Module 3.4: Voedselrelaties

• Biologie
• Middelbare school
• vmbo, mavo
• Leerjaar 1-4

Module 3.4: Voedselrelaties

Deze les leer je:

Leerdoelen:

• Je benoemt de onderdelen van een ecosysteem.
  
• Je tekent een voedselweb en voedselpiramide met producenten, consumenten en reducenten.
  
• Je legt uit waardoor er energie verdwijnt uit een voedselketen.
  

Organisatieniveaus van ecologie.

Invloeden uit het milieu op een organisme kunnen op verschillende niveaus bestudeerd worden:

• Individu
  
• Populatie
  
• Levensgemeenschap
  
• Ecosysteem 
  

Individu

Een individu is één enkel organisme. Voorbeeld:

• 1 dier
  
• 1 plant
  
• 1 bacterie
  
• 1 schimmel 
  

Populatie

Individuen van dezelfde soort die samenleven in een groep.

• In hetzelfde gebied 
  
• Ze moeten zich met elkaar  kunnen voortplanten. 
  

Levensgemeenschap

Alle populaties in een gebied vormen samen een levensgemeenschap. 

Een levensgemeenschap in de savanne kan bijvoorbeeld bestaan uit populaties:

• Olifanten
  
• Leeuwen
  
• Gazelles
  
• Grassen en bomen 
  

Populaties hebben invloed op elkaar.

Biotoop

Alle invloeden uit de levenloze natuur (abiotische factoren) samen worden ook wel de biotoop genoemd. 

• Omgeving / leefruimte
  

BIOTOOP BETEKENT:

Een biotoop is de plek waar een plant of dier woont, zoals een bos of een tuin. Het is de plek waar ze alles hebben wat ze nodig hebben om te leven.

Ecosysteem

Een ecosysteem is een combinatie van de levensgemeenschap (biotische factoren) samen met de biotoop (abiotische factoren) van één bepaald gebied.

Voorbeelden:

• Bos
  
• Heideveld
  
• Koraalrif
  
• Savanne

Niveaus van ecologie

Individu: Eén enkel organisme.

Populatie: Groep individuen van dezelfde soort in één gebied, die zich samen voortplanten.

Levensgemeenschap: Alle populaties samen van verschillende soorten organismen in één bepaald gebied.

Biotoop: Alle invloeden uit de levenloze natuur (abiotische factoren) samen.

Ecosysteem: De levensgemeenschap (biotische factoren) samen met de biotoop (abiotische factoren) van één bepaald gebied.

 

Voedselrelaties 

• In ieder ecosysteem is de voedselrelatie een belangrijke biotische factor. 
  
• Een voedselrelatie geeft aan welke organismen in een ecosysteem elkaar eten. 
  
• De pijlen in een voedselketen wijzen altijd in de richting waarin voedsel (energie) wordt doorgegeven. 
  
• Wijst naar het organisme bij wie het voedsel in de buik belandt. 
  

Voedselketen

1. Een voedselketen is een reeks soorten, waarbij elke soort een voedselbron is voor de volgende soort. 
   
2. Ieder organisme in een voedselketen heet een schakel. 
   
3. Een voedselketen begint altijd met een plant. 
   

Voedselweb

Een aantal voedselketens die met elkaar verbonden zijn, heet een voedselweb. 

Een voedselweb komt in allerlei gebieden voor, bijvoorbeeld:

• Een sloot
  
• Bossen
  
• Duingebieden
  
• Heidevelden
  
• Zeeën
  

Producenten, Consumenten, Reducenten:

Producenten: Planten die hun eigen voedsel maken met zonlicht.

Consumenten: Dieren die andere planten of dieren eten voor voedsel.

Reducenten: Schimmels en bacteriën die dode planten en dieren opruimen en afbreken.

Positie van organismen binnen een voedselketen:

1e schakel: Planten

Planten, zoals gras of bomen, zijn de basis van de voedselketen. Ze maken hun eigen voedsel door middel van fotosynthese, waarbij ze zonlicht gebruiken.

2e schakel: Planteneters

Planteneters, zoals konijnen of insecten, eten de planten om energie te krijgen.

