Les 5: Kabinet en regering

• Maatschappijkunde
• Middelbare school
• vmbo k
• Leerjaar 4

Startklaar

• Op je plek zitten 
• Telefoon in het Zakkie 
  
• Jas over de stoel, oortjes in de tas, tas op de grond
• Schoolspullen op tafel: Chromebook, JdW-map, etui 

Bij de start van iedere les verwelkomt de docent de leerlingen bij de ingang van de deur, noemt leerlingen bij naam, maakt oogcontact en besteedt aandacht aan het welbevinden van leerlingen. De docent geeft het goede voorbeeld en spreekt hoge verwachtingen uit voor het verloop van de les door succescriteria op gewenst gedrag, schooltaal en effectief leren te benoemen. De leerlingen zitten startklaar en zijn bijvoorbeeld ingelogd in LessonUp en hebben hun JdW-map op tafel.

WERK & MEDIA

Les X: Titel les

Maatschappijleer

HB3B

Les 5: Kabinet en regering

Maatschappijkunde Kader 4

2024-2025

POLITIEK

Leerdoelen

• Je kunt de 4 stappen van de kabinetsformatie opnoemen (R)
• Je kent de taken van de ministers (R)
• Je kent de taken van de koning (R)
• Je kunt uitleggen wat een constitutionele democratie is (R)

De kabinetsformatie

De termen kabinet en regering worden vaak door elkaar gebruikt. Maar er is wel degelijk een verschil. Het kabinet bestaat uit alle ministers en hun staatssecretarissen samen. De regering bestaat uit de ministers samen met de koning, dus zonder staatssecretarissen. 

Op de avond van de verkiezingen wordt al duidelijk hoeveel zetels de verschillende politieke partijen krijgen. De volgende dag begint de kabinetsformatie: de onderhandelingen over welke partijen gaan regeren. Dat duurt vaak weken, soms maanden. 

Tijdens de kabinetsformatie onderzoeken politici of ze kunnen samenwerken. Vaak zoekt de grootste partij andere partijen om mee samen te werken in een coalitie, die bestaat uit twee of meer partijen die samen de regering vormen. 

De kabinetsformatie

Er zijn twee voorwaarden voor samenwerking:

De partijen moeten het in grote lijnen eens zijn over het beleid. Met het woord beleid bedoelen we in dit geval alle plannen die een nieuw kabinet heeft voor de toekomst van Nederland. Bijvoorbeeld: hoe bestrijden we de luchtvervuiling? Hoe pakken we de hoge kosten in de gezondheidszorg aan?

Ten tweede willen partijen graag een meerderheid in de Tweede Kamer, dus ten minste van 76 leden (de helft plus 1). De Tweede Kamer moet namelijk het beleid van het kabinet goedkeuren. 

Verloop van de kabinetsformatie

• Onderzoek: de Tweede Kamer benoemt een informateur. Hij of zij krijgt de opdracht om te onderzoeken of een coalitie mogelijk is. 
  
• De informatie: de informateur zoekt samen met partijleiders naar oplossingen voor hun meningsverschillen. Als dit lukt, stellen ze samen een regeerakkoord op. 
  
• De formatie: de Tweede Kamer benoemt nu een formateur. Dat is meestal de leider van de grootste partij. De formateur overlegt met de coalitiepartijen over de verdeling van ministers en staatssecretarissen. 
  
• De beëdiging: als de formateur voor alle posten een minister en een staatssecretaris heeft gevonden, wordt het nieuwe kabinet beëdigd door de koning. De kabinetsleden worden dan officieel benoemd. Het kabinet krijgt meestal de naam van de ministers-president, bijvoorbeeld het kabinet-Rutte. 

Taken van de regering

Het kabinet is het dagelijks bestuur van het land. Dat betekent dat ministers oplossingen voor allerlei maatschappelijke problemen moeten bedenken, zoals de klimaatverandering of de jeugdwerkloosheid. Het kabinet moet daarnaast steeds ook 'dagelijkse' problemen aanpakken. Denk aan een staking van ambtenaren of een mogelijke terroristische aanslag. 

Ministers en staatssecretarissen

Elke ministers heeft zijn eigen beleidsterrein. Zo moet de minister van Justitie en Veiligheid de criminaliteit bestrijden en zorgt de minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid voor de uitkering en de aanpak van de werkloosheid. 

De minister geeft leiding aan een ministerie waar duizenden ambtenaren werken. Zij bereiden de wetsvoorstellen voor en geven de minister allerlei adviezen. De minister is politiek verantwoordelijk voor wat ambtenaren doen.

Een minister heeft vaak een staatssecretaris naast zich. Dit is een soort hulpminister die verantwoordelijk is voor een deel van het beleidsterrein van de minister. 

