Lear mar Frysk - module 2 - les 9 (gedichten)

• Fries
• Beroepsopleiding

Lear mar Frysk module 2 - les 9

www.iepenloftspullen.nl

Les 9: Ik ha my ta de teannen út fermakke.

Ik heb me erg vermaakt.

In les oer boeken, films, musea ensfh.

Wurklist

• Frjentsjer: nije wike de kofje / tee ôfrekkenje
• Weromsjen op de les fan ôfrûne wike (húswurk en lochboek beprate)
• Harkje, lêze en útspraak oefenje (oer boeken, films, musea ensfh.)
• Grammatika 

         - telwurden 

         - ûnbepaalde foarnamwurden

• Om thús te dwaan (húswurk)
• Neigesetsje (Knoopkes - Piter Wilkens)

Húswurk

Opdrachten:

8 > foarlêsbeurt yn de les

10 > foarlêsbeurt yn de les

12 > foarlêsbeurt yn de les

9 , 11 > is oan dysels

De oefeningen even koart by del rinne om der wis fan te wêzen dat de kursisten snappe wat de bedoeling is.

Foar opdracht 11 praatst mei in oar yn it Frysk bûten de lessen om. It is wichtich datst meardere aksinten hearst.

Opdracht 1

Jim hawwe in gearfetting makke yn eigen wurden fan it ferhaal oer Jelle syn auto.

Harkje nei it ferhaal sa't ik dat no foarlês. Hokker ferskillen sitte der tusken it ferhaal yn jim lesboek en wat ik fertel?

Dosintehantlieding side 27.

Ekstra opdracht:

Freegje kursisten hoe't sy nei it wurk ta komme en hoe't it ferkear dan is.

Freegje de kursisten oft sy wolris sa'n foarfal meimakke hawwe.

Opdracht 2: harkje, lêze, útspraak

Ik lês de tekst foar, lês mei.

(wol immen in foarlêsbeurt?)

We beprate drege wurden.

Dêrnei beäntwurdzje jim fragen.

Opdracht 2: 'Fries Museum, boekbeoardieling en nei de film'

De antwurden steane yn de tekst.

1. Wat falt op yn it Fries Museum?

2. Hoe binne de útstallingen opset?

3. Wat is hiel bysûnder?

4. Wat wurdt der op de boppeste etaazje tentoansteld?

5. Wêr wienen de bern fan ûnder de yndruk?

6. Wêrom hat de ik-persoan it boek mei in soad nocht lêzen?

7. Wat siet der ek yn it boek?

8. Hoe wienen de dialogen?

9. Wat sie soms wat betiizjend?

10. Wêr is de ik-persoan hiel benijd nei?

11. Wat sit der yn de film 'Smoorverliefd'?

12. Wêr giet Jelle leaver hine?

Lês de fraach foar en jou antwurd yn in hiele sin.

1. It prachtige útsicht falt op, foaral fan de boppeste etaazje ôf.
2. De útstallings binne rom en ljocht opsetten.
3. It 'ferhaal fan Fryslân' is hiel bysûnder.
4. Op de boppeste etaazje wurdt moderne keunst fan Fryske keunstners tentoansteld.
5. De bern wienen ûnder de yndruk fan it Fries Verzetsmuseum.
6. De ik-persoan hat it mei in soad nocht lêzen, omdat it spannend wie.
7. Der sit ek genôch humor yn it boek.
8. De dialogen wienen net altyd like sterk.
9. It wie betiizjend dat der faak 'weromsjoen' waard yn de tiid.
10. De ik-persoan is hiel benijd nei diel 2 fan dizze searje.
11. Der sit iin soad humor yn, in bytsje drama en in protte romantyk.
12. Jelle giet leaver nei in aksjefilm of fantasyfilms.

Opdracht 3: Harkje en útspraak

1. Hasto dat boek al lêzen?
2. Hokker boek soesto advisearje?
3. Wie it in moaie film?
4. Hasto al nei dy foarstelling west?
5. Hasto de nije útfiering fan Tryater al sjoen?
6. Wat soesto my oanriede?
7. Wat sille wy dwaan yn 'e fakânsje?
8. Wêr sille we hinne?
9. De resinsjes wienen mar bêst.
10. Ik fûn it boek hartstikke/tige spannend.

