10.1 fossielen

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

Wat weet jij van 'evolutie'?

Koppeling van Biologie voor jou

Vanuit thema Erfelijkheid: Door mutatie naar evolutie

Begrippen evt. ter aanvulling:

- Erfelijkheid

- Natuurlijke selectie

- Genetische variatie

- Soortvorming

- Biodiversiteit

- Isolatie

Fossielen en hun ouderdom

Leerdoelen 10.1:

1. Je beschrijft hoe fossielen
    ontstaan

2. Je legt uit hoe
     paleontologen de ouderdom
     van fossielen bepalen

Begrippen:

fossielen: organische delen van organismen die niet worden  afgebroken door reducenten en waar mineralisatie ontstaat.

relatieve ouderdomsbepaling: 

vergelijken met gidsfossielen of

absolute ouderdomsbepaling aan de hand van het radioactief verval van aanwezige isotopen (¹⁴C en ²³⁸U) en berekeningen met de halveringstijd. 

Fossielen

• zachte delen

verdwijnen

• harde delen
  

verstenen

Sedimentair gesteente: gesteentelagen

Fossielen documenteren de geschiedenis van het leven

Fossielen: versteende overblijfselen van organismen (of afdrukken) in gesteenten.

Resten bedenkt door sediment 

Hoe dieper het fossiel, hoe ouder deze is

Fossielen laten zien dat soorten ontstaan, veranderen en verdwijnen!

Waarom worden er meer fossielen gevonden van schelpdieren en gewervelden?

-Zachte delen vergaan te snel om te fossiliseren.

Sediment = lagen van zand- of kleideeltjes.

Als sedimentatie snel gebeurd kunnen bacteriën en schimmels de resten niet goed afbreken en verstenen de sedimenten

Uitleg

-Nieuwe sedimenten worden boven op oudere lagen afgezet.

-De jongste lagen liggen aan de oppervlakte

Afbeelding: De vis is het oudst en de aap het jongst

Wat is een fossiel?

1. aardlagen van verschillende jaren
2. botten van een dood dier
3. rest of afdruk van een organisme in gesteente
4. gesteente in lagen

Wat is geen fossiel?

1. Een eierschaal van een kip
2. Een pootafdruk van een dinosaurus in versteende modder
3. Een schelp van een schelpdier in een dikke laag kalk
4. Versteend bot van een mens

Zet de gebeurtenissen op de juiste volgorde van 1 - 7.

1

2

3

4

5

6

7

het zand en klei verstenen

De dode vis ligt op de zeebodem

De vis gaat dood

de zeebodem stijgt boven de waterspiegel

Zand en klei bedekken de vis

De levende vis zwemt in zee

Door erosie komen aardlagen bloot te liggen

Wat is een levend fossiel?

1. een levend dier dat sinds zijn ontstaan lang geleden nauwelijks is veranderd
2. een dier dat heel erg oud kan worden
3. een modern dier dat erg lijkt op een ander uitgestorven soort
4. Een fossiel dat tot leven komt door moderne technieken

Neem de grafiek over.

Hoeveel radioactiviteit heeft een mammoetbot van 20.000 jaar oud?
(zet in de grafiek)

Hoe oud is een fossiel van een kat uit een Egyptisch graf met 60% radioactiviteit ongeveer? 

(zet ook in de grafiek)

Aantekening

voorbereiden op de toets van P1 (SE: 15%) 

 Je weet wat de toetsstof is

Je weet waar je het leermateriaal kunt vinden

Je weet wat je kunt oefenen

Je kent je eigen kwaliteiten en risico's

Je begrijpt de toetsstof

je hebt een planning gemaakt

Je weet waar of bij wie je terecht kunt als je iets niet weet of begrijpt.

SE's in H5 zijn moeilijk dus niet onderschatten!

Wat kun je zeggen over de omstandigheden waarin zogenaamde levende fossielen leven?

1. Die zijn sterk veranderd maar het dier past zich aan
2. Die zijn sterk veranderd maar de soort past zich aan
3. Die zijn niet al te veel veranderd waardoor selectiedruk gelijk blijft
4. Daar kunnen we niets over zeggen.

Met hulp van gidsfossielen kunnen wetenschappers aardlagen dateren. Welke fossielen zijn het best te gebruiken als gidsfossielen?

1. Van een soort die voor korte tijd in een bepaald gebied voorkomt.
2. Van een soort die voor korte tijd wijdverspreid voorkomt.
3. Van een soort die gedurende lange tijd in een bepaald gebied voorkomt.
4. Van een soort die gedurende lange tijd wijdverspreid voorkomt.

Wat is de meest betrouwbare manier van het op leeftijd schatten van een krokodillenfossiel?

1. Vergelijken met varen-fossielen in dezelfde aardlaag
2. Vergelijken met dromaeosaurus- fossielen in dezelfde aardlaag
3. Absolute ouderdomsbepaling op basis van C14
4. Absolute ouderdomsbepaling op basis van C12

Voorbeeld C14:
Fossiel met 25% oorspronkelijke C14
en halveringstijd 5730 jaar is hoe oud?

1. 5730 jaar
2. 11460 jaar
3. 1433 jaar
4. 22920 jaar

De halfwaardetijd van C-14 is 5736 jaar. Onderzoekers treffen fossiele resten aan waarin de verhouding C14/C12 = 1/64 (1,6%) is ten opzichte van deze verhouding in de atmosfeer. Hoe oud wordt dit fossiel geschat?

1. 16000 jaar
2. 32000 jaar
3. 36000 jaar
4. 64000 jaar

Om te berekenen hoe oud een fossiel is, kan gebruikt worden gemaakt van de halfwaardetijd van bepaalde radioactieve moleculen. Een levend organisme heeft een bepaald percentage ¹⁴C in het lichaam. Na hun dood vervalt de ¹⁴C langzaam: na 5730 jaar is nog de helft van het ¹⁴C over.
De leeftijd van het fossiel van Homo floresiensis is door middel van de radioactieve koolstof ¹⁴C-methode geschat op circa 18 000 jaar.
Welk percentage van de oorspronkelijke hoeveelheid ¹⁴C was er nog ongeveer over in de fossielen van Homo floresiensis?

1. 6%
2. 11%
3. 23%
4. 25%