Zinsontleding (alles)

• Nederlands
• Middelbare school
• vmbo k, g, t
• Leerjaar 1-3

Zinsontleding

Lesdoelen:

*Je kunt een zin in zinsdelen verdelen.
*Je kunt de zinsdelen op de juiste manier benoemen.

Zinsdelen

Je kunt de volgende zinsdelen benoemen:

• de persoonsvorm (pv)
• het onderwerp (ow)
• het gezegde (wg of ng)
• het lijdend voorwerp (lv)
• het meewerkend voorwerp (mv)
• de bijwoordelijke bepaling (bwb)

Even herhalen

Volgorde zinsontleding

1. Persoonsvorm (vraagzin, tijdproef of getalproef)
2. Onderwerp (wie/wat + pv?)

• persoonsvorm = altijd een werkwoord.
• onderwerp = degene die iets (=pv) doet.

• Wanneer ga jij op vakantie?

Anke is een taart aan het bakken.
pv =?

Anke is een taart aan het bakken.
ow =?

3. Gezegde (2 opties)

• Optie 1: werkwoordelijk gezegde (wg) = alle werkwoorden in de zin (dus pv + andere werkwoorden).
• Let op: het ow doet iets + het belangrijkste ww is een zelfstandig werkwoord.

• In 2017 is het beeld van meisjesvoetbal totaal veranderd.

Soms horen er ook woorden bij het wg die zelf geen werkwoord zijn. 

• Splitsbare werkwoorden 

In het weekend slaap ik altijd uit. (hele ww = uitslapen)

• 'te' of 'aan het' + hele werkwoord

Hij zit al twee uur huiswerk te maken.

Anke is een taart aan het bakken.
wg =?

3. Gezegde (2 opties)

• Optie 2: naamwoordelijk gezegde (ng) = alle werkwoorden in de zin + een naamwoordelijk deel.
• Let op: het ow is iets + het belangrijkste ww is een koppelwerkwoord: zijn, worden, blijven, blijken, lijken, schijnen, heten, dunken, voorkomen.

• Die lieve mevrouw is gisteren [een jaartje ouder] geworden.

Wat is het naamwoordelijk gezegde in de volgende zin:
De afwas blijft vervelend.

1. blijft
2. afwas blijft
3. afwas blijft vervelend
4. blijft vervelend

Volgorde zinsontleding

1. Persoonsvorm (vraagzin, tijdproef of getalproef)
2. Onderwerp (wie/wat + pv?)
3. Gezegde (wg of ng)

Mijn ouders zijn vandaag de hele dag aan het werken.
pv=?

1. Mijn ouders
2. zijn
3. zijn aan het werken
4. aan het werken

Mijn ouders zijn vandaag de hele dag aan het werken.
ow=?

1. Mijn ouders
2. zijn
3. zijn aan het werken
4. aan het werken

Mijn ouders zijn vandaag de hele dag aan het werken.
wg=?

1. Mijn ouders
2. zijn
3. zijn aan het werken
4. aan het werken

4. Lijdend voorwerp (lv)

• Iets/iemand overkomt of ondergaat iets.
• Stel de vraag: wie/wat + wg + onderwerp? 

• Bastiaan heeft een nieuwe telefoon gekregen.
• Wat heeft Bastiaan gekregen? een nieuwe telefoon = lv

• Let op: niet in elke zin staat een lv! + Een zin met een ng heeft NOOIT een lv!

Wat is het lijdend voorwerp in de volgende zin?

Mijn oma bezoekt elke donderdag haar zus.

Anke is een taart aan het bakken.
lv =?

Volgorde zinsontleding

1. Persoonsvorm (vraagzin, tijdproef of getalproef)
2. Onderwerp (wie/wat + pv?)
3. Gezegde (wg of ng)
4. Lijdend voorwerp (wie/wat + wg + ow?)

De jongens gooiden sneeuwballen.

pv=?

1. De jongens
2. gooiden
3. sneeuwballen

De jongens gooiden sneeuwballen.

ow=?

1. De jongens
2. gooiden
3. sneeuwballen

De jongens gooiden sneeuwballen.

wg=?

1. De jongens
2. gooiden
3. sneeuwballen

De jongens gooiden sneeuwballen

lv=?

1. De jongens
2. gooiden
3. sneeuwballen

De mees kon een nestje bouwen in het nieuwe vogelhuisje.
Lv=?

Hij vond zijn ontbijt tenslotte in de koelkast.
Lv=?

5. Meewerkend voorwerp (mv)

Aan wie wordt iets gegeven of voor wie wordt iets gedaan?