Taken van de ministers

Samen met hun staatssecretarissen zijn de ministers verantwoordelijk voor de voorbereiding en de uitvoering van het overheidsbeleid. Hun taken zijn:

• het maken van wetsvoorstellen
• het uitvoeren van eenmaal aangenomen wetten
• het jaarlijks opstellen van een rijksbegroting en deze aanbieden aan het parlement. Dit laatste gebeurt op Prinsjesdag. 

Prinsjesdag

Elk jaar op de derde dinsdag in september (Prinsjesdag) gaat de koning naar de Ridderzaal in Den Haag. Daar leest hij aan de leden van de Eerste en Tweede Kamer de troonrede voor. De troonrede is een overzicht van wat de ministers hebben bereikt en welke plannen ze hebben voor het komende jaar. 

Diezelfde middag opent de minister van Financiën in de Tweede Kamer het koffertje met de miljoenennota, een gedetailleerd overzicht van alle plannen van het kabinet voor het komende jaar. Er staat bijvoorbeeld in dat het kabinet meer stageplekken voor mbo-studenten wil, of dat er een groot windpark op zee komt. Onderdeel van de miljoenennota is de rijksbegroting: het overzicht van alle inkomsten en uitgaven van het komende jaar. 

Algemene beschouwingen

In de dagen na Prinsjesdag houdt de Tweede Kamer de algemene beschouwingen: een debat over de plannen van het kabinet met de minister-president. Tijdens de algemene beschouwingen proberen de oppositiepartijen zo veel mogelijk de kabinetsplannen om te buigen naar hun eigen ideeën. 

Nederland als monarchie

De regering bestaat dus uit de ministers en de koning. De koning is het staatshoofd en staat daarom aan het hoofd van de regering. Maar in de praktijk heeft hij niet veel macht. Nederland is namelijk een constitutionele monarchie, een staatsvorm waarin de taken en bevoegdheden van het staatshoofd zijn beperkt door de grondwet. Bij onze monarchie hoort ook de erfopvolging: de opvolging van het staatshoofd wordt geregeld binnen een familie. Koning Willem-Alexander volgde in 2013 zijn moeder op, en prinses Amalia weet nu al dat ze in de toekomst koningin der Nederlanden zal worden. 

Nederland als monarchie

In de grondwet staat dat niet de koning, maar de ministers verantwoordelijk zijn voor het beleid. Dit wordt ministeriele verantwoordelijkheid genoemd: het kabinet is verantwoordelijk voor het bestuur van ons land en voor alles wat de koning in het openbaar zegt en doet. In de grondwet staat ook dat hij onschendbaar is: de koning hoeft aan niemand uit te leggen wat hij doet of waarom hij iets doet. 

Als hoofd van de regering moet de koning zijn handtekening onder de wet zetten. Hij kan dat niet weigeren, zelfs als hij het er niet mee eens zou zijn. De koning voert regelmatig overleg met de minister-president en de ministers in paleis Noordeinde, zodat hij op de hoogte is. De inhoud van deze gesprekken is geheim en wordt h

Taken van de koning

De koning heeft als staatshoofd enkele belangrijke taken:

• Beëdigen van de ministers en staatssecretarissen
• Handtekening plaatsen onder alle wetten en bepaalde benoemingen (bijv. burgemeesters). Dit noem je de symbolische functie van de koning
• Regelmatig overleggen met de minister-president over het kabinetsbeleid. Dit is ook symbolisch, want de koning heeft geen invloed op het beleid.
• De troonrede voorlezen op Prinsjesdag. Dit is een ceremoniële functie
• Ons land vertegenwoordigen in het buitenland. Dit is de representatieve functie

Bezwaren tegen de koning

Een gedeelte van de Nederlanders heeft bezwaren tegen het koningshuis, omdat het ondemocratisch is of te veel belastinggeld kost. Zij willen dat Nederland een republiek wordt met als staatshoofd een president die gekozen is door de burgers. Anderen vinden het koningshuis juist belangrijk, omdat het kleur geeft aan de samenleving. 

Zelfstandig werken

Examenkatern Politiek (Essener)
Opdracht 10 t/m 20 (blz. 60-63) 

Huiswerk voor volgende keer

Invullen: begrippen en samenvatting H5 (p. 64-65)

Begrippen H5

• Kabinet
• Regering
• Kabinetsformatie
• Coalitie
• Beleid
• Regeerakkoord
• Minister
• Staatssecretaris
• Prinsjesdag
• Troonrede

• Miljoenennota
• Rijksbegroting
• Algemene beschouwingen
• Constitutionele monarchie
• Erfopvolging
• Ministeriele verantwoordelijkheid
• Onschendbaarheid van de koning