1. Ik hâld net sa fan dat sjenre.
2. Do moatst ris mei de bern nei dat museum gean.
3. Dit boek jout in protte ynformaasje.
4. Ik fûn der neat oan.
5. Dit is net myn smaak.
6. Ik siet op it puntsje fan myn stoel.
7. Ik haw noch nea soks sjoen.
8. Dy band is hjir hiel populêr.
9. It wie hiel yndrukwekkend.
10. Ik wie bot ûnder de yndruk fan dat ferhaal.

aanraden - adviseren - gaan we doen - genre - populair - recensies - uitvoering - zoiets

 Yn hokker sin stiet de Fryske oersetting fan:

Lês hieltyd earst in sin foar.

De hiele groep seit de sin nei of kursisten krije om bar in beurt om foar te lêzen.

Brûk de ynfolstreekjes om oersettingen op te skriuwen (steane ek achter yn it boek).

Opdracht 4: Wurdskat boek, film, musea

iepene

besite

útstallings

tema's

keunst

spannend

humor

karakters

haadpersoanen

dialogen

...

Betink sels noch fiif wurden > tsjinstellingen / synonimen

diel

searje

drama

romantyk

komeedzjes

aksjefilm

fanatsyfilms

wier barde

thriller

...

Bepraat oersettingen (achter yn it boek)

Kursisten betinke der sels wurden fiif by, bygelyks tsjinstellingen / synonimen.

Opdracht 5: dialooch

Wurkje yn twatallen. Skriuw in dialooch (4 sinnen) út. 

Kinst sintsjes fan opdracht 3, 4 en Frysker brûke.

Wês taret op in foarlêsbeurt.

1. Hasto al nei de nije James Bond film west?
2. ... En wat fûnst derfan?
3. ... De resinsjes wienen net sa goed, hearde ik.
   
4. ... ...  Ik siet op it puntsje fan myn stoel.
5. Hasto dat boek ek lêzen?
6. ... ... Se binne hjir oars tige populêr!

Tink nei oer wurdskat en sinsbou mar it mei fonetysk, stavering is net wichtich.

Jou yn 't foar oan de twatallen troch hokker dialooch se foarlêze moatte.

Skoft

Opdracht 6: 

Betreklike, oanwizende en freegjende foarnamwurden.

Elkenien betinkt in fraach mei 

in freegjend foarnamwurd, sa as: 

       wa, waans, wat, watfoar, 
       wêr, wêrom, 
       hokker, hokfoar, hoe'n.

Stel de fraach oan buorman/-frou. 

Dy jout antwurd op de fraach.

Dit is in werhelling fan de betreklike, oanwizende en freegjende foarnamwurden.

De kursisten hawwe as húswurk fan les 8 de grammatika trochlêzen en de bybehearrende oefening makke.

Freegje oft eltsenien de útlis begrepen hat. Doch dêrnei dizze oefening.

Grammatika

Sichtber Frysk

Dit is in foarbyld fan

" Sichtber Frysk".

Der stiet in moai foarbyld yn fan in 'ûnbeskaat telwurd'

(folle net genôch).

Mar hokker typflater

fynst yn de sin dêrfoar?

Unbeskate telwurden

inkel(d)e enkele

guon sommige / enige

wat enige

in pear een paar (twee) / enkele

in stik of wat / in stikmannich  een stuk of wat

in bytsje een beetje

inkel(d)e  

guon  

wat 

in pear  

in stik of wat / in stikmannich  

in mannich

in bytsje

in protsje

ûnderskate

ferskate

moai wat

gâns, in protte, in bulte, in heap

fierste, fierstente

net folle

Unbeskate telwurden (onbepaalde telwoorden)

enkele

sommige / enige

enige

een paar (twee) / enkele

een stuk of wat

enige, een stuk of wat

een beetje

een kleine hoeveelheid

verschillende / diverse

verscheidene

vrij veel

veel, een grote hoeveelheid

veel te

niet veel

Lesboek side 136.

Telwurden

Ik haw gâns boeken yn myn biblioteek.

Inkel(d)e berneboeken, guon stúdzjeboeken, wat twatalige boeken, en in pear thrillers.

