21.1 Aangeboren afweer 6V 2324

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 6

Paragraaf 1 Dierenwelzijn

21.1 Aangeboren afweer

Lesdoel 21.1 Je kunt

• een definitie geven van aspecifieke afweer (BINAS84J3)
• voorbeelden van mechanische en chemische afweer noemen (BINAS84J2)
• de rol van je huid in de bescherming tegen uv-straling beschrijven
• afweermechanismen bij planten herkennen
• soorten ziekteverwekkers noemen (BINAS77/BINAS79A)

Aspecifieke/niet-specifieke afweer

Afweer die breed gericht is tegen ziekteverwekkers. Maakt geen onderscheid (dus niet tegen 1 specifiek virus of 1 specifieke bacterie). Dit type afweer heb je vanaf je geboorte. 

Heet dus ook wel aangeboren afweer

Aspecifieke afweer

Eerste verdedigingslinie: mechanisch/chemisch (vandaag)

Binnendringen voorkómen.

Tweede verdedigingslinie (morgen)

Na binnendringen

Eerste verdedigingslinie

Fysieke bescherming:

• Mechanische bescherming (fysieke barriere)
• Chemische bescherming (gifstof, lokstof)

Tegen schadelijke invloeden zoals zonlicht, ziekteverwekkers, vraat.

Mechanische afweer 

Dekweefsel beschermt het interne milieu tegen schadelijke invloeden van het externe milieu.

Bij de mens zijn veel organen deels bekleed met dekweefsel.

Bij dieren heeft de vacht ook een beschermende functie, planten hebben soms stekels/ doornen.

Welke herken je?

Welke herken je?

braam, distel, roos, vuurdoorn

Opperhuid

Hoornlaag: laag dode huidcellen, dicht op elkaar.

Vernieuwt zich steeds vanuit de basale cellenlaag.

Beschermt tegen uitdroging, ziekteverwekkers (te droog/ te dicht opeen) en UV licht.

UV licht: 

Melanocyten maken

pigment (melanine)

Melanocyten krijgen uitlopers en dragen pigment over aan keratinocyten (melano-somen)

Melanine (pigment) hoopt zich op rond celkernen

Melanine (pigment) absorbeert UV licht en voorkomt DNA schade

Chemische afweer

Stoffen die ziekteverwekkers doden/afstoten

Chemische afweer planten

Brandnetel: Mierenzuur – maakt gaatjes in de huid, histamine – verwijdt de bloedvaten, acetylcholine – prikkelt de zenuwen

Chemische afweer planten

Reuzen berenklauw: Furocoumarine – fototoxische stof

wordt actief onder invloed van zonlicht (brandwonden)

 

Chemische afweer planten

Venijnboom: gifstof taxine

zit in de zaadjes, de besjes zijn wel eetbaar.

 

Waarschuwingsstoffen

Planten waarschuwen elkaar met behulp van waarschuwingsstoffen. Andere planten maken hierdoor beschermende stoffen aan zoals bittere stoffen.

Deze stoffen kunnen op hun beurt ook weer dieren aantrekken: roofvliegen en sluipwespen weten door het vrijkomen van deze stoffen dat er prooidieren op de plant aanwezig zijn (lokstoffen).

Slijmvliezen

De bekleding van organen (spijsverteringskanaal, urinewegen, longen enz) bestaat uit slijmvliezen: dekweefsel met slijmbekercellen.

Slijmbekercellen produceren

slijm, vaak met anti-bacteriele 

stoffen.

Chemische afweer.

Dekweefsel/slijmvliezen

Op welke plekken in het menselijk lichaam zorgt dekweefsel (eventueel met slijmvliezen) voor de afscherming van het lichaam voor de buitenwereld?

Soorten ziekteverwekkers

Bacteriën

(Eencellige) eukaryoten (schimmels, dieren, planten, algen, protisten)

Virussen

Parasieten: kunnen alleen overleven in een gastheer, kunnen virussen, bacteriën en eukaryoten zijn.

Bacteriën

Nuttig/ niet schadelijk/ schadelijk

Aeroob/ anaeroob

Heterotroof/ autotroof

Bolletjes/ staafjes/ kommavormig/ spiraal/ anders

Celwand dun/ dik/ geen

Gram positief/ negatief

Virussen

DNA/ RNA virus

ss/ ds

membraanenvelop of niet

Virussen

Virus bindt aan receptor gastheercel (specifiek!)

Erfelijk materiaal wordt in de gastheercel gebracht

Erfelijk materiaal leidt tot virus-eiwitten en nieuw virus DNA/ RNA -> nieuwe virusdeeltjes

Daarna apoptose gastheercel -> virussen komen vrij

Of exocytose van het virus -> virussen komen vrij

Virussen

Verschillen tussen tabel 77C en 77D?

Lesdoel 21.1 Je kunt

• een definitie geven van aspecifieke afweer (BINAS84J3)
• voorbeelden van mechanische en chemische afweer noemen (BINAS84J2)
• de rol van je huid in de bescherming tegen uv-straling beschrijven
• afweermechanismen bij planten herkennen
• soorten ziekteverwekkers noemen (BINAS77/BINAS79A)

Huiswerk

In de online methode/ in je boek.

Kies een leerweg.

Maak de opdrachten bij de

behandelde leerdoelen.

Maak een begrippenlijst.