Grammatica zinsontleding

• Nederlands
• Middelbare school
• vmbo k, g, t
• Leerjaar 1-3

Vandaag:

Na deze les kun je onderstaande zinsdelen benoemen:

-Persoonsvorm

- Werkwoordelijk gezegde
- Onderwerp

- Lijdend voorwerp

- Meewerkend voorwerp

- Bijwoordelijke bepaling

3 werkwoordsvormen:

 

1. Persoonsvorm

 

2. Infinitief (hele werkwoord)

3. Voltooid deelwoord

Persoonsvorm

De persoonsvorm kun je op drie manieren vinden in een zin:

1. De zin vragend maken

 

2. De tijd in de zin veranderen

3. Het aantal in de zin veranderen

Ik loop naar school. 

Loop ik naar school?

Ik liep naar school.

Wij liepen naar school. 

Wat is de persoonsvorm in de volgende zin:

Elke vrijdagavond hang ik lekker op de bank

1. ik
2. hang
3. op de bank
4. elke vrijdagavond

Wat is de persoonsvorm in de volgende zin:

Sturen jullie ook altijd kerstkaarten?

1. jullie
2. kerstkaarten
3. Sturen

Infinitief

Het hele werkwoord noemen we ook wel de infinitief

De hele werkwoorden staan in de tegenwoordige tijd in het meervoud en eindigen meestal op een -n

Bijvoorbeeld: lopen, fietsen, slapen, eten

Wat is in de onderstaande zin het infinitief?

Het publiek moest lang op de huldiging wachten.

1. moest
2. wachten
3. het publiek
4. de huldiging

Wat is het infinitief in de onderstaande zin?

De komende jaren zal de temperatuur stijgen.

1. zal
2. de temperatuur
3. stijgen
4. de komende jaren

Het voltooid deelwoord

- staat meestal achteraan in de zin;

- is nooit het enige werkwoord in de zin;

- altijd samen met de hulpwerkwoorden HEBBEN of ZIJN.

Ik heb echt heerlijk gegeten.

Wat is het voltooid deelwoord in de volgende zin:

Hebben Anouk en Wendy de opdracht nog niet gemaakt?

1. Anouk en Wendy
2. Hebben
3. de opdracht
4. gemaakt

Wat is het voltooid deelwoord in de volgende zin:

Gisteravond hebben veel mensen naar het nieuwe programma gekeken.

1. gisteravond
2. hebben
3. gekeken
4. veel mensen

Welke zinsdelen ken je allemaal?

Zinsdelen

1. persoonsvorm (pv)

2. onderwerp (ond)

3. lijdend voorwerp (lv)

4. meewerkend voorwerp (mv)

5. bijwoordelijke bepaling (bwb)

Wat is het werkwoordelijk gezegde?

Het onderwerp

Het onderwerp is altijd een persoon, een dier of een zaak. Het is datgene waar het in de zin om gaat.

Je vindt het onderwerp door te vragen: 

Wie/wat + persoonsvorm.

Voorbeeld: Ik loop naar school.

De persoonsvorm is "loop". 

Wie loopt? Ik. "Ik" is dus het onderwerp. 

Wat is het onderwerp in de volgende zin?
Jan en Henk fietsen naar huis.

1. Jan
2. Henk
3. Jan en Henk
4. huis

Wat is het onderwerp in de volgende zin.

Gisteren heeft hij een spelletje gespeeld.

1. Gisteren
2. een spelletje
3. heeft
4. hij

Lijdend voorwerp

Het lijdend voorwerp vind je door de vraag te stellen: Wie/wat + persoonsvorm/werkw.gez + onderwerp?

Voorbeeld

Mark gaf mij gisteren een cadeautje. 

- Persoonsvorm: Gaf Mark mij gisteren een cadeautje?

- Onderwerp:  Wie gaf? Mark

- Lijdend voorwerp: Wat +gaf+ Mark? een cadeautje

Lijdend voorwerp (vervolg)

                      ETEN

Iemand                          iets

(=onderwerp).             (= lijd.vw)

                   

                      LEZEN

iemand                              iets 

(=onderwerp).                (= lijd.vw)

Wat is het lijdend voorwerp in deze zin?
Marjan heeft vandaag appels gekocht.

1. vandaag
2. appels
3. Marjan
4. heeft gekocht

Wat is het lijdend voorwerp in deze zin?
Morgen krijg ik een nieuwe fiets.

1. Morgen
2. krijg
3. ik
4. een nieuwe fiets

Meewerkend voorwerp

Het meewerkend voorwerp herken je doordat er 'aan' of 'voor' staat of ervoor gezet kan worden.

Je vindt het door te vragen: 

Aan/voor wie+persoonsvorm+onderwerp+lijdend voorwerp (+werkwoordelijk gezegde)?

