranderd door druk in steenkool. 

Ontstaan van steenkool

Veen is een bodemlaag (van dode planten op een waterplas)

deze afbeelding verteld het ontstaan van steenkool (links) en aardolie (rechts)

door enorme druk kan aardolie en steenkool nog verder veranderen in aardgas.

Dit zijn delfstoffen en energiebronnen

Waar wordt steenkool voor gebruikt? In sommige landen wordt steenkool nog wel gebruikt als brandstof in huishoudens, maar de meest voorkomende toepassing van steenkool is het opwekken van elektriciteit in elektriciteitscentrales. Wereldwijd wordt 10% van de steenkool gebruikt bij ijzerproductie

Steenkool verbranden zorgt voor het opwekken van elecktriciteit. 

Door de ontdekking van aardgas en kernenergie werden de mijnen gesloten. 

Staatsmijn emma was een steenkolen mijn! Daar heeft EMMA COLLEGE ook haar naam aan te danken ;)

Ontstaan van aardolie

In werkelijke ziet plankton er iets anders uit ...

Ontstaan van aardolie

in het Jura tijdperk werd NL bedekt door de oceaan

• In de oceaan leefde plankton (kleine diertjes)
• Dood plankton lag op de zeebodem
• Na een dikke zandlaag een hoge druk
• Ontstaan aardolie

deze afbeelding verteld het ontstaan van steenkool (links) en aardolie (rechts)

door enorme druk kan aardolie en steenkool nog verder veranderen in aardgas.

Dit zijn delfstoffen en energiebronnen

Waar wordt steenkool voor gebruikt? In sommige landen wordt steenkool nog wel gebruikt als brandstof in huishoudens, maar de meest voorkomende toepassing van steenkool is het opwekken van elektriciteit in elektriciteitscentrales. Wereldwijd wordt 10% van de steenkool gebruikt bij ijzerproductie

Ontstaan van aardgas

Als de druk en de temperatuur nóg langer onder druk staan:

1.  Komt aardgas uit steenkool vrij 

2. Ontstaat aardgas uit aardolie

Ontstaan van aardgas

Aardgas wordt als energiebron gebruikt om te koken en te verwarmen. Aardgas heeft in Nederland sinds de jaren zestig het stadsgas en het stoken op steenkool geheel verdrongen. Daarnaast wordt het in grootverbruik toegepast voor elektriciteitscentrales en stadsverwarming.

Samen lezen blz. 28 'Energie bronnen in NL bodem.'

1. Hoe ontstaat steenkool?
2. Hoe heet een grondstof die nuttig is voor de mens?
3. Hoe ontstaat aardolie?
4. Wat ontstaat er als aardolie of steenkool nog langer onder druk komt te staan?

Maak opdracht 8 blz. 28 en opdracht 3 + 4 blz. 29

Opdrachten maken