Ik haw in stikmannich / in stik of wat bondels fan Ype Poortinga, in protsje dichtbondels en ferskate romans fan Trinus Riemersma. 

Ik haw moai wat twaddehâns boeken en  

in protte / in bulte / in heap  Fryske romans.

Ik haw fierste / fierstente min tiid om te lêzen.

Hoefolle binne it der?

Sân kasten grôtfol en ik fyn it noch net te folle.

TIP betink sels in ferhaaltsje dêr'tst de wurden yn brûkst.

NED 'veel' FR oplette!

Folle kinst brûke:

Mei 'te': it kostet my te folle.

Mei 'sa': safolle hoecht net.

Mei 'hoe': hoefolle wiene it?

Mei 'net': tips, ideeën, foarbylden en folle net genôch!

As fergrutsjende trep: folle mear, folle lytser, folle grutter.

NED 'weinig' FR oplette!

Frysk moatst it kreatyf oplosse.

net folle

net in soad

in bytsje

Min kinst brûke mei 'te'

te min jild

te min guod

"... folle net genôch" = ensafuorthinne, en mear fan soks.

Telwurden

1	ien	11	alve
2	twa	12	tolve
3	trije	13	trettjin
4	fjouwer	14	fjirtjin
5	fiif	15	fyftjin
6	seis	16	sech(s)tjin
7	sân	17	santjin
8	acht	18	achttjin
9	njoggen	19	njoggentjin
10	tsien	20	tweintich

Telwurden (jim krije trije kwisfragen)

30	tritich
40	fjirtich
50	fyftich
60	sechstich
70	santich
80	tachtich
90	njoggentich
100	hûndert
1000	tûzen
1000000	miljoen

21	ienentweintich
22	twaentweintich
101	hûndert(en)ien
102	hûndert(en)twa
1001	tûzen(en)ien
1002	tûzen(en)twa
1100	alvehûndert
1200	tolvehûndert
2000	twatûzen
2100	ienentweintichhûndert
2200	twaentweintichhûndert

Lesboek side 136-137.

Learn Frisian 1.22counting

https://youtu.be/SUwwkM9LDDo

Skriuw yn letters:
1200

tolvehûndert

Skriuw yn sifers:
twaentweintichhûndert

2200

Skriuw yn sifers:
twatûzentrijeentweintich

2023

Tiid -en

It rint tsjin tolven.

It is al nei ienen.

De bus giet om healwei sânen.

It is kertier foar fjouweren.

NED 'iedere' FR 'alle'

iedere dag = alle dagen

iedere week = alle wiken

ûnbepaalde foarnamwurden

Alles, eat, neat, allegearre, elk, elkenien, ien, oar, immen, nimmen, dizze en/of jinge, guon/guods/guodden. 

FRYSK 'men'= 'Ik en de oaren'

NED 'men' = se sizze / der wurdt sein

Lesboek side 137.

ûnbepaalde foarnamwurden = onbepaalde voornaamwoorden.

BOEK Disse en Jinge & Frou Hilarides, Akky van der Veer en Baukje Wytsma.

Fryske berneboekewike 1987.

- mei dêryn 'wat bisto leaflik rizende simmermoarn' fan Waling Dykstra.

Húswurk

Opdrachten:

8 > foarlêsbeurt yn de les

9 > dogge we oars

10 en 11 > is oan dysels

12 > as we it oan tiid hawwe dan krigest in foarlêsbeurt

Tink om de Tomke Toets!

Opdracht 9 tarieding nije wike

Sykje in Frysk gedicht út.

Nije wike draachst it gedicht foar.

It mei ek in oar Frysk gedicht fan dy skriuwer wêze.

Do (of ik) fertelst wat yn it Frysk/Nederlânsk oer de skriuwer.

www.sirkwy.nl  /  www.sirkwy.frl   &   wikipedia   /  fy.wikipedia.org

Opdracht 9 is in oare opdracht as yn it boek stiet!

https://www.sirkwy.nl (of .frl)

https://www.frieseliteratuur.nl/

Neigesetsje

YouTube

Piter Wilkens

Knoopkes

__14___ wiene wy of __15___, âlder haw wy grif net west

Do wiest by jim omke en muoike, ik wit it allegear noch bêst

It wie simmer en ik fytste hieltyd jim hûs foarby

Do sietst yn 'e tún en lakest. Ik wie stapelgek op dy!