Meew.voorwerp mv   (vervolg)

                      GEVEN

iemand.       iets         aan iemand

(=ond).         (=lv)               (=mv)

Jim geeft Cato een cadeau.

                         KOPEN

iemand.      iets        voor iemand

(=ond).         (=lv)              (=mv)

Jan koopt brood voor zijn zus.

Wat is het meewerkend voorwerp in deze zin?
Ik geef mijn zak snoep aan jou.

1. Ik
2. geef
3. mijn zak snoep
4. aan jou

Wat is het meewerkend voorwerp in deze zin?
De kok kookt een maaltijd voor mij.

1. De kok
2. kookt
3. een maaltijd
4. voor mij

Sleep de zinsdelen naar het juiste vak.

onderwerp

lijdend vvw

ww gezegde

meewerkend vw

Zin:

Marjan

had

een mooi gedicht

voor haar opa 

geschreven. 

Sleep de zinsdelen naar het juiste vak.

onderwerp

lijdend vvw

ww gezegde

meewerkend vw

Zin:

Gisteren

bracht

ze

een goed boek

voor mij

mee.

Sleep de zinsdelen naar het juiste vak.

onderwerp

lijdend vw

ww gezegde

meewerkend vw

Zin:

De ober 

heeft 

de jas

aan de klant 

gegeven. 

Mijn zus is vervelend.
Deze zin heeft een ...

1. werkwoordelijk gezegde
2. naamwoordelijk gezegde

Wat is het onderwerp in deze zin?
Het bekende Nederlandse televisieprogramma van John de Mol bestaat al meer dan vijf jaar.

1. meer dan vijf jaar
2. Het bekende Nederlandse televisieprogramma
3. Het bekende Nederlandse televisieprogramma van John
4. Het bekende Nederlandse televisieprogramma van John de Mol

Wie heeft mijn scooter gerepareerd?
mijn scooter =

1. onderwerp
2. meewerkend voorwerp
3. lijdend voorwerp
4. bijwoordelijke bepaling

Opa geeft zijn laatste gebakje weg.
opa =

1. onderwerp
2. lijdend voorwerp
3. meewerkend voorwerp
4. werkwoordelijk gezegde

Gisteren heeft de directeur een lezing gehouden.
gisteren =

1. onderwerp
2. meewerkend voorwerp
3. lijdend voorwerp
4. bijwoordelijke bepaling

Bijwoordelijke bepaling

- blijft vaak over in een zin, is het laatste zinsdeel;

- lijkt op het lv maar is het niet;

- zegt iets over de PLAATS, TIJD, DE MANIER WAAROP en geeft antwoord op vragen als wanneer, waar, waarmee, hoe, hoeveel, hoe, waarom, waarheen, waardoor.

Hij | fietst | vanmiddag | naar huis |

Hij fietste naar het sportveld.
De bijwoordelijke bepaling is:

Wat is de bijwoordelijke bepaling:
Met deze auto wil ik rijden.

1. ik
2. wil rijden
3. auto
4. met deze auto

Een bijwoordelijke bepaling geeft antwoord op vragen die beginnen met:

1. wanneer, waar, hoe, hoeveel, waarheen, waarom, waardoor, waarmee
2. wie, wat, welke

[Gisteren] werd de kampioen gehuldigd op het stadhuis.

1. Onderwerp
2. Lijdend voorwerp
3. Meewerkend voorwerp
4. Bijwoordelijke bepaling

Werkwoordelijk gezegde (doen)    

= pv + alle ww in de zin (We hebben hem nooit meer gezien).

--> WWG heeft altijd 1 zelfstandig werkwoord, de rest is hww. 

--> Ook scheidbare ww horen erbij (hij raapte iets op).

--> Ook wederkerend voornaamwoord hoort erbij (ik verdedig
       mij)

--> Ook 'te' en 'aan het' horen erbij (Ik ben aan het voetballen /

       hij zit de hele dag te tekenen)

Welke woordsoorten ken je?

Woordsoorten

1. Lidwoord

2. Zelfstandig naamwoord

3. Bijvoeglijk naamwoord

4. Voorzetsel

5. Werkwoord

6. Telwoord

Woordsoorten

welk woordsoort is 'zwemmen'?

1. werkwoord
2. zwemwoord
3. lidwoord
4. bijvoeglijknaamwoord

welk woordsoort is 'fiets'

1. lidwoord
2. bijvoeglijk naamwoord
3. persoonlijk voornaamwoord
4. zelfstandig naamwoord

zinsdelen

woordsoorten

onderwerp

lijdend voorwerp

telwoord

meewerkend voorwerp

werkwoordelijk

gezegde

zelfstandig naamwoord

bijvoeglijk naamwoord

werkwoord

voorzetsel

lidwoord