3e schakel: Vogels die zowel planten als rupsen eten

Deze vogels eten zowel planten als kleine dieren zoals rupsen, die ze vinden in de natuur.

Positie van organismen binnen een voedselketen:

4e schakel: Vleeseters

Vleeseters, zoals wolven of arenden, eten andere dieren om aan hun energiebehoefte te voldoen.

5e schakel: Alleseters

Alleseters, zoals mensen of vossen, eten zowel planten als dieren en krijgen op die manier hun energie.

Elke schakel in de voedselketen speelt een belangrijke rol in het voortbestaan van het ecosysteem.

Wat is een orde?

Producenten: Planten (zoals gras of bomen) zijn de basis van de voedselketen. Ze maken hun eigen voedsel met behulp van zonlicht (fotosynthese), maar vallen niet onder een orde.

1e orde consument:

Planteneters (zoals konijnen of insecten) eten de planten.

2e orde consument:

Vogels die zowel planten als rupsen eten.

3e orde consument:

Vleeseters (zoals wolven of arenden) eten andere dieren.

4e orde consument:

Alleseters (zoals mensen of vossen) eten zowel planten als dieren.

Zo stroomt de energie door de voedselketen, van de producenten naar de consumenten.

Piramiden 

Voedselketens kunnen worden weergegeven in de vorm van een piramide:

1. Piramide van aantallen
   
2. Piramide van biomassa
   

Piramide van aantallen

Van de eerste schakels van voedselketens leven er altijd veel meer individuen in een gebied dan van de laatste schakels. 

Een piramide van aantallen laat zien hoeveel individuen in elke schakel voorkomen.

Piramide van aantallen

Bij de piramide van aantallen kijken we naar de aantallen (hoeveelheid) organismen in een voedselketen. 

Vaak heeft de piramide een piramidevorm, maar dit hoeft niet altijd.

Piramide van biomassa

Elk organisme bestaat uit organische en anorganische stoffen. 

Biomassa is het gewicht van alle energierijke stoffen in een organisme. 

Niet alle stoffen waaruit een organisme bestaat zijn energierijk. Daarom is het gewicht van biomassa van een organisme altijd iets lager dan het totale lichaamsgewicht van een organisme. 

Piramide van biomassa

De biomassa bij planten is veel groter dan de biomassa van planteneters. 

• Bij planten zijn nog geen energierijke stoffen verloren gegaan door bijvoorbeeld verbranding. 
  

In een voedselketen wordt de biomassa in elke volgende schakel altijd kleiner.  De piramide van biomassa heeft daarom altijd een piramidevorm. 

Verschil tussen de piramiden

Verlies van energie in een voedselketen

De producenten in een voedselketen doen aan fotosynthese. 

Hierdoor worden energierijke stoffen (glucose) gemaakt.

• Deze stoffen worden vooral gebruikt voor de groei (biomassa) van de organismen. 
  
• Een deel wordt verbrand.
  
• Hierdoor blijft het organisme in leven.  
  

Verlies van biomassa

De piramidevorm van de piramide van biomassa laat zien dat er in elke laag van de piramide minder biomassa (energierijke stoffen) terecht komt. 

Biomassa verdwijnt door verbranding en via afvalstoffen (poep/dode resten).

Alleen de bouwstoffen worden doorgegeven.

Belangrijke informatie​

• Toets: maandag 20 januari 2025.​
  
• ​Practicumdossier: voedselweb maken. ​

ZIJN ER NOG VRAGEN:

Aan de slag:

Lees en maak je leerdoelen in je Portal. Zorg ervoor dat je Module 3.4: Voedselrelaties doorneemt:

Lezen: Neem de theorie goed door om de basis te begrijpen.

Maken: Werk de opdrachten stap voor stap uit.

Oefenen: Herhaal de oefeningen om de stof beter onder de knie te krijgen.

Maak het onderdeel "Test jezelf" om te checken of je alles begrijpt.

Als je ergens tegenaan loopt of iets niet begrijpt, stel gerust vragen!

Je docent staat klaar om je te helpen.

                                                                                             Succes!