• Aan/voor wie + wg + ow + lv?

Ik heb aan mijn moeder een cadeau gegeven. 

Aan wie heb ik een cadeau gegeven? aan mijn moeder = mv

Let op: niet in elke zin staat een mv! Plaatsen (bijv. 'aan de kapstok') zijn ook GEEN mv!

Benoem het meewerkend voorwerp. Geen meewerkend voorwerp? Noteer dan een streepje

Zij heeft aan hem het nieuwtje al verteld.

Benoem het meewerkend voorwerp. Geen meewerkend voorwerp? Noteer dan een streepje

Zij heeft het mij toch verteld.

Benoem het meewerkend voorwerp. Geen meewerkend voorwerp? Noteer dan een streepje.

Ik hang mijn schilderij aan de muur.

Benoem het meewerkend voorwerp. Geen meewerkend voorwerp? Noteer dan een streepje.

Heb je voor mij ook een blikje meegebracht?

Volgorde zinsontleding

1. Persoonsvorm (vraagzin, tijdproef of getalproef)
2. Onderwerp (wie/wat + pv?)
3. Gezegde (wg of ng)
4. Lijdend voorwerp (wie/wat + wg + ow?)
5. Meewerkend voorwerp (aan/voor wie + wg + ow + lv?)

6. Bijwoordelijke bepaling (bwb)

• We noemen de bijwoordelijke bepaling ook wel de ‘prullenbak’. Alles wat je overhoudt, noem je een bijwoordelijke bepaling.
• Tijden, plaatsen, losse woordjes, etc.

Benoem de bijwoordelijke bepaling(en).

Gisteren hingen de gasten hun jassen aan de kapstok.

1. Gisteren
2. hun jassen
3. aan de kapstok
4. Gisteren, aan de kapstok

Volgorde zinsontleding

1. Persoonsvorm (vraagzin, tijdproef of getalproef)
2. Onderwerp (wie/wat + pv?)
3. Gezegde (wg of ng)
4. Lijdend voorwerp (wie/wat + wg + ow?)
5. Meewerkend voorwerp (aan/voor wie + wg + ow + lv?)
6. Bijwoordelijke bepaling (plaatsen, tijden, losse woordjes)

Zet de (onderdelen van) de zinsdelen bij de juiste benaming.

wg

ww gezegde

ond

onderwerp

lv

lijdend voorwerp

mv

meewerkend voorwerp

bwb

bijwoordelijke

bepaling

ng

nw gezegde

De

lieve

kleinzoon

gaat

voor

een

cadeau

kopen.

zijn

oma

morgen

Zet de (onderdelen van) de zinsdelen bij de juiste benaming.

wg

ww gezegde

ond

onderwerp

lv

lijdend voorwerp

mv

meewerkend voorwerp

bwb

bijwoordelijke

bepaling

ng

nw gezegde

je

vader

de

Is

nieuwe

medisch

centrum

geworden?

dokter

in

het

Wat is de persoonsvorm in de volgende zin:

Elke vrijdagavond hang ik lekker op de bank

1. ik
2. hang
3. op de bank
4. elke vrijdagavond

Wat is de persoonsvorm in de volgende zin:

Sturen jullie ook altijd verjaardagskaarten?

1. jullie
2. verjaardagskaarten
3. Sturen
4. altijd

Wat is in de onderstaande zin het gezegde?

Het publiek moest lang op de huldiging wachten.

1. moest
2. wachten
3. moest wachten
4. de huldiging

Wat is het gezegde in de onderstaande zin?

De komende jaren zal de temperatuur stijgen.

1. zal
2. stijgen
3. zal gaan stijgen
4. zal stijgen

Wat is het onderwerp in de volgende zin:

Hebben Anouk en Wendy de opdracht nog niet gemaakt?

1. Anouk en Wendy
2. Hebben
3. de opdracht
4. gemaakt

Wat is het onderwerp in de volgende zin:

Gisteravond hebben veel mensen naar het nieuwe programma gekeken.

1. gisteravond
2. hebben
3. gekeken
4. veel mensen

Wat is het lijdend voorwerp in de volgende zin:

Gisteravond hebben mijn zus en ik een appeltaart gemaakt.

1. gisteravond
2. mijn zus en ik
3. gemaakt
4. een appeltaart

Wat is het lijdend voorwerp in de volgende zin:

Onder de tafel heeft mijn vader een cadeautje verstopt voor mijn neefje.

1. onder de tafel
2. mijn vader
3. een cadeautje
4. voor mijn neefje

Opdracht

Huiswerk: maak het werkblad zinsontleding