Hiest in blûske oan mei knoopkes, __15___ knoopkes lyts en blau

Knoopke __1___ , ferlegen probearre ik wat út

Knoopke __2___ , do joechst my samar in tút

Knoopke __3___ , ik hie it suver hast net mear

Mar by 't __4___ moast ik wachtsje oant de oare kear

Knoopke __5___ , foarsichtich naam ik de tried wer op

Knoopke __6___ , do wiest myn eigen leave pop

Knoopke __7___ , ik hie it suver hast net mear

Mar by 't __8e___ moast ik wachtsje oant de oare kear

Doe't jim omke ús trappearre wie ús aventoer foarby __12___ fan de __15___, fierder bin ik net kaam by dy

Knoopke __9___ , ik aaide eefkes troch dyn hier

Knoopke __10___ , noch nea gie ik mei dy safier

Knoopke __11___ , ik hie it suver hast net mear

Mar nei 't __12e___ kaam der noait mear in oare kear

Jûns dan wiene wy tegearre, 

wat wie it spannend elke kear 

Stikem stadich justjes fierder, 

elke jûn in knoopke mear

En ik fielde my sa lokkich, 

ik wie sa wiis mei dy

Do liest my mar wat piele, 

o de tiid dy fleach foarby

Pieter Wilkens

Knoopkes

Fjirtjin wiene wy of fyftjin, âlder haw wy grif net west

Do wiest by jim omke en muoike, ik wit it allegear noch bêst

It wie simmer en ik fytste hieltyd jim hûs foarby

Do sietst yn 'e tún en lakest. Ik wie stapelgek op dy!

Hiest in blûske oan mei knoopkes,fyftjin knoopkes lyts en blau

Knoopke ien , ferlegen probearre ik wat út

Knoopke twa , do joechst my samar in tút

Knoopke trije , ik hie it suver hast net mear

Mar by 't fjouwer moast ik wachtsje oant de oare kear

Knoopke fiif , foarsichtich naam ik de tried wer op

Knoopke seis , do wiest myn eigen leave pop

Knoopke sân , ik hie it suver hast net mear

Mar by 't achtste moast ik wachtsje oant de oare kear

Doe't jim omke ús trappearre wie ús aventoer foarby tolve fan de fyftjin, fierder bin ik net kaam by dy

Knoopke njoggen , ik aaide eefkes troch dyn hier

Knoopke tsien , noch nea gie ik mei dy safier

Knoopke alve , ik hie it suver hast net mear

Mar nei 't tolfde kaam der noait mear in oare kear

Jûns dan wiene wy tegearre, 

wat wie it spannend elke kear 

Stikem stadich justjes fierder, 

elke jûn in knoopke mear

En ik fielde my sa lokkich, 

ik wie sa wiis mei dy

Do liest my mar wat piele, 

o de tiid dy fleach foarby

Pieter Wilkens

Knoopkes

Frysk ferstean & Frysk prate

Opdracht 7: prate oer 'nei de film'

aardige film

net thriller

dei en tiid

wat drinke

hast moarn wat te dwaan?

ôfgryslik

nachtmerje

sliepleaze nachten

wekker lein

Freegje dyn freon/freondinne mei nei de film. Fertel hokker films oft dy wol aardich talykje. Do wolst perfoarst net nei in thriller, want lêsten hast ien sjoen en doe hast trije nachten net slept. 

Praat in dei en tiid ôf. Freegje ek oft hy/sy neitiid noch earne wat mei dy drinke wol.

Wurkje yn twatallen: A begjint, B reagearret.

Mooglike fragen:

1. Ja, ik wol wol mei nei de film.

2. Sille we sneontejûn?

3. Wêr sille we hinne?

4. hokker film wolst sjen?

'leuk' is gjin Frysk wurd

Soargje dat der yn wikseljende twatallen wurke wurdt.

Doch de opdracht earst in kear foar mei ien fan de kursisten.

Freegje oft ien twatal it petear foar de groep dwaan wol.