1BK: Samenstellingen -en, -e, -s

• Nederlands
• MBO
• Studiejaar 1

Lesdoel

Spelling Samenstellingen

- Je kunt uitleggen hoe je samenstellingen schrijft en wanneer je een tussenletter gebruikt.

Wat is een
samenstelling?

Als de samenstelling van een woord ook één persoon of ding betekent, dan schrijf je het aan elkaar. Ook als het woord erg lang wordt.

kindercarnavalsoptochtvoorbereidingswerkzaamheden

lagekostenluchtvaartmaatschappij

Als er verwarring is over de uitspraak, komt er een koppelteken (-) tussen de woorden

Klinkerbotsing:

zee-egel

auto-ongeluk

Samenstelling -en, -e, -s

Groentesoep of groentensoep

kippehok of kippenhok

rodekool of rodenkool

De hoofdregels

1. Linkergedeelte een zelfstandig naamwoord? Nee? -e
2. ZNW met meervoud van het zelfstandig naamwoord op -en?
Rozengeur, paardenbloem 
3. ZNW met meervoud op -es? -> e
Horlogezaak, aspergesoep
4. ZNW met meervoud op -en en -es? ->  e 
Groentesoep, secondelijm

Wat is het meervoud van seconde?

1. seconde
2. secondes
3. secondes/seconden
4. seconden

vijf+seconde+regel

1. vijf seconden regel
2. vijf secondenregel
3. vijf seconderegel
4. vijf-seconderegel

Jullie zijn BEER + GOED bezig! Begrijpen jullie deze GEDACHTE + GANG van de spelling?

1. berengoed, gedachtengang
2. beregoed, gedachtengang
3. berengoed, gedachtegang
4. beregoed, gedachtegang

uitzonderingen op de hoofdregels 

1. Zelfstandige naamwoorden met geen letterlijke, maar een versterkende betekenis: apetrots, beresterk, takkewijf

2. Unieke personen en zaken: Koninginnedag, hellevuur, maneschijn

3.Samenstellingen waarbij de aparte delen onherkenbaar zijn: 

papegaai, bakkebaard, bullebak

De (1) maffiabaas stuurde zijn (2) een liefdesbrief vanuit de gevangenis.

1. 1 = gewetenloze 2 = schattenbout
2. 1 = geweteloze 2 = schattebout
3. 1 = gewetenloze 2= schattebout
4. 1 = geweteloze 2= schattenbout

Meneer de (1) denkt dat we op 30 april nog steeds (2) vieren.

1. 1 = Koekepeer 2= Koninginnedag
2. 1 = Koekenpeer 2 = Koninginnendag
3. 1= Koekenpeer 2= Koninginnedag
4. 1= Koekepeer 2 =Koninginnendag

In een (1) bos haalden de jongens (2) uit, totdat ze een heus (3) ontdekten. Dat vonden ze (4).

1. 1= pikkendonker, 2= kattenkwaad, 3=berenhol, 4= Reuzenspannend
2. 1= pikkedonker, 2 = kattekwaad, 3 = berehol, 4 = reuzespannend
3. 1 = pikkedonker 2= kattenkwaad, 3= berenhol, 4= reuzespannend
4. 1= pikkendonker, 2= kattekwaad 3 = berehol, 4 = reuzenspannend

Samenstellingen met een tussenklank-s

Je schrijft de tussenklank-s als je die hoort in de samenstelling.

• Dorp + gek = dorpsgek

• Dorp + straat = dorpsstraat

Als het tweede deel van de samenstelling begint met een 's', hoor je niet of er een tussenklank-s moet staan.

Vervang dan tweede deel door een ander woord.

• Station + straat
  
  
• Meisje + speelgoed

• voorjaar + show

• bruid + sluier

Wat zijn de regels bij tussenletters?

Er zijn diverse vormen van samenstellingen:

- Geen tussenletter                     telefoonhoesje - tafelpoot

- Tussenletters -en-                    bloemenwinkel - leerlingenraad

- Tussenletter -e-                         apetrots - gemeentebestuur

- Tussenletters -s-                       koningszoon - personeelschef

Belangrijk: het eerste deel van de samenstelling bepaalt de regel!

Soms schrijven we samenstellingen verkeerd...

omdat we bij het Engels gewend zijn samenstellingen los te